Սրբազան արժանապատվության նվաստացում պետական մակարդակով. Փաշինյանի պատերազմն ընդդեմ սրբազանների

30.05.2025

Նիկոլ Փաշինյանի կողմից վերջին ամիսներին հնչեցված մի շարք հայտարարություններ խորապես ցնցեցին հայ հասարակությանը։ Դրանք ուղիղ թիրախավորում էին Հայ Առաքելական Եկեղեցին և նրա դերը հանրային կյանքում՝ առաջ բերելով վրդովմունքի ալիք հասարակության լայն շրջանակներում և եկեղեցականների կողմից։ Վարչապետի ընտրած խոսելաոճը բազմաթիվների կողմից գնահատվեց որպես վիրավորական, անպատշաճ և խորապես պառակտիչ՝ ստեղծելով վտանգավոր ճեղք՝ իշխանության և հոգևոր արժեքների միջև։ Ստորև կփորձենք վերլուծել վարչապետի հռետորաբանության բովանդակությունն ու դրա արձագանքները՝ հիմնվելով փաստերի վրա և ընդգծելով հուզական շեշտադրումները, որպեսզի պարզ դառնա, թե ինչու այդ խոսքերը համարվում են անթույլատրելի հայկական իրականության համար։

Վերջին հակաեկեղեցական հայտարարությունների համատեքստը

Վարչապետ Փաշինյանի և Եկեղեցու միջև լարումը նոր չէ։ Հատկապես 2020թ․ պարտությունից հետո Եկեղեցու վերնախավը հաճախ քննադատել է իշխանություններին, անգամ հրապարակավ պահանջել վարչապետի հրաժարականը։ Այդ փոխադարձ անվստահության ֆոնին են ձևավորվել Փաշինյանի վերջին սկանդալային հայտարարությունները։ 2023թ․ գարնանը և 2025թ․ մայիսին վարչապետը մի շարք ելույթներով հատեց այն կարմիր գիծը, որը ավանդաբար գոյություն ուներ պետական իշխանության և Եկեղեցու միջև՝ փոխադարձ հարգանքի առումով։ Այս հայտարարությունները հնչեցին տարբեր առիթներով՝ ԱԺ նիստից մինչև կառավարության խորհրդակցություն, սակայն բոլորի մեջ միավորող էր նույն ոգին՝ կշտամբանք և անվայել կերպարանք հոգևոր առաջնորդների հասցեին։ Ստորև ներկայացված են այդ հայտարարությունների բովանդակային առանցքները․

Եկեղեցու հարաբերությունը իշխանության հետ՝ նվիրաբերված Աստծուն։ 2023թ․ ապրիլին ԱԺ նիստում վարչապետը հայտարարեց աղմկահարույց միտք․ «Եթե Եկեղեցու հարաբերությունները կառավարության հետ լավ չեն, ուրեմն Եկեղեցու հարաբերությունները լավ չեն Աստծո հետ»։ Այսինքն՝ նա փաստացի հավասարեցրեց պետական իշխանության նկատմամբ Եկեղեցու դիրքավորումը Աստծո հանդեպ հավատարմությանը՝ բիբլիական ոճով փորձելով հիմնավորել, թե պետական իշխանությունը աստվածահաճո է և Եկեղեցին պետք է հնազանդվի նրան։ Շատերի համար այսպիսի համեմատությունը հնչեց որպես սրբապղծություն և անարգանք՝ հավատքի խորքային արժեքների նկատմամբ։

Եկեղեցուն քաղաքական դաշտ հրավիրելու հորդորը։ 2023թ․ մայիսին Տավուշում դպրոցականների հետ հանդիպմանը վարչապետը հայտարարեց, թե՝ եթե Հայ Առաքելական Եկեղեցին ուզում է զբաղվել քաղաքականությամբ, կարող է կուսակցություն ստեղծել և գործել քաղաքական դաշտում։ Այս խոսքերով նա ակնարկեց, որ հոգևորականներն ու մասնավորապես Վեհափառը միջամտում են քաղաքականությանը՝ փաստացի առաջարկելով թողնել սուսերը և մտնել քաղաքական ասպարեզ։ Թեև աշխարհիկ պետությունում Եկեղեցու ապաքաղաքականության սկզբունքը հասկանալի է, սակայն խոսքի այս տոնը ընկալվեց որպես սահմանազանցող հանդիմանություն, որով երկրի ղեկավարը հրապարակավ դաս էր տալիս Եկեղեցուն՝ վիրավորելով նրա ինքնիշխանության զգացողությունը։

«Չուլանացված» տաճարների մասին արտահայտությունը։

Արդեն 2025թ․ մայիսի 29-ին կառավարության նիստում վարչապետն օգտագործեց առավել կոպիտ որակումներ։ Նա դժգոհությամբ նշեց, որ մի շարք եկեղեցիներում, որոնց ինքը այցելել է, նկատել է անկանոն վիճակ և տնային պահեստների պատկեր՝ հայտարարելով․ «Ես ձեզ պաշտոնապես ասում եմ՝ մեր եկեղեցիները վերածված են պահեստների»։ Նա նկատի ուներ, որ տաճարներում կուտակված են սալիկներ, ցեմենտի պարկեր, մետաղական ձողեր և այլ նյութեր։ Թեև նյութական վիճակի վերաբերյալ այս հայտարարությունն ինքնին կարող էր մատնանշել պրագմատիկ խնդիր, սրբավայրերը «չուլան» անվանելը հնչեց խիստ նվաստացուցիչ՝ հատկապես հավատացյալների համար։ Եկեղեցու ներքին խնդիրները բարձրաձայնելու այս կոպիտ ձևը դիտարկվեց որպես անհարգալից ու ոչ դիվանագիտական, ինչը հարուցեց հանրային վրդովմունք և ցավ։

Անուղղակի անձնական վիրավորանքներ հոգևորականներին

Բացի վերը նշվածից, Փաշինյանը՝ ի պատասխան եկեղեցականների քննադատության, իջավ անգամ անձնական ակնարկների մակարդակի։ Օրինակ՝ 2023թ. մայիսին, եկեղեցու քննադատական արձագանքներից վրդովված, նա թեև ցուցադրաբար ներողություն խնդրեց բարեպաշտ հոգևորականներից, եթե իր խոսքերով նրանց նեղացրել է, բայց նույն շնչով հեգնանքով հայտարարեց, թե «հույս ունի, որ հոգևոր ճեմարանի շրջանավարտ՝ բարձր հոգևորականները ընդունվելու և ավարտելու պահին ներկայացրել են իրենց հոգևոր, մարմնական, անգամ սեռական առողջության մասին բավարար փաստաթղթեր»։ Այս տարակուսելի և վիրավորական ակնարկը՝ ուղղված վանականների բարոյական կերպարին, սրեց լարվածությունը։ Նման տոնով երկրի առաջնորդի կողմից հնչած հայտարարությունը դիտվեց որպես անձնական վիրավորանք, ինչը անընդունելի է պետական պաշտոնյայի համար։

Հասարակության արձագանքն ու հոգևորականների վրդովմունքը

Վարչապետի այս սուր և անզիջում հռետորաբանությունը անմիջապես առաջացրեց բուռն արձագանք հանրության և, մասնավորապես, հոգևոր դասի շրջանակում։ Շատ սովորական քաղաքացիներ սոցիալական ցանցերում արտահայտեցին իրենց վրդովմունքը՝ նշելով, որ պետական պաշտոնյայի շուրթերից նման խոսքեր լսելն անարգանք է և խորը վիրավորանք։ Շատերի համար դա համարժեք էր ազգային ինքնության սրբության պղծմանը, քանզի Հայ Առաքելական Եկեղեցին դարեր շարունակ եղել է հայ ժողովրդի հենասյունն ու հոգևոր մխիթարությունը։ Հասարակության լայն շրջանակներում առաջացավ խոր բաժանում։ Անգամ նրանք, ովքեր գուցե քննադատաբար են մոտենում եկեղեցու գործունեության առանձին դրվագներին, այս դեպքում միավորվեցին՝ վարչապետի խոսքերը որակելով որպես անպատշաճ և սահմանազանց։

Գուգարաց թեմի առաջնորդ Տեր Հովնան եպիսկոպոս Հակոբյանը նշում էր, որ Փաշինյանի «պահեստ» արտահայտությունն արդեն իսկ «մոլեգնեցրել է հավատավոր հանրությանը»։ Մարդիկ պահանջում էին հարգել Հայ Եկեղեցու դերը՝ ընդգծելով, որ նույնիսկ աշխարհիկ պետությունում գոյություն ունեն բարոյական և պատմական սահմաններ, որոնք չի կարելի խախտել։

Հատկապես կտրուկ էր հոգևորականների արձագանքը։ Մի շարք եկեղեցականներ հրապարակավ՝ սուր տոնով, ընդդիմացան վարչապետի հայտարարություններին։ Ապրիլյան սկանդալային ելույթից հետո երիտասարդ հոգևորականներ իրենց սոցիալական էջերում դարձան վարչապետի՝ «աստվածաշնչյան» հիմնավորումների ակտիվ ընդդիմախոսներ։ Օրինակ՝ Տեր Զարեհ քահանա Աշուրյանը անդրադարձավ Փաշինյանի՝ Պողոս Առաքյալի խոսքին (Հռոմեացիներին 13:1), ուստիև հարցրեց՝ եթե յուրաքանչյուր իշխանություն Աստծուց է, արդյոք Եգիպտոսից փախչող հրեաները պետք է հնազանդվեին փարավոնին, Հիսուսին խաչողները գործել են Աստծո կամքով, իսկ 1915-ի ցեղասպանությունը նույնպես Աստծո կամք էր։ Այս սարկազմային հարցադրումների միջոցով հոգևորականը մատնանշեց, որ վարչապետի բերված աստվածաշնչյան վկայակոչումը սխալ է ու կամայական մեկնաբանություն, որը աղավաղում է քրիստոնեական ուսմունքը։

Մյուս կողմից, Մայր Աթոռի միաբան Հայր Ասողիկ աբեղա Կարապետյանը կշտամբեց Փաշինյանին՝ նշելով, որ իսկական և ճշմարիտ իշխանությունը երբեք չի հակադրվում իր հոգևոր ծնող՝ Եկեղեցուն։ Նա ցավով նշեց, որ հայոց պատմության երանելի ժամանակներում թագավորները Սուրբ Գիրքը օգտագործում էին ոչ թե իրենց անձնական փառասիրությունը արդարացնելու, այլ՝ ազգային Եկեղեցուն և հավատքը պաշտպանելու համար։ «Ցավալի իրավիճակ է, շատ-շատ ցավալի», — գրել էր Հայր Ասողիկը՝ արտահայտելով հոգևոր դասի ընդհանուր հուզական վիճակը։

Հոգևորականների արձագանքը և պետական առաջնորդի հանդեպ կշտամբանքը

Հոգևորականները ոչ միայն հերքեցին վարչապետի առաջ քաշած թեզերը, այլև կշտամբեցին նրա պահվածքը՝ հրապարակայնորեն դաս տալով պետության ղեկավարին ազգային և հոգևոր արժեքների մասին։ Իր ուղիղ եթերով ուղերձում Գուգարաց թեմի առաջնորդ Տեր Հովնան եպիսկոպոս Հակոբյանը վարչապետին բնութագրել է որպես «երկրի գլխավոր ցավագար», ով, ըստ նրա, «ամենայն անամոթությամբ հերթական անգամ հարձակում գործեց Հայ Առաքելական Սուրբ Եկեղեցու վրա»։ Նույն ելույթում նա Փաշինյանին որակեց որպես «ազգի գլխավոր դավաճան», մատնանշելով, որ եկեղեցու դեմ հարվածը հնչեց այն ժամանակ, երբ Շվեյցարիայում մեկնարկում էր սփյուռքի և Ամենայն Հայոց Կաթողիկոսի նախաձեռնած համաժողովը՝ նպատակ ունենալով պաշտպանել Արցախի հոգևոր-մշակութային ժառանգությունը։

Թեև այս գնահատականները կոշտ են, սակայն դրանք արտացոլում են իրական վրդովմունքն ու ցավը, որ կուտակվել են հոգևոր շրջանակներում։ Զայրացած հոգևոր առաջնորդները իշխանություններին կոչ արեցին դադարեցնել նմանատիպ անհատույց ու ոչ պետությունից վայել հռետորաբանությունը և հիշեցրեցին, որ պետական առաջնորդների պարտականությունն է հանդիսանալ ազգային հաստատությունների և ժառանգության պաշտպան, այլ ոչ թե նրանց թիրախավորող։

Այս հայտարարություններից ակնհայտ է դառնում, որ վարչապետի հնչեցրած խոսքերը հոգևոր դաշտում ընկալվել են ոչ թե որպես քաղաքական պոլեմիկա, այլ՝ որպես ուղիղ հարձակում ժողովրդի հավատի, հոգևոր ավանդույթի և պատմական հիշողության վրա։ Դա վտանգում է ոչ միայն պետական-եկեղեցական փոխհարաբերությունների ներքին կառուցվածքը, այլև ազգային միասնականության ու բարոյականության հիմքերը։

Պետականության և հոգևոր արժեքների բախման վտանգը

Վերջին զարգացումները բացահայտեցին խորացող և նախադեպը չունեցող հակասություն՝ պետականության և հոգևոր արժեքների միջև, որը նախկինում չէր դրսևորվել այսքան կտրուկ ձևով։ Հայաստանի իրականության մեջ պետություն–եկեղեցի հարաբերությունները պատմականորեն ընթացել են փոխադարձ համագործակցության ուղիով։ Նույնիսկ աշխարհիկ կարգի պայմաններում պահպանվել է հարգանքի և արժանապատվության չգրված սահմանը։ Մարդիկ սովոր էին տեսնել պետության ղեկավարներին՝ Եկեղեցու կողքին, ազգային տոների, աղոթքների և ճգնաժամերի ժամանակ։

Վարչապետ Փաշինյանի կիրառած հռետորաբանությունն այս ավանդույթը վտանգի տակ է դնում։ Երբ երկրի ղեկավարը հրապարակայնորեն պարտադրում է ընտրություն կատարել՝ պետական իշխանության և հոգևոր հավատքի միջև, այդպիսով նա, գիտակցաբար թե ոչ, բաժանում է սեփական ժողովրդին։ Վստահող քաղաքացին կանգնում է ծանր բարոյական դիլեմայի առաջ՝ ո՞ւմ կողմը բռնել՝ իր երկրի վարչապետի՞, թե՞ իր հոգևոր առաջնորդի։

Այսպիսի հակադրությունն իրապես վտանգավոր է երիտասարդ ժողովրդավարության համար։ Հայ Առաքելական Եկեղեցին միայն կրոնական կառույց չէ, այլ՝ ազգային ինքնության հիմնասյուն։ Նրա հեղինակության թուլացումը պետական մակարդակով կարող է հանգեցնել ազգային ինքնության ապամոնտաժման, ինչն արդեն մտահոգում է ոչ միայն հոգևոր դասին, այլև լայն հանրությանը։

Չի կարելի անտեսել նաև համեմատությունները՝ վարչապետի խոսքերն ու ադրբեջանական քարոզչության տրամաբանությունը։ Որոշ մեկնաբաններ նշել են, որ Փաշինյանի բառապաշարը «հնչում է այնպես, կարծես արձագանք է տալիս Ադրբեջանի պետական քարոզչությանը», որը տարիներ շարունակ փորձում է նսեմացնել Հայ Եկեղեցու դերը որպես Արցախի ինքնության բաղադրիչ։ Այս զուգահեռը, որքան էլ ողբերգական, սակայն չափազանց խոսուն է. երբ երկրի ներսում պետության ղեկավարը լարում է հասարակական մթնոլորտը նույն ուղղությամբ, որով աշխատում է արտաքին թշնամին, վտանգը դառնում է ոչ միայն քաղաքական, այլ՝ քաղաքակրթական։

Բացի այդ, ակնհայտ է ներքին հակասությունը Փաշինյանի հռետորաբանության մեջ։ Մի կողմից նա պնդում է, թե պետությունն ու Եկեղեցին պետք է տարանջատված լինեն, և որ իշխանությունը չպետք է միջամտի եկեղեցու գործերին՝ շեշտելով այս սկզբունքը որպես քաղաքական ուղղություն։ Սակայն մյուս կողմից, հենց ինքն է խախտում այդ սկզբունքը՝ իր հրապարակային կշտամբանքներով, հեգնական ակնարկներով և գնահատականներով ուղղված հոգևոր կառույցին։

Հասարակական ընկալման մեջ սա դիտարկվում է ոչ թե սկզբունքային դիրքորոշում, այլ երկակի չափանիշ։ Եթե իշխանությունը պահանջում է թափանցիկություն և հաշվետվողականություն Եկեղեցուց, ապա նույն այդ իշխանությունը պարտավոր է հանդես գալ հարգալից լեզվամտածողությամբ և բարեկիրթ երկխոսությամբ։ Փոխարենը մենք ականատես ենք լինում ռազմատենչ ճառերի, ոչ համերաշխ հռետորաբանության, որը փոխանակ հանգեցնելու կառուցողական շփման՝ խորացնում է եղած ճեղքը պետականության և հոգևոր արժեքների միջև։

Սա վտանգավոր ընթացք է, քանի որ պառակտված հասարակությունը դառնում է խոցելի թե՛ ներքին, թե՛ արտաքին ճնշումների առջև։

Եզրակացություն․ զգացմունքային հետևանքներ և դեպի ապագա ճանապարհը

Վարչապետի հնչեցրած հայտարարությունները Հայ Առաքելական Եկեղեցու վերաբերյալ հասցրեցին մի այնպիսի խոր վերք ազգային գիտակցությունում, որի սպիացումը ժամանակ և իմաստություն է պահանջելու։ Այս գործընթացում վնաս կրեց ոչ միայն եկեղեցու արժանապատվությունը, այլև պետական պաշտոնի բարոյական ուժը։ Շատ քաղաքացիների համար վարչապետը այլևս ընկալվում է որպես մարդ, ով ոտնահարում է այն արժեքները, որոնք ինքը կոչված էր պաշտպանել։

Հասարակության արձագանքը լցվեց ոչ միայն զայրույթով, այլև խոր տխրությամբ։ Տխրություն՝ այն բանի համար, որ անկախ Հայաստանի առաջնորդի շուրթերից հնչեցին խոսքեր, որոնք վիրավորում են հավատքը և քանդում են վստահության վերջին կապերը։

Այս իրավիճակում ողջախոհ մոտեցումը կլիներ կանգ առնելը։ Տարբեր եկեղեցականներ, հանրային գործիչներ և մտահոգ քաղաքացիներ հորդորում են վերանայել պետական խոսքի բովանդակությունն ու տոնը՝ հասկանալով, որ բանավոր հարվածներով անհնար է լուծել պետություն–եկեղեցի տարաձայնությունները։ Անհրաժեշտ է վերակառուցել կորուսյալ վստահությունը, խթանել խաղաղ երկխոսությունը, գտնել համագործակցության եզրեր՝ հանուն ազգի համախմբման և Հայաստանի բարօրության։

Պատմականորեն հայ ազգը հենց Եկեղեցու շուրջ է միավորվել դժվար պահերին։ Հետևաբար վարչապետի խոսքերը չպետք է դառնան նոր բաժանարար գծեր։ Դեռ հնարավոր է շտկել ստեղծված իրավիճակը՝ փոխելով հռետորաբանությունն ու վերադառնալով հարգանքի ու լսողության մշակույթին։ Այս բախումը կարող է լինել դաս՝ ապագայի համար։ Միայն այդ ճանապարհով կարելի է բուժել առաջացած վերքերը և վերականգնել ժողովրդի հոգևոր ու պետական միասնականությունը։