04.02.2025
Հունվարի 20-ին, երդմնակալությունից երեք օր անց, ԱՄՆ նախագահ Դոնալդ Թրամփը հրամանագիր ստորագրեց՝ գաղտնազերծելու այն փաստաթղթերը, որոնք վերաբերում էին նախագահ Ջոն Քենեդիի, նրա կրտսեր եղբոր՝ սենատոր Ռոբերտ Քենեդիի, և իրավապաշտպան ու ակտիվիստ Մարտին Լյութեր Քինգի սպանություններին։
Այս երեք գործիչները 1960-ականներին համարվում էին ամենաազդեցիկ դեմքերից, և նրանց սպանությունները, որոնք պաշտոնապես վերագրվում են միայնակ հանցագործներին, դրդել են բազում դավադրապաշտական տեսությունների ձևավորմանը, որոնք նույնիսկ վեց տասնամյակ անց շարունակում են տարածվել։
ԱՄՆ պատմության մեջ, թերևս, ոչ մի սպանություն այնքան մանրամասն չի ուսումնասիրվել և քննարկվել, որքան նախագահ Քենեդիի մահափորձը։ Նա գնդակահարվեց 1963 թվականի նոյեմբերի 22-ին Դալասում, երբ իր կնոջ և Տեխասի նահանգապետ Ջոն Քոննալիի ուղեկցությամբ անցնում էր նախագահական լիմուզինով։
Լի Հարվի Օսվալդին՝ նախկին զինծառայողին, մեղադրանք առաջադրվեց նախագահ Քենեդիի սպանության համար։ Իրավապահների վարկածով՝ նա կրակել էր Տեխասի դպրոցական գրքադարանի վեցերորդ հարկից։ Սակայն դատական գործընթացին չհասած՝ Օսվալդն ինքը սպանվեց Դալասի գիշերային ակումբի սեփականատեր Ջեք Ռուբիի կողմից, երբ նրան տեղափոխում էին մեկ այլ բանտ։ Այս ողբերգական իրադարձությունը հեռարձակվում էր ուղիղ եթերում։
1964 թվականին կառավարական հանձնաժողովը եզրակացրեց, որ Օսվալդն գործել է միայնակ։ Սակայն հանձնաժողովի այս հայտարարությունը լայն դժգոհություն առաջ բերեց, մասնավորապես՝ «կախարդական փամփուշտի տեսության» շուրջ, ըստ որի՝ մեկ փամփուշտը կարող էր խոցել Քենեդիի մեջքը, դուրս գալ նրա պարանոցից, այնուհետև վնասել նահանգապետ Քոննալիի մարմնի մի քանի հատվածներ՝ հասնելով մինչև ազդրը։ Շատերը սա անհավանական էին համարում՝ պնդելով, որ կային նաև այլ հրաձիգներ, այդ թվում՝ մեկը, որը, հնարավոր է, տեղակայված էր փողոցում՝ նախագահի լիմուզինի երթուղու երկայնքով։
Քենեդիի սպանության շուրջ դավադրապաշտական տեսությունները բազմազան են՝ ԿՀՎ-ի ներգրավվածությունից մինչև կուբացի վտարանդիների, Խորհրդային Միության կամ ամերիկյան մաֆիայի հնարավոր մասնակցությունը։ ԱՄՆ կառավարության՝ այս փաստաթղթերը տարիներ շարունակ գաղտնի պահելու որոշումը միայն խորացրեց կասկածները՝ նպաստելով նոր վարկածների առաջացմանը։
Խոսելով փաստաթղթերը գաղտնազերծելու հրամանագրի մասին՝ նախագահ Թրամփն ընդգծեց, որ ցանկանում է բացահայտել ճշմարտությունը և վերացնել կասկածները նախագահ Ջոն Քենեդիի, նրա եղբոր՝ Ռոբերտ Քենեդիի և Մարտին Լյութեր Քինգի սպանությունների վերաբերյալ։ Ռոբերտ Քենեդին գնդակահարվել է Լոս Անջելեսում 1968 թվականին, իսկ Մարտին Լյութեր Քինգը սպանվել է դիպուկահարի կրակոցից 1968 թվականին, երբ կանգնած էր Մեմֆիսում գտնվող մոթելի իր սենյակի պատշգամբում։
«Նրանց ընտանիքները և ամերիկացի ժողովուրդը արժանի են թափանցիկության և ճշմարտության։ Ազգային շահն է պահանջում առանց հապաղելու վերջապես հրապարակել այդ սպանություններին առնչվող բոլոր գրառումները», - նշված է Թրամփի հրամանագրում։
