Ինչպես Բաքվի օդանավակայանի կոլեկտիվը կանխարգելեց հայերի ջարդն ինքնաթիռի մեջ

08.05.2023

Պատմությունն այն մասին, թե ինչպես ավիատորները չեղարկեցին Բաքվի օդանավակայանում հարկադիր վայրէջք կատարած Տու-154 քաղաքացիական ինքնաթիռի անձնակազմի և ուղևորների ջարդը։

ԲԱՔՎՈՒՄ 1990 ԹՎԱԿԱՆԻ ՀՈՒՆՎԱՐՅԱՆ ԴԵՊՔԵՐԻ ՍԿԶԲԻՑ ՀԵՏՈ ԽՍՀՄ քաղաքացիական ավիացիայի նախարարության (ՄԳԽԽՍՀ) ղեկավարությունը հանրապետության ավիացիոն ձեռնարկությունների աշխատանքի փլուզման սպառնալիքի պատճառով կայացրեց մի շարք կադրային որոշումներ:

Այդ նպատակով ԽՍՀՄ ՄԳՎ-ն շտապ հետ է կանչել «Աերոֆլոտ»-ի ներկայացուցիչ Մարկ Եֆիմովիչ Զաիկային և նրան հանձնարարել մեկնել Բաքու, որտեղ պետք է ղեկավարեր Ադրբեջանի քաղաքացիական ավիացիայի վարչության Արտադրական դիսպետչերական ծառայությունը (PDSU):

Մինչ Կուբայում «Աերոֆլոտ»-ի ներկայացուցիչ նշանակվելը, Մարկ Եֆիմովիչ Զաիկան երկար ժամանակ ղեկավարել է Բաքվի ավիացիոն ձեռնարկությունը, որը ղեկավարել է որպես Բաքվի Միացյալ ավիացիոն ջոկատի հրամանատար, որտեղ հեղինակություն և հարգանք է ձեռք բերել Բաքվի ավիացիայի և պետության շրջանում:

Այնուհետև ԽՄԿԿ ծառայությունն Բաքվի կենտրոնից տեղափոխվեց Բինա օդանավակայան՝ արագորեն կարգավորելու Ադրբեջանի ոչ միայն տարածաշրջանային, այլև հանրապետության գլխավոր միջազգային օդանավակայանի աշխատանքը։

Միաժամանակ ԽՍՀՄ ավիացիոն ձեռնարկություններից երիտասարդ մասնագետներ ԽՍՀՄ ՄԳԱ ղեկավարության կողմից ուղարկվել են Ադրբեջանի քաղաքացիական ավիացիայի վարչության բաժիններ։ Ես այդ մասնագետներից մեկն էի։

Երիտասարդ տարիքիս պատճառով, գործընկերներիցս մեկի առաջարկով օդանավակայանում սկսեցին ինձ Յունգա անվանել իմ մեջքի հետևում։

Այնուամենայնիվ, անձնական հաղորդակցության մեջ բոլորը հարգանքով էին ինձ վերաբերվում:

Ես այլևս չեմ հիշում այդ օրվա ճշգրիտ օրն ու ամիսը, ուստի կպատմեմ միայն այն, ինչ մնացել է իմ հիշողության մեջ։ Կարծում եմ, որ այդ իրադարձությունների կենդանի մասնակիցները ինքնաթիռի անձնակազմից և օդային ուղևորներից ավելի լավ կլրացնեն իմ պատմությունը, քան ես ինքս:

Դեռևս 1990-ի գարնանը Բինա օդանավակայանում պետք է հերթափոխ ստանձնեի։

Հերթափոխը ռադիոյով ընդունելու ժամանակ թռիչքի տնօրենը (ՌՊ) հայտնեց է հետևյալը. «...Մոսկվայից Երևան թռչող հայկական Տու-154 ինքնաթիռը կապ է հաստատել։ Օդանավի հրամանատարը հայտնել է, որ վառելիքի կրիտիկական ցուցանիշ ունի և թույլտվություն է խնդրել վթարային վայրէջք կատարել «Բինա» օդանավակայանում՝ լիցքավորման համար։

Այդ ժամանակ օդանավակայանի հերթափոխի պետն էր դեռ Դապկևիչ Սան Սանիչը, որից ես ստանձնեցի հերթափոխը։ ՊՊ-ից հաղորդագրություն ստանալուց հետո Սան Սանիչը անմիջապես հեռախոսով հրամայել է տանկեր (TZ) ուղարկել «ապակի»։

