top of page

Պատերազմ տեսած աչքերը

05.04.2021

Ամեն անգամ Երևանից Արցախ մեկնելիս՝ կանգ էինք առնում Վայքի Սուրբ Տրդատ եկեղեցում, մոմ վառում: Դիտավորյալ ընտրում էինք մեծ մոմեր, որոնք մինչ մենք տեղ կհասնեինք , անընդմեջ կվառվեին: Վառում էինք մեր մոմերը ու մտքներումս ինքներս մեզ խոստանում անպայման ետ վերադառնալ:


Գևորգ Նիկոլյան


Հայկական բժշկական ինստիտուտի բուժական ֆակուլտետի 6-րդ կուրսի ուսանող Գևորգ Նիկոլյանը պատերազմի առաջին իսկ օրվանից մասնակից է դարձել Ստեփանակերտից Երևան վիրավոր զինվորների տեղափոխման գործողություններին: Գևորգը զուգընթաց նաև մասնակից է եղել Երևանում կորոնավիրուսի դեմ պայքարի շրջանակներում իրականացվող բժշկական միջամտություններին:


- Երբ հեռուստացույցով լսեցի, որ պատերազմ է սկսվել, անմիջապես հասկացա, որ պետք է մեկնեմ առաջնագիծ: Արդեն պատրաստվում էի գնալ շտապօգնության կայան կամավորագրվելու՝ առողջապահության նախարարությունից զանգահարեցին և ասացին որ, կամավոր հիմունքներով պետք է մեկնեմ Արցախ,- պատմում է ապագա բժիշկը և հպարտությամբ հավելում, որ այդ օրերին գրեթե բոլոր բժիշկներն ու քույրերը պատրաստակամ են եղել առաջնագիծ մեկնել: Նույնիսկ կային, որ վիճում էին , թե ո՞վ է գնալու , կամ ինչու՞ է այս կամ այն բժիշկը, բուժքույրը երկրորդ անգամ գնում, իսկ ինքը՝ ոչ:


- Այդ օրերի ապրումներս թերևս դժվար կլինի բառերով արտահայտել,- ասում է Գևորգը և իրազեկում,-: Երբ հասանք Ստեփանակերտ, ամեն ինչ խառնվել էր իրար, անկազմակերպ էինք , քանի որ պատերազմը անակնկալի էր բերել բոլորիս : Սակայն կար մեկ զգացողություն, որը հստակեցնում էր իրադրությունը: Դա այն գիտակցումն էր, որ այդ ծանրագույն պահին դու այն մեկն ես, ում կարիքը կա ռազմի դաշտում, որ ինչ-որ մի զինվոր քեզ է սպասում, որ դու իրեն պետք ես:


Այնպես է պատահել, որ օրական երկու անգամ գնացել-եկել ենք: Մինչև հինգ-վեց զինվոր տեղափոխել ենք՝ կախված ստացած վնասվածքների ծանրության աստիճանից: Եղել են վիրավոր զինվորներ, որոնց մի կերպ ենք համոզել մեզ հետ հիվանդանոց գալ,-շարունակում է պատմել Գևորգը և հատկանշում այն փաստը, որ վիրավոր զինվորներից և ոչ մեկը չի մտածել իր մարտական դիրքը լքելու մասին:


- Նրանք, ովքեր քիչ թե շատ ի վիճակի էին շարունակել մարտը, մեզ խնդրում էին բժշկական միջամտությունը տեղում կատարել, որպեսզի կարողանային շարունակել իրենց կռիվը: Շատ դեպքերում էլ խնդրում էին հեռու չտանել, որպեսզի կարողանային ետ վերադառնալ: Ըստ նրանց՝ թեկուզ և վիրավոր վիճակում ընկերներին թողնելը դավաճանության նման մի բան էր: Մենք՝ բուժանձնակազմս, հոգեբանորեն շատ ծանր վիճակում էինք: Մինչ Երևան հասնելը ճանապարհին շատ հաճախ բառ չէինք փոխանակում միմյանց հետ: Զգում էինք, թե ինչպես տղաները ավելի շատ էին տանջվում իրենց դիրքերն ու մարտական ընկերներին թողնելու ապրումներից, քան մարմնական վերքերից : Նրանց միտքը դեռ կռվի դաշտում էր, ընկերների հետ: Մեր տղերքը կյանքի գնով պահում էին հող հայրենին,-պատմում է բժիշկը:


Պատերազմական թեժ օրերի դեպքերով տպավորված, Գևորգը կիսվելով մեզ հետ , վերհիշում է , թե ինչպես ամեն անգամ ապշել է զինվորների կամային դրսևորումներից:


- Քուն հասկացողությունը չկար, այո, այո , ուղղակի չկար,- նկարագրում է այդ օրերը Գևորգը ու շարունակում,- : Մի անգամ հիվանդանոցում հերթապահությունը հանձնելուց հետո գնացի Ստեփանակերտ : Ծանր այրվածքային վիրավորում ստացած զինվորներ պիտի տեղափոխեինք: Հոգնած էի, ճանապարհին աչքերս իրենք իրենց փակվում էին : Զինվորներից մեկի աչքից չվրիպեց իմ հոգնած լինելը և կարեկցանքով հարցրեց ՝ բժիշկ,ինչպե՞ս ես : Հանկարծակիի գալով պատասխանեցի, որ լավ եմ: Նա համառորեն ինձ փորձում էր ներքաշել զրույցի մեջ:


- Տեսնում եմ, որ չեք քնել գիշերը, քնեք էլի,- թախանձագին ասաց նա: Ապշելու բան էր: Դեռ անփորձ, կյանք չտեսած ղինվրները կյանքի իմաստը բովանդակող օրինակներ էին դարձել , այսպես նրանք իրենց կերպարներում անձնուրացություն ու հայրենասիրության էին մարմնացնում: 18 տարեկան առյուծասիրտ այդ տղաների մեջ աննկարագրելի ուժ կար,- իր հիշողությունների կծիկը ետ տալով տպավորված նշում է Գևորգը:


- Պատերազմը սկսվեց այն ժամանակ, երբ Հայաստանում կորոնավիրուս հիվանդությունը ավելի էր ուժգնանում: Պատահում էր, որ առաջանում էր մահճակալային խնդիրներ, բայց որոշումը մեկն էր ՝ եթե կար ազատ մահճակալ, ուրեմն այն վիրավոր զինվորինն էր: Հիվանդներից շատերը հրաժարվում էին բուժումը հիվանդանոցում անցկացնել ու նախընտրում էին այդ ամենը տան պայմաններում կազմակերպել, որպեսզի չզբաղեցնեն ազատ մահճակալները,- տեղեկացնում է Գևորգ Նիկոլյանը:


- Հայոց ազգը մի զարմանալի հատկանիշ ունի, օրհասի պահին


բռունցքվում է ,- ասում է նա,-: Մենք այդ օրերին առավել միասնական ու համախմբված էինք , քան երբևէ: Սահմանում կռվող հայ մարտիկը պատրաստ էր անմահանալ հանուն հայրենիքի: Իսկ թիկունքում ողջ ազգն էր, որ օր ու գիշեր ջանասիրաբար հանգանակություն էր հավաքում( գումարի, հագուստի, սննդի և այլ անհրաժեշտ պարագաների տեսքով), որպեսզի սատարի իր զինվորին: Տղերքը առաջնագծում էին մարտնչում, ազգը՝ թիկունքում:


- Վիրավոր զինվորներին տեղափոխելիս՝ ճանապարհին ժամանակ առ ժամանակ կանգ էինք առնում, որպեսզի ջուր և ուտելիք գնենք նրանց համար,- մտաբերում է Գևորգը,-: Մեր հայրենակիցները տեսնելով շտապօգնության մեքենան ՝ արագորեն գալիս էին դեպի մեզ ու կամենում օգնություն ցուցաբերել: Օգնում էին ինչով կարող էին, բենզին էին տալիս, ուտելիք, ջուր:


Այն հարցին , թե պատերազմի ժամանակ երբևէ եղե՞լ է պահ, որ բժիշկը զղջացել է իր ընտրած մասնագիտության համար, նա այսպես պատասխանեց.


- Փոշմանել եմ միայն մի բանի համար, որ ավելի շուտ չեմ ընդունվել բժշկական համալսարան ,ավելի բարձունքում չէի, որ ավելին կարողանայի անել: Խուճապ չի եղել, բայց վախ եղել է: Դա էլ այն բանի համար, որ գիտես, զինվորի կյանքը քեզ է վստահված և դու սխալվելու իրավունք չունես: Այդ պահին դու ես և որոշում կայացնողը և գործողություն կատարողը: Եթե քեզ կորցնես, պարզ է, կձախողվի: Պետք է հնարավորինս սառը դատես, որպեսզի խնդիրների լուծումը ճիշտ լինի:


Բժիշկ լինելը մասնագիտություն չէ, այլ ՝ պատիվ,- հպարտորեն հավելում է Գևորգը:


- Ի դեպ,եղբայրս էլ է մասնակցել մարտական գործողություններին,- նշում է նա ու շարունակում,-: Եղբայրս ռազմիկ էր , ես՝ սպիտակ բանակի ներկայացուցիչ: Ամեն անգամ , երբ գնում-գալիս էի , նաև եղբորս համար էի մտահոգ , որպեսզի նրանից լուր իմանամ: Ամեն օր սպասում էի, որ մի տեղից կզանգահարեն և կասեն՝ եղբայրդ այստեղ է: Եղել է դեպք, երբ զանգել և անուն են ասել, գնացել եմ, ինքը չի եղել: Աշխարհով մեկ եմ եղել, բայց միևնույն ժամանակ կոտրվել եմ: Մեկ տան տան ճրագ էլ հանգեց:


- Հոկտեմբերի վեցն էր, հայտնվել էինք ռմբակոծությունների տակ,- շարունակում է պատմել Գևորգը,-: Մեքենայում վեց վիրավոր կար: Զինվորներից մեկը ծանր վնասվածքներ էր ստացել, երկար սպասել չէինք կարող: Որոշեցինք գնալ Գորիսի հիվանդանոց: Չգիտեմ պատահականություն էր, թե ճակատագիր , գտա եղբորս՝ վիրավորում ստացած: Երկու օր մնացի , որպեսզի խնամեմ: Բայց և անհանգիստ էի , որ չեմ գնում առաջնագիծ : Անցավ երկու օր, գնացի ու այն համոզումով, որ ավելի շատ զինվորների կարողանամ օգտակար լինել : Ես միշտ ասում եմ՝ 44 անգամ վերածնվել եմ:


-Պատերազմը իմ կյանքում շատ բան փոխեց,- ասում է Գևորգը,- : Ես հասկացա , որ եթե կա խնդիր , ուրեմն կա և լուծում: Նպատակը ուժ է ծնում՝ խնդիրները հաղթահարելու ճանապարհին: Այդ օրերին պաշտոն հասկացողություն չկար, բոլորս հավասար էինք , հնարավոություններն էին տարբեր: Վստահորեն կարող եմ ասել, որ մենք հաղթել ենք: Պատերազմի ավարտից հետո գնացել եմ Վարդենիս, Սիսիան Գորիս,- շարունակում է իր միտքը Գևորգ Նիկոլյանը,-: Զինվորների տրամադրվածությունը մարտական էր, ու սա գալիս է ասելու, որ հաղթել ենք : Իսկ հետոյի մասին բոլորովին խոսք չկա, որ հաղթելու ենք : Ամենքի մտքում ու սրտում մեկ ցանկություն է ՝ կորցրածը ետ բերելու ցանկություն: Ավաղ , ամեն ինչ կարելի է վերադարձնել, բացի զոհված հերոսներից: Մարդկային կյանքը անվերադարձ է: Իսկ ինչ վերաբերում է հողին, գույքին, հավատացած եմ, ամենը ետ կբերենք : Ես իմ ժողովրդին առողջություն եմ մաղթում ու սա ոչ միայն ֆիզիկապես , այլև հոգեպես: Եթե կա հոգեբանական առողջություն , կլինի նաև՝ մարմնական: Նոր հաղթանակի օրը անպայման կգա,- ահա այս խոսքերով մեզ հետ իր զրույցը վերջացրեց ապագա բժիշկ Գևորգ Նիկոլյանը:


Հեղինակ՝ Սիլվա Վարդերեսյան

32-ամյա Լուսինե Զաքարյանի բացառիկ տեսագրությունը, 1969 թ.

bottom of page