1991 թվականին Օլիվեր Սթոունի կողմից Ջոն Քենեդիի մասին նկարահանված ֆիլմը նորից առաջացրեց հետաքրքրություն և ավելացրեց կասկածները պաշտոնական վարկածի նկատմամբ։ Ֆիլմում ներկայացվում է 1969 թվականի հետաքննությունը, որը վարում էր Նոր Օռլեանի էքսցենտրիկ դատախազ Ջիմ Գարիսոնը՝ այն կարծիքով, որ Օսվալդը պարզապես քավության նոխազ էր, և կային այլ անձինք, որոնք մաս էին կազմում ավելի մեծ դավադրության։
Ֆիլմի ազդեցությամբ 1992 թվականին Կոնգրեսն ընդունեց Ջոն Քենեդիի սպանության մասին արձանագրությունների հավաքագրման ակտը, որը պահանջում էր բացահայտել բոլոր առնչվող փաստաթղթերը մինչև 2017 թվականի հոկտեմբերի 26-ը։ Սակայն որոշ փաստաթղթեր, որոնք կարող էին վտանգ ներկայացնել ազգային անվտանգությանը, մնացին գաղտնի։ Ակտը նաև պարտադրում էր բոլոր նյութերը պահպանել Ազգային արխիվում, որտեղ այժմ գտնվում են ավելի քան 5 միլիոն փաստաթուղթ, լուսանկարներ, տեսանյութեր և ձայնագրություններ։
Թրամփի նախագահության ընթացքում փաստաթղթերի գաղտնազերծման վերջնաժամկետը չհասավ իր ավարտին, և նրա հաջորդ Ջո Բայդենը ևս հետաձգեց որոշ փաստաթղթերի հրապարակումը։ 2023 թվականի հունիսին Բայդենի վարչակազմը հրապարակեց ավելի քան 15 հազար փաստաթուղթ՝ հայտարարելով, որ դրանով նյութերի 99 տոկոսը գաղտնազերծվել է, սակայն դեռևս մոտ 4 հազար փաստաթուղթ մնում է փակ։
Թրամփի գործադիր հրամանագիրը կարող է զգալիորեն արագացնել փաստաթղթերի գաղտնազերծման գործընթացը։ Հրամանով ազգային հետախուզության տնօրենին և գլխավոր դատախազին հրամայվում է 15 օրվա ընթացքում ներկայացնել ծրագիր՝ ապահովելու Քենեդիի սպանությանը վերաբերող բոլոր գրառումների «լիարժեք և ամբողջական հրապարակումը»։ Այն նաև պահանջում է հրապարակման ծրագիր Ռոբերտ Քենեդիի և Մարտին Լյութեր Քինգի սպանությունների վերաբերյալ։
Հրամանի համաձայն, դեռևս չհրապարակված փաստաթղթերի մեծ մասը կապված է Կենտրոնական հետախուզական վարչության (ԿՀՎ) հետ։ Հնարավոր է, որ ԿՀՎ-ն չի գաղտնազերծել դրանք, քանի որ դրանք կարող են պարունակել անձանց անուններ՝ գործակալների կամ այլ հետախուզական աղբյուրների, որոնք դեռևս կենդանի են, ինչը կարող է վտանգել նրանց անվտանգությունը։ Նույնպես, հնարավոր է, որ հրապարակման դեպքում բացահայտվեին հետախուզության մեթոդները կամ կասկածելի դատողություններ։
«Չհրապարակված փաստաթղթերը կարող են շատ հետաքրքիր բաներ պատմել այն մասին, թե ինչպես է ԿՀՎ-ն հետևել Օսվալդին Քենեդիի սպանությունից ամիսներ առաջ»,- ասել է Ջեյմս Ռոբենալտը՝ Քենեդիի սպանության վերաբերյալ գրքի հեղինակ, ով չի հավատում, որ Օսվալդը միայնակ էր գործում։
Այդ իսկույն, Ջերալդ Պոզները, ով պնդում է, որ Օսվալդը միայնակ հրաձիգն էր, նշել է, որ չի սպասում որևէ սենսացիոն բացահայտման։ «Չեմ կարծում, որ այն, ինչ ամերիկացիների մեծամասնությունը սպասում է, տեղի կունենա՝ այս կամ այն փաստաթուղթը կհայտնվի ու գլխիվայր շրջելու է գործը»,- ասել է նա։
Որոշ փորձագետներ կարծում են, որ Թրամփը, ստորագրելով այս հրամանագիրը, պարզապես ցանկանում է իր կողմնակիցներին ցույց տալ, որ հետևում է նախընտրական խոստումներին։ Սա այդ բազմաթիվ որոշումներից մեկն էր, որոնք նա ստորագրեց իր պաշտոնավարման առաջին օրերին։
