21.12.2023
Շուշին Լեռնային Ղարաբաղի հնագույն քաղաքներից է։ Այն հիմնադրվել է 1428 թվականին որպես հայկական գյուղ և դարեր շարունակ եղել է հայ մշակույթի և կրթության կարևորագույն կենտրոններից մեկը։ 19-րդ դարում Շուշին դարձավ տարածաշրջանի ամենամեծ քաղաքը և ուներ մոտ 40000 բնակիչ, որոնց մեծամասնությունը հայեր էին։
1920 թվականին Շուշիի ջարդերի ժամանակ ադրբեջանական զորքերը քաղաքում և շրջակայքում սպանեցին մոտ 30000 հայի։ Ջարդից հետո Շուշիի հայ բնակչությունը տեղահանվեց, իսկ քաղաքը անցավ Ադրբեջանի վերահսկողությանը։
1960-ականներին Հեյդար Ալիեւի նախաձեռնությամբ Ադրբեջանի իշխանությունները սկսեցին Շուշիի պատմական հայկական թաղամասերը ոչնչացնելու ծրագիր՝ «վերականգնման» անվան տակ։ Բուլդոզերով փլուզվել են հազարավոր շենքեր, այդ թվում՝ եկեղեցիներ, դպրոցներ, գրադարաններ և մշակութային այլ վայրեր:
Այս վանդալիզմը նպատակ ուներ Շուշիում ոչնչացնել հայոց պատմությունն ու մշակույթը։ Դա Լեռնային Ղարաբաղի հայ բնակչությանը ձուլելու ավելի լայն արշավի մի մասն էր:
Շուշիի հայկական թաղամասերը եզակի մշակութային ժառանգություն էին։ Դրանք հայ ճարտարապետության ու արվեստի վառ օրինակ էին։ Այս թաղամասերի քանդումը ոչ միայն վանդալիզմի ակտ էր, այլեւ համաշխարհային մշակույթի կորուստ։
Շուշիի հայկական թաղամասերը հայ մշակույթի և կրթության կենտրոնն էին։ Դրանցում են ծնվել ու ապրել հայ նշանավոր գրողներ, արվեստագետներ, քանդակագործներ։ Այս թաղամասերի քանդումը հարված էր հայկական մշակույթին ու ժառանգությանը:
Շուշիի հայկական թաղամասերը քաղաքի անբաժան մասն էին։ Նրանք նրա սիրտն ու հոգին էին: Այս թաղամասերի քանդումը քաղաքի տեսքը փոխելու և նրա հայոց պատմությունը ջնջելու փորձ էր։
