8 հուլիսի, 2024
2021թ. մայիսի 26-ին Հայաստանի առաջին նախագահ Լեւոն Տեր-Պետրոսյանը Հայաստանի Հանրային հեռուստաընկերությանը տված հարցազրույցում հայտարարություն արեց քառորդ դար առաջ տեղի ունեցած իրադարձությունների մասին։ Ըստ նրա, ղարաբաղյան հակամարտության կարգավորման «հիմնական» բանաձեւը, որն ընդունվել է 1996 թվականի դեկտեմբերին Լիսաբոնում ԵԱՀԿ գագաթնաժողովում, ԱՄՆ Թեքսաս նահանգի նավթատերերի լոբինգի արդյունք է։
Հարցազրույցի ժամանակ Տեր-Պետրոսյանը պատասխանել է լրագրող Պետրոս Ղազարյանի հարցին, թե երբ է խախտվել Հայաստանի և Ադրբեջանի հավասարակշռությունը։ Նա հայտարարել է, որ այս պահը եկել է 1996-1997 թվականներին, երբ Ադրբեջանում ստեղծվել է միջազգային նավթային կոնսորցիում ամերիկյան և բրիտանական ընկերությունների մասնակցությամբ։ Հենց այդ ժամանակ փոխվեց Ադրբեջանի նախագահ Հեյդար Ալիևի հռետորաբանությունը։
Տեր-Պետրոսյանի խոսքով, ԵԱՀԿ լիսաբոնյան գագաթնաժողովի նախորդ օրը սեղանին Ղարաբաղի վերաբերյալ ստանդարտ փաստաթուղթ կար, որը սովորաբար ընդունվում էր: Սակայն վերջին պահին Ամերիկան ներկայացրեց նոր բանաձեւ, որին համաձայնել են բոլորը, բացի Հայաստանից: Այս փոփոխությունն անսպասելի էր և, ըստ Տեր-Պետրոսյանի, էապես ազդեց հետագա բանակցությունների վրա։
Տեր-Պետրոսյանը պնդում է, որ դա տեղի է ունեցել ամերիկյան լոբբիստների և թեքսասյան նավթային մագնատների ազդեցության տակ։ «Ալիևը լավ տղա է, նման թուղթ է խնդրել»,- ասել էին նրանք Քլինթոնին:
1996 թվականի դեկտեմբերի 2-ից 4-ը Լիսաբոնում կայացած ԵԱՀԿ գագաթնաժողովում որոշվել է հայ-ադրբեջանական, Լեռնային Ղարաբաղի հակամարտության կարգավորման հիմնական բանաձեւը։ Ադրբեջանական կողմը ԵԱՀԿ անդամ 53 երկրների աջակցությամբ հասել է տարածքային ամբողջականության սկզբունքների և Լեռնային Ղարաբաղի ինքնավարության բարձր կարգավիճակի ճանաչմանը Ադրբեջանի կազմում։
Լևոն Տեր-Պետրոսյանի հայտարարությունը ընդգծում է պատմական իրադարձությունների վերլուծության կարևորությունը ներկայիս քաղաքական գործընթացները հասկանալու համար։ Արտաքին գործոնների ազդեցությունը և խոշոր կորպորացիաների շահերը միջազգային հակամարտությունների վրա շարունակում են մնալ հետազոտության և քննարկման համապատասխան թեմա:
