23.08.2023
«Վայոց ձորում է քարեղեն այդ հրաշքը, որին Վարդանի քար են ասում:
Եվ իրոք, երբ նայում ես այդ կետից, թվում է սպարապետի կիսադեմն է. արծվաքիթը, մորուքը, նշանավոր սաղավարտը:
Անդնդախոր ձորում, հսկայական ժայռերի մեջ թվում է տեսնում ես վիթխարի արձանի գլուխը, իսկ մարմինը հողի մեջ է: Կարող ես մտածել, թե արձանը դրված է եղել լեռան գլխին, մի օր տապալվել-ձորն է ընկել և, լավ որոնելու դեպքում, կարելի է գտնել նաև մարմնի մնացած մասերը:
Առասպելը վկայում է, որ Ավարայրի ճակատամարտից հետո, երբ ընկան հազարավոր հայ քաջորդիներ, և ընկավ Վարդան Մամիկոնյան սպարապետը, ժողովուրդը լացուկոծով լցրեց անդնդախոր այս ձորը (գուցե դրանի՞ց էլ ծնվեց անունը՝ Վայոց ձոր):
Ժողովուրդը չէր ուզում հավատալ իր անվեհեր զավակի մահին և բնությունից, Աստծուց աղերսում էր՝ վերադարձնել նրան:
… Եվ մի առավոտ մարդիկ տեսան Վարդանի քարեղեն կիսադեմը:
Ուշադիր, երկար նայելիս կարող ես նույնիսկ տեսնել նրա ճակատի կնճիռները, հայացքի մեջ հոգս և միտք նկատել:
Ձորի այդ հատվածում մի իսկական քարաժխոր է, և միայն կիսադեմն է շրջապատված կանաչ օազիսով. ապշեցուցիչ է:
Ինձ թվում է՝ մարմինը հողի և գետի մեջ սուզված հանգստանում է, արդեն հազար հինգ հարյուր տարի հանգստանում է զորավարը՝ արթուն հայացքը սևեռած հայոց աշխարհին:
Ինձ թվում է՝ ուրախություն կա նրա հայացքի մեջ, որովհետև զորավարը տեսնում է՝ ապրում է և կա իր ժողովուրդը:
Եգիպտական սֆինքսները, փարավոնների վիթխարի արձանները մարդիկ են ստեղծել, Վարդանի դիմաքանդակը բնության գործն է և, այո, ժողովրդի: Ժողովրդի հազարամյա սերն է ծնել քարեղեն այս տեսիլքը:
Գնացեք Վայոց ձոր, կանգ առեք Արփա գետի ափին և բարևեք Վարդան զորավարին»:
Վարդգես Պետրոսյան, «Հայկական էսքիզներ»-ից
