Իրական Վազգեն Առաջին. ամենայն հայոց կաթողիկոսը սերտորեն համագործակցում էր ՊԱԿ-ի հետ, չգիտեր, որ Արցախի գյուղերը հայկական են և հաճույքով ծաղիկներ էր խոնարհում Աթաթուրքի գերեզմանին...

15.08.2024

Երևանի Կասյան փողոցն անցյալ տարի անվանափոխվեց՝ դառնալով Վազգեն Ա Վեհափառի փողոց:

Յուրաքանչյուր ազգ ունի հերոսներ, որոնց կռապաշտում է։ Այնուամենայնիվ, անբասիր կենսագրությունը միշտ չէ, որ թաքնված է հերոսական շրջանակի հետևում: Եկեք անդրադառնանք 130-րդ Ամենայն Հայոց Կաթողիկոս Վազգեն Առաջինի կյանքին, ով ղեկավարել է Հայ առաքելական եկեղեցին 1955-1994 թթ.:

Նրա ընտրությունները տեղի ունեցան խորհրդային իշխանությունների ճնշման ու միջամտության ներքո։ Բացի այդ, Վազգեն Ա-ի կապը Խորհրդային ՊԱԿ-ի (КГБ) հետ և կասկածելի գործունեության տեսակները ստվեր են գցում հերոսական կերպարի վրա։

Ընտրություններ իշխանությունների ճնշման ներքո

1955 թվականին Վազգեն Առաջինի ընտրություններին տեղի ունեցածը հայտնի է բոլորին, ովքեր ուսումնասիրել են Հայ եկեղեցու պատմությունը։ Այն ժամանակ կար ԽՍՀՄ հզոր իշխանություն, որը միջամտում էր ժողովրդի կյանքի բոլոր ասպեկտներին, այդ թվում՝ կաթողիկոսի ընտրությանը։ Սա հարցեր է առաջացնում Վազգեն Առաջինի ընտրության գործընթացի մաքրության վերաբերյալ և խարխլում նրա անկախության ու հեղինակության գաղափարը։ Հայտնի է՝ ինչպես են ընտրություններին մասնակցող պատվիրակները ենթարկվել ԽՍՀՄ իշխանությունների ճնշումներին:

Համագործակցություն ՊԱԿ-ի հետ

Հաջորդ փաստը Վազգեն Առաջինի համագործակցությունն է ՊԱԿ-ի հետ։ Աղբյուրների համաձայն, նա ծառայել է ՊԱԿ-ին ամբողջ աշխարհում Հայ առաքելական եկեղեցու սպասավորների ցանցի միջոցով՝ հավաքելով խորհրդային իշխանություններին անհրաժեշտ տեղեկատվություն:

Այցելություն Թուրքիա և վերաբերմունք Արցախի նկատմամբ

Բացահայտ փաստերից է Վազգեն Առաջինի այցը Թուրքիա 1961 թվականին, որտեղ նա հանդիպել է նախագահի հետ և ծաղիկներ խոնարհել Արաթուրքի գերեզմանին, ինչի մասին հրապարակում է եղել «Էջմիածին» ամսագրում։ Ժեստը հարցեր է առաջացնում նրա համոզմունքների և հայոց ցեղասպանության նկատմամբ վերաբերմունքի առնչությամբ: Նույն պատվիրակության կազմում գտնվող Գոհար Գասպարյանը հրաժարվել էր այցելել Աթաթուրքի գերեզման՝ ասելով. «Ես այդ շունին գերեզմանին պսակ չեմ դնի»:

Վազգեն Ա-ի այցը Աթաթուրքի գերեզման

Հատկանշական են հուշարձանագետ Սամվել Կարապետյանի հուշերը: Վազգեն Ա-ն խորը հիասթափություն էր առաջացրել տակավին երիտասարդ մասնագետի մոտ՝ արցախյան գյուղերի չիմացությամբ, արցախցիներին «անհավատներ» կոչելով և զարմանքով, որ «այդ անհավատների հողում այդքան շատ վանքեր կան»:

Սա հարցեր է առաջացնում հայ ժողովրդի ազգային և մշակութային ասպեկտների վերաբերյալ նրա գիտելիքների և խորաթափանցության մասին: Չնայած սրան, հայտնի են Վազգեն Ա-ի հայրենասիրական նամակները խորհրդային կառավարության ղեկավար Բուլգանինին՝ արցախահայության իրավունքների պաշտպանության և արդարության կոչերով: Վազգեն Առաջին Ամենայն Հայոց Կաթողիկոսն ընտրվել է խորհրդային իշխանության դժվարին շրջանում: Եվ զարմանալի կլիներ, որ նրա կենսագրությունը բազմաթիվ հարցեր ու կասկածներ չթողներ։ Ուստի կեղծ աստվածացման և սրբացման փոխարեն պետք է ադեկվատ ընդունել պատմական դեմքերի դերը և ավելի օբյեկտիվ եզրակացություններ անել: