Լեոն XIV. հայկական ծագում, թե՞ հայկական երազանք

21.05.2025

Նոր ընտրված Հռոմի Պապ Լեոն XIV-ը (աշխարհիկ անունով՝ Ռոբերտ Ֆրենսիս Պրևո) ծնվել է 1955 թվականի սեպտեմբերի 14-ին ԱՄՆ-ի Իլինոյս նահանգի Չիկագո քաղաքում։ Նրա ընտանիքն ունի բազմազգ արմատներ․ հայրը՝ Լուի Մարիուս Պրևոն, ունի ֆրանս-իտալական ծագում, իսկ մայրը՝ Միլդրեդ Ագնես Մարտինեսը, իսպանական ծագում ունի։ Սա նշանակում է, որ Պապի հայրական կողմից առկա են ֆրանսիական և իտալական արմատներ, իսկ մայրական կողմից՝ իսպանական (լատինաամերիկյան)։

Վատիկանի կողմից հրապարակված պաշտոնական կենսագրության մեջ հատուկ ընդգծվում է նոր պոնտիֆիկոսի եվրոպա-լատինաամերիկյան ծագումը։ Բացի այդ, գենեալոգիական ուսումնասիրությունները հատուկ ուշադրություն են դարձրել նաև Լեոն XIV-ի ընտանիքի աֆրո-կրեոլական ծագմանը․ նրա մայրը Լուիզիանայի կրեոլ ընտանիքից է սերում։ 1900 թվականի մարդահամարի փաստաթղթերում Պապի մայրական կողմի տատն ու պապը նշված են որպես «գունավորներ» (աֆրո-եվրոպական խառը ծագմամբ անձինք)։ Ավելի ուշ, 1920-ական թվականներին, Նյու Օռլեանի ռասայականորեն բաժանված տարածքից Չիկագո տեղափոխվելուց հետո, ընտանիքն արդեն սկսել է գրանցվել որպես «սպիտակ»։

Այսպիսով, Լեոն XIV-ի պաշտոնապես հաստատված ծագումն ընդգրկում է եվրոպական (իտալական, ֆրանսիական, իսպանա-կրեոլական) արմատներ՝ արտացոլելով ԱՄՆ-ի բազմամշակութային «հալման կաթսայի» պատմությունը։ Մինչ օրս նրա պաշտոնական կենսագրություններում կամ հրապարակված փաստաթղթերում Պապի հայկական ծագման վերաբերյալ որևէ հաստատված փաստ չի ներկայացվել։

2025 թվականի մայիսին Լեոն XIV-ի՝ Հռոմի պապ ընտրվելուց անմիջապես հետո հայկական և թուրքական լրատվամիջոցներում հայտնվեց սենսացիոն վարկած՝ նոր պոնտիֆիկոսի հնարավոր հայկական ծագման մասին։ Հայկական ծագում ունեցող թուրք պատմաբան Նուրհան Չեթինքայան հանդես եկավ հայտարարությամբ, ըստ որի՝ իր անձնական հետազոտության արդյունքներով Հռոմի Պապ Լեոն XIV-ը «հայկական ծագում ունի»։ Համապատասխան հոդվածը հրապարակվեց թուրքական Cumhuriyet թերթում և լայնորեն վերատպվեց հայկական աղբյուրներում։

Չեթինքայան պնդում է, որ ներկայիս Պապի նախնիները ծագում են Օսմանյան կայսրության պատմական Էվերեկ (ներկայիս Քայսերի) քաղաքից։ Նրա խոսքով՝ Լեոն XIV-ի նախնիները XX դարի սկզբին Էվերեկից արտագաղթել են ԱՄՆ, այնտեղ ստացել են կրոնական կրթություն, այնուհետև ընդգրկվել Վատիկանի կառույցներում։

Ավելին, պատմաբանը պնդում է նաև ընտանեկան կապի առկայությունը. նա Լեոն XIV-ին համարում է իր հեռավոր ազգականը՝ մայրական գծով։ Ըստ Չեթինքայայի՝ իր տատի եղբայրը՝ Սեդրակ Պարսեղյանը, 1915 թվականին Դևելիի (Քայսերի շրջան) տարածքից հայերի զանգվածային տեղահանության ժամանակ փախել է Արգենտինա։ Հետագայում, ըստ նրա, Սեդրակի որդին, որը հոդվածում նշվում է «Ֆարուք Պարսեղյան» անունով, դարձել է կաթոլիկ հոգևորական, մեծ հաջողությունների հասել Վատիկանում և, հավանաբար, ներկայիս Պապի հայրն է կամ պապը։ Չեթինքայան այսպես է ձևակերպում իր ենթադրությունը. «Սեդրակի որդու թոռը հենց նա է՝ Պապ Լեոն XIV-ը»։

Այսպիսով՝ առաջ է քաշվում հետևյալ հիպոթետիկ գենեալոգիական շղթան․Հայ նախնի Էվերեկից (Քայսերի) → նրա որդին, որը կաթոլիկ հոգևորական է դառնում և տեղափոխվում այլ երկիր (Արգենտինա, ապա ԱՄՆ) → նրա ժառանգները, որոնցից մեկը երրորդ սերնդում դառնում է Ռոբերտ Պրևոն (Լեոն XIV)։

Սակայն պետք է հատուկ շեշտել, որ վարկածի հեղինակն ինքն էլ բավականին զգուշավոր է իր ձևակերպումներում։ Նուրհան Չեթինքայան ընդգծել է, որ չի կարող փաստաթղթային ձևով հաստատել իր ենթադրությունները, ինչպես նաև անձամբ ծանոթ չէ Պապի հետ։ Նրա պնդումները հիմնված են սեփական ընտանիքի արմատները որոնելու փորձերի վրա։ Պատմաբանը օգտագործել է այն փաստը, որ 1900–1915 թվականներին բազմաթիվ հայեր անհետացել են կամ լքել Օսմանյան կայսրության տարածքը, և փորձել է վերականգնել իր ընտանիքի գենեալոգիան, որում, ըստ իր համոզման, ներառվում է նաև ներկայիս Պապը։

Այս պահին Չեթինքայայի առաջ քաշած վարկածը շարունակում է մնալ չհաստատված հիպոթեզ․ այն պաշտոնապես չեն հաստատել ո՛չ անկախ գենեալոգները, ո՛չ էլ հենց Վատիկանը։

Հռոմի Պապ Լեոն XIV-ի ենթադրյալ հայկական ծագման մասին լուրն արագորեն գրավեց հայկական սփյուռքի ուշադրությունը։ Հայկական լրատվամիջոցները մեծ ակտիվությամբ տարածեցին Նուրհան Չեթինքայայի հայտարարությունը․ այս տեղեկությունը հրապարակվեց, մասնավորապես, AlphaNews և Russia-Armenia.info կայքերում, ինչպես նաև լայն տարածում գտավ սոցիալական ցանցերում։ Լրատվամիջոցների վերնագրերը հաճախ ուղղակիորեն հայտարարում էին․ «Հռոմի Պապ Լեոն XIV-ը հայկական արմատներ ունի»։

Հայկական համայնքում այս լուրը ոգևորությամբ ընկալվեց, այն դիտարկվեց որպես ազգային հպարտության և պատմական արդարության խորհրդանիշ, հաշվի առնելով Օսմանյան կայսրությունում հայերի ողբերգական պատմությունը։

Որոշ հրապարակումներ նույնիսկ Լեոն XIV-ի ծագումը կապեցին 1915 թվականի Հայոց ցեղասպանության հետ, քանի որ Չեթինքայայի ներկայացրած վարկածի համաձայն՝ Պապի ենթադրյալ նախապապը փրկվել էր ցեղասպանության հենց այն տարում։ Այն փաստը, որ ցեղասպանությունից փրկված հայկական ընտանիքի ժառանգը կարող էր հասնել Կաթոլիկ եկեղեցու բարձրագույն պաշտոնին, սփյուռքի մի մասի կողմից ընկալվեց խորը զգացմունքայնությամբ՝ որպես պատմական հիշողության ճանաչման նշան։

Միևնույն ժամանակ, հայկական համայնքի պաշտոնական կառույցներն ու անձինք արձագանքեցին բավականին զուսպ և դիվանագիտական ոճով՝ չշեշտելով չհաստատված գենեալոգիական մանրամասները։ Հայ Առաքելական Եկեղեցին ողջունեց նոր Պապի ընտրությունը։ Մեծի Տանն Կիլիկիո Կաթողիկոս Արամ Ա-ն (Լիբանանում հայկական սփյուռքի հոգևոր առաջնորդը) մայիսի 10-ին շնորհավորական ուղերձ հղեց Լեոն XIV-ին։ Իր ուղերձում Արամ Ա-ն հույս հայտնեց, որ Լեոն XIV-ի գահակալությունը նոր էջ կբացի եկեղեցու պատմության մեջ, և հիշեցրեց Կիլիկյան Հայկական Կաթողիկոսարանի և Վատիկանի միջև առկա պատմական կապերի մասին, որոնք սկիզբ են առել դեռևս Կիլիկիայի Հայկական Թագավորության շրջանից։ Կաթողիկոսը շեշտեց նաև Հայ Առաքելական Եկեղեցու և Կաթոլիկ Եկեղեցու միջև դարավոր համագործակցությունն ու աստվածաբանական երկխոսությունը։ Սակայն, պաշտոնական տեքստում որևէ ձևով չի հիշատակվել Պապի ազգային ծագումը, այլ ուշադրությունը սևեռվել է միջեկեղեցական հարաբերությունների և ընդհանուր քրիստոնեական արժեքների վրա։

Նմանապես, Հայաստանի աշխարհիկ իշխանությունները սահմանափակվեցին պաշտոնական շնորհավորանքներով։ Վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանը Լեոն XIV-ին ուղղված շնորհավորական նամակում վերահաստատեց Սուրբ Աթոռի հետ Հայաստանի հարաբերությունների խորացման հանձնառությունը՝ հիմնված «ամուր պատմական կապերի, ընդհանուր արժեքների և հոգևոր-մշակութային քրիստոնեական ժառանգության» վրա։ Այս ձևակերպումները արտահայտում են ավանդաբար ջերմ մթնոլորտը, սակայն կրկին չեն պարունակում ուղղակի հղումներ Պապի հնարավոր հայկական ծագմանը։

Ներկայումս Հայ Առաքելական Եկեղեցին և պաշտոնական կառույցները որևէ հայտարարություն չեն արել Լեոն XIV-ի հայկական ծագման մասին։ Հայկական սփյուռքի առաջատար կազմակերպությունները (օրինակ՝ Հայկական Բարեգործական Ընդհանուր Միությունը (AGBU) կամ Ամերիկայի Հայկական Համագումարը) նույնպես դեռևս հրապարակավ չեն արտահայտվել այս հարցի շուրջ՝ հետևելով պաշտոնական տեղեկատվությանը։

Ընդհանուր առմամբ, սփյուռքի արձագանքը կարելի է բնութագրել որպես հպարտության և զգուշավորության համադրություն․ մի կողմից՝ էմոցիոնալ արձագանք լրատվամիջոցներում և սոցիալական ցանցերում, մյուս կողմից՝ պաշտոնական հայտարարությունների բացակայություն, քանի դեռ առկա չեն հաստատված փաստարկներ։

Միջազգային լրատվամիջոցները նոր Պապի մասին լուրերում հիմնականում կենտրոնացել են նրա՝ որպես առաջին ամերիկացու ընտրության և բազմազգ ծագման վրա։ Համաշխարհային հեղինակավոր պարբերականները (The Guardian, Associated Press և այլն) ընդգծել են, որ Լեոն XIV-ի արմատները խորհրդանշում են ԱՄՆ-ի էթնիկ բազմազանության «հալման կաթսան»․ հայրական կողմից՝ Սիցիլիայից (Իտալիա) ներգաղթյալ, իսկ մայրական կողմից՝ Կարիբյան ավազանի և Լուիզիանայի կրեոլական ընտանիքներից սերող։

Այսպես, պարզվել է, որ նրա պապը (հոր կողմից), Սալվատորե (Ջոն) Պրևոն, ծնունդով Սիցիլիայի Միլացցո քաղաքից էր, ով 1903-ին ներգաղթել է ԱՄՆ։ Գենեալոգների տվյալներով՝ այս նախնին հետագայում հաստատվել է Չիկագոյում, ընդունել կնոջ ազգանունը (Prevost) և դասավանդել լեզուներ։ Մայրական կողմից նրա ծագումը կապված է Դոմինիկյան Հանրապետության և Նոր Օռլեանի աֆրո-ֆրանսիական խառնածին համայնքի հետ։ Այս մանրամասները մեծ ուշադրության են արժանացել միջազգային մամուլում, քանի որ կապված են ԱՄՆ-ի ռասայական պատմության և ներգաղթի թեմաների հետ։ Օրինակ՝ Associated Press-ն ու National Catholic Reporter-ը նշել են, որ մայրական գծով Պապի բոլոր չորս մեծ տատերն ու պապերը Լուիզիանայի ազատ (ստրկությունից ազատ) «գունավոր» անձինք էին՝ աֆրո-եվրոպական խառնածին ծագմամբ։ Լեոն XIV-ի կենսագրության այս կողմը դրական արձագանք ստացավ աֆրոամերիկյան և լատինաամերիկյան կաթոլիկ համայնքներում, որոնք մեծ հպարտությամբ ընդգծում են նրա բազմազգ ժառանգությունը։

Ինչ վերաբերում է հայկական ծագման վարկածին, ապա միջազգային մամուլում այն գործնականորեն չի հիշատակվում։ Արևմտյան խոշոր լրատվամիջոցները, ինչպես նաև միջազգային հեղինակավոր գործակալությունները (AP, Reuters, Vatican News և այլն) այս պահին որևէ հաստատված փաստ չունեն և չեն նշում նոր Պապի հայկական արմատների առկայության մասին։ Վատիկանի պաշտոնական Vatican News պորտալը, Լեոն XIV-ի կենսագրական ուրվագծում սահմանափակվել է միայն նրա ծնողների ազգային պատկանելության նշումով (հոր՝ ֆրանս-իտալական և մոր՝ իսպանական ծագումը), առանց խորանալու նախնիների գենեալոգիայի ավելի վաղ շրջափուլերում։

Ավելին, ուշագրավ է, որ Վատիկանի պաշտոնական հաղորդագրություններում անգամ չի ընդգծվել Պրևոյի կրեոլա-աֆրիկյան արմատների հանգամանքը, որը բացահայտվել է անկախ հետազոտողների կողմից։ Սա վկայում է, որ Վատիկանն իր պաշտոնական կենսագրություններում սովորաբար ընդգրկում է միայն անվիճելի, պաշտոնապես հաստատված տվյալներ՝ խուսափելով չապացուցված կամ վարկածային բնույթի էթնիկ մանրամասներից։

Ո՛չ ինքը՝ Լեոն XIV-ը, ո՛չ էլ Սուրբ Աթոռի պաշտոնական ներկայացուցչությունը ներկայում որևէ կերպ չեն արձագանքել հայկական ծագման մասին լուրերին։ Չկան վկայություններ, որ Վատիկանի պաշտոնական մամուլի ասուլիսներում նման հարց քննարկվել է։ Ամենայն հավանականությամբ, այն դիտարկվում է որպես չհաստատված տեղեկատվություն։

Այսպիսով՝ միջազգային հանրության և մեդիայի կողմից հայկական ծագման մասին լուրերն առայժմ ընկալվում են միայն որպես տեղային նշանակության հետաքրքրական, բայց չհաստատված փաստերով ապահովված վարկած։

Եզրակացություն․ Լեոն XIV-ի հայկական ծագման վերաբերյալ տեղեկության հավաստիության աստիճանը

Այս պահին Հռոմի Պապ Լեոն XIV-ի հայկական ծագման հնարավորության մասին տեղեկությունը հեղինակավոր աղբյուրների կողմից չի հաստատվել։

Վատիկանի կողմից հրապարակված և մասնագիտական գենեալոգների կողմից ուսումնասիրված կենսագրական տվյալները հստակ վկայում են Պապի իտալական, ֆրանսիական և իսպանա-կրեոլական ծագման մասին, բայց դրանցում որևէ հիշատակում հայկական արմատների վերաբերյալ չի ներառվել։

Այն վարկածը, ըստ որի Լեոն XIV-ը կարող է սերել Օսմանյան կայսրության Քայսերի քաղաքի (Էվերեկ) հայ ընտանիքից, առաջ է քաշվել մասնավոր հետազոտողի կողմից և առավելապես տարածվել է հայկական շրջանակներում։ Այս հիպոթեզը հիմնված է անուղղակի և ենթադրական գենեալոգիական կապերի վրա և առայժմ չի ստացել փաստաթղթային հաստատում։

Հայկական սփյուռքը մեծ հետաքրքրությամբ ու հպարտությամբ ընդունեց այս լուրը՝ տեսնելով դրանում հնարավոր պատմական և ազգային խորհրդանիշ։ Սակայն Հայ Առաքելական Եկեղեցու պաշտոնական ներկայացուցիչներն ու Հայաստանի պետական կառույցները խուսափում են մեկնաբանություններից և պաշտոնական հայտարարություններից՝ հիմնվելով բացառապես ստուգված փաստերի վրա։

Միջազգային լրատվամիջոցներն ու Վատիկանը նույնպես այս վարկածը չեն դիտարկում որպես հաստատված․ այն գործնականում բացակայում է համաշխարհային մամուլից և որևէ կերպ չի անդրադարձել Վատիկանի վերաբերմունքի վրա նոր Պապի նկատմամբ։

Այսպիսով, կարելի է ամփոփել, որ ներկայումս Լեոն XIV-ի հայկական ծագման ապացույցներ չկան։ Թուրքահայ պատմաբանի ներկայացրած պատմությունը հետաքրքիր է որպես ժողովրդական գենեալոգիայի և սփյուռքյան հիշողության տարր, սակայն դրա հավաստիության մակարդակը մնում է բավական ցածր՝ քանի դեռ չկան լրացուցիչ ապացույցներ։ Հետևաբար, Լեոն XIV-ի «հայկական արմատների» մասին պնդումները պետք է ընդունել զգուշավորությամբ, քանի դեռ հատուկ հետազոտությունները չեն տվել ավելի ստույգ պատասխաններ։