26.05.2023
Արցախի շուրջ տեղի ունեցած վերջին իրադարձությունները դժգոհության և քննադատության ալիք են բարձրացնում հայկական դիվանագիտության և վարչապետ Փաշինյանի նկատմամբ։ Ոմանք կարծում են, որ Հայաստանը չկարողացավ հասնել Արցախի կարգավիճակի սառեցմանը։ Սակայն իրավիճակի բարդությունն ավելի լավ հասկանալու համար անհրաժեշտ է դիտարկել տարբեր գործոններ և հեռանկարներ։
Ռուսաստանը, իրոք, կարևոր դեր է խաղում տարածաշրջանում և ունի իր սեփական շահերը, այդ թվում՝ ուժեղացնելով իր ազդեցությունը և ապահովելով խաղաղապահների ներկայությունը։ Ոմանք (հիմնականում ռուսական գործակալները, որոնք Հայաստանում շնից շատ են) կարծում են, որ այդ շահերը համընկնում են հայկական շահերի հետ։ Սակայն Արցախի հարցի լուծումն իր մեջ ներառում է բազմաթիվ դժվարություններ ու հակասություններ։
Փաշինյանն ու նրա համախոհները նույնպես ենթարկվում են քննադատության՝ կապված իրենց գործողությունների ու որոշումների հետ։ Հարց է առաջանում, թե Հայաստանի նոմինալ ղեկավարն իրավունք ունի՞ որոշել Արցախի ճակատագիրը՝ շրջանցելով պետական հիմնարար փաստաթղթերն ու ժողովրդի կամքը։
Կարևոր է նշել, որ Արցախի վերաբերյալ որոշում կայացնելիս պետք է հաշվի առնել տարբեր շահեր և կողմեր։ Հրապարակային հայտարարություններն ու գործողությունները կարող են տարբերվել մասնավոր դիրքորոշումներից և բանակցություններից, ինչը կարող է տարակուսանք և անվստահություն առաջացնել:
Չնայած Ռուսաստանը կարևոր միջնորդ է, համաձայնությունների հասնելը միայն Ռուսաստանի պարտականությունը չէ: Արտաքին այլ խաղացողների մասնակցությունն ու ազդեցությունը, ինչպես նաև ներքին հայկական գործընթացները կարող են ազդել իրավիճակի վրա։
Արցախի կարգավիճակի հարցը բարդ է և պահանջում է համակողմանի քննարկում. դիրքորոշումների և որոշումների ձևավորման վրա ազդում են տարբեր գործոններ, ինչպիսիք են աշխարհաքաղաքական շահերը, ազգային նկրտումները և պատմական հանգամանքները։
Անհնար է միանշանակ գնահատել Փաշինյանի և նրա թիմի գործողություններն ու որոշումները, քանի որ դա ենթակա է սուբյեկտիվ կարծիքների և մեկնաբանությունների։ Քննադատությունն ու հակասությունները քաղաքական գործընթացի անբաժանելի մասն են։
Ինչպես մեկնաբան Մարինա Գրիգորյանն է կարծում, 2020 ԹՎԱԿԱՆԻ ՆՈՅԵՄԲԵՐԻ 9-ԻՑ ՀԵՏՈ ՓԱՇԻՆՅԱՆԸ ՉԻ ԿԱՐՈՂ ներել Պուտինին, որ իրեն թույլ չի տվել անմիջապես և ամբողջությամբ «ազատվել» Արցախից: Հոկտեմբերի 19-ին անգամ հրաժարվելով պատերազմը դադարեցնելու Պուտինի առաջարկից՝ նա չհասավ այն ամենին, ինչ ի սկզբանե խոստացել էր թուրքերին։ Նա պետք է դա «ավարտի» այսօր։
Թեև սա զուտ պայմանական է՝ կարգավիճակի հարցի սառեցումը բխում է հենց Ռուսաստանի խորքային շահերից, քանի որ Փաշինյանի կողմից Արցախի հանձնումն անխուսափելիորեն դնում է խաղաղապահների դուրսբերման հարցը։
Եվ պայմանով, որ թուրքական պլանը ավարտին հասցվի, շատ հնարավոր է, որ այդ հարցը Ալիևի և Փաշինյանի կողմից բարձրացվի համատեղ նույնիսկ մինչև առաջին հնգամյա ժամկետի ավարտը՝ մինչև այս տարվա վերջ։ Ո՞վ և ի՞նչը կխանգարի, եթե դրա և՛ իրավական, և՛ քաղաքական հիմքը ձևականորեն ստեղծվի։
Եզրափակելով՝ Արցախին առնչվող խնդիրները մնում են բարդ և պահանջում են խորը վերլուծություն։ Ռուսաստանի, հայկական դիվանագիտության և Փաշինյանի դերն այս գործընթացում բազմաթիվ հարցեր ու տարբեր տեսակետներ է առաջացնում։ Իրավիճակի հետագա դինամիկան կախված կլինի բազմաթիվ գործոններից ու արտաքին ազդեցություններից, ինչպես նաև ներհայկական գործընթացներից։