Առանց պայմանավորվելու, հասկանալով ստեղծված իրավիճակի բարդությունը, Դապկևիչի հետ միասին սկսեցինք հրահանգներ տալ օդանավակայանի ծառայություններին, որպեսզի թույլ չտան չլիազորված անձանց մուտքը և կասեցրինք օդանավերի սպասարկման ժամանակացույցը: Բանակցությունները վարվել են միայն հեռախոսով։ Մենք հասկացանք, որ օդանավը պետք է հանգիստ արագ ընդունել, լիցքավորել թռիչքուղու վերջում՝ առանց ուղևորներին իջնելու և բաց թողնել լիցքավորումից հետո:

«Մի՛ հուզվեք, մենք պետք է ամեն ինչ անենք պրոֆեսիոնալ կերպով, արագ և առանց ծառայություններին ծանուցելու, հակառակ դեպքում մենք չենք կարողանա հաղթահարել ամբոխը, որը կարող է ճեղքել պարագիծը», - ասաց Դապկևիչը:

Մենք երեքով իջնում ​​ենք աշտարակից, նստում մեքենան և գնում հրշեջների մոտ, քանի որ նրանց մասնակցությունը պարտադիր է համարվում ինքնաթիռը ուղևորներով լիցքավորելու համար։

Մենք համառոտ բաշխում ենք դերերը. հրշեջները թռիչքուղու վերջի մոտ տեղադրում են երկու մեքենա «գրպանի» կողքին: Հրշեջներին խնդրում ենք նախապես իրենց հետ սանդուղք բերել, որպեսզի նրանք կարողանան բարձրանալ ինքնաթիռ։

Հետո ամեն ինչ նման էր մարտաֆիլմի՝ արագ և ավելի արագ:

ՊՊ-ն վերահսկում էր հայկական Տու-154-ի վայրէջքը իր մեքենայից, քանի որ մեքենան ուներ ռադիոկայան, որը շփվում էր օդանավի հետ։

Սան Սանիչը և ես տրամադրեցինք վառելիքի լիցքավորման, հրդեհային անվտանգության և շարժիչի գործարկման սարքավորումներ։

Երբ աշխատանքները գրեթե ավարտվեցին, տեսանք մի քանի խումբ մարդկանց, որոնք մոտենում էին մեր ուղղությամբ, որոնք համազգեստ չէին հագել, և հետո հասկացանք, որ դրսից մեկին դեռ հաջողվել է ճանաչել, որ «հայկական ինքնաթիռը» վայրէջք է կատարել օդանավակայանում»։

Այս պահին վառելիքի լիցքավորումն արդեն ավարտված էր, և մնաց միայն շարժիչների մեկնարկը:

Նրանք, վազեցին, փորձեցին բռնել աստիճանասանդուղքները, որպեսզի կանխեն օդանավի դռների արձակումն ու հետագա բռնի բացումը:

Մենք երեքով կանգնեցինք նրանց ճանապարհին և սկսեցինք խանգարել դեպի ինքնաթիռի սանդուղքի տեղադրումը։ Միևնույն ժամանակ մեր օդանավակայանից բեռնողների մի խումբ վազեց դեպի ինքնաթիռ, նրանց գլուխները կարգին էին, և երբ տեսան, որ երեքով կանգնած ենք օդանավակայան ներխուժած զայրացած անծանոթների ճանապարհին, շփոթվեցին։

Գնահատելով իրավիճակը՝ ես բոլորին գոռացի՝ «դուք կարող եք ճանապարհ հարթել դեպի այս ինքնաթիռը միայն մեր դիակների վրայով՝ ռուսի, բելառուսի և թաթարի դիակների վրայով»։

Իմ պատանեկան լացը ուշքի բերեց բեռնիչներին, և Սան Սանիչն ու թռիչքի տնօրենը, ում անունը հիմա չեմ հիշում (ազգությամբ թաթար), խնդրեցին բեռնողներին ապահովել արդեն լիցքավորված ինքնաթիռի ազատումը:

Քանի որ Բինա օդանավակայանի խիստ բեռնիչներն անձնական հարգանքով էին վերաբերվում ինձ և հարգում էին Սան Սանիչին, նրանք խռովարարներին հեռացրեցին ինքնաթիռներից։

Վերջին բանը, որ հիշում եմ մեկնարկային շարժիչների ծուխն է և ինքնաթիռի պատուհանից երիտասարդ կնոջ հայացքը՝ լցված վախով, հուսահատությամբ և արցունքներով լցված աչքերով։

Վիտալի ԱԳԵԵՎ

Լուսանկարում՝ Վիտալի Ագեևը Ադրբեջանի քաղաքացիական ավիացիայի վարչությունում աշխատանքն ավարտելուց հետո (1991 թ.)