29.05.2023
2003 թվականին Հանրապետության հրապարակի վերանորոգման ժամանակ ստորգետնյա քաղաք է հայտնաբերվել։ Երբ ասֆալտի վերին շերտը հանվել է, շինարարները քարքարոտ պատեր, սև ու կարմիր տուֆի սալեր, կղմինդր, կավե սափորների մասեր ու կավե ջրատար խողովակներ են հայտնաբերել։ Քաղաքը գտնվում է Աբովյան ու Ամիրյան փողոցների, Հանրապետության հրապարակի տակ և հասնում է մինչև Կոնդ։ Այդ աշխատանքների արդյունքում հրապարակի ու դրան կից փողոցների տակ հայտնաբերվել էին 17 դարի շինությունների նկուղների որոշ հատվածներ։
Ֆրանսիացի ճանապարհորդ Ժան Բատիստ Տավերնիեն 1655 թ-ին այցելել է Երևան, գծագրել այն: Նկարում մանրամասնորեն պատկերված է «Քրիստոնեական թաղամասը»` երկհարկ և եռահարկ քարի շենքերով: 1679 թ-ին Երևանում տեղի է ունեցել ավերիչ երկրաշարժ, որն ըստ Զաքարիա Սարկավագի թողած հիշատակությունների, ոչինչ «քարը քարի վրա չի թողել»: Շինություններն ավերվեցին, սակայն մնացին դրանց նկուղային հարկերը: Այդ շենքերը նման են մինչ այս պահը Կոնդում կանգուն աղյուսաշեն տներին։
Բացված նկուղներն ընդգրկում են հրապարակի ողջ տարածքը: Պատերի բարձրությունը 4.50 մետր է, սվաղը` 7 սմ: Կառույցները պահպանվել են ամբողջությամբ` մուտքերով: Հայտնաբերվել է գունազարդ խեցեղեն, աշխատանքային գործիքներ: Հայտնաբերվել են նաև Ապիրատ իշխանի կողմից 11 դարում կառուցված ջրատար խողովակներ, որոնք ծառայել են մինչև 19 դարը: Գիտնականներն, ուսումնասիրելով շինության պատերը, կարծել են, որ դրանք, աղյուսից են, սակայն հետո պարզվեց, որ պատերը կառուցված են հավասարաչափ կտրտված տուֆի սալիկներից:
Գտածոները նաև խոսում են այն մասին, որ 17-18-րդ դարի Երևանը պատահական քաղաք չէր, այլ առևտրատնտեսական կենտրոն: Սակայն քաղաքի կենտրոնում պատահաբար բացված այս պատմական գանձարանը լիարժեք ուսումնասիրել չի հաջողվել. հապճեպ կատարված բարեկարգման աշխատանքների արդյունքում հրապարակի կենտրոնում կառուցվել է հայտնի խճանկարը, իսկ պեղված տարածքները ծածկվել են հողով ու ավազով։
1837 թ․-ին Ցարական ժամանակաշրջանում սկսվել է Էրիվանի նոր նախագծի գծագրումը, որը հաստատվել է 1862 թ․-ին: Հենց այդ ժամանակ էլ կառուցվել է քաղաքի հրապարակը, որի տակ են անցել այս շինությունները: Այդ ժամանակ կառուցվել են նաև այսօրվա Արամի, Մաշտոց, Տերյան, Նալբանդյան և Հանրապետության փողոցները: Չի բացառվում, որ այդ փողոցներում էլ կարող է պատկերը նույնը լինել:
Նիկոլ Փաշինյանի նոր Հայաստանի կառավարությունը հայտարարում էր, որ ցանկանում է ներկայացնել Երևանի միջնադարյան ճարտարապետական անցյալը։ Կրթության, գիտության, մշակույթի և սպորտի նախարար Արայիկ Հարությունյանն ասում էր՝ ինքը դեռ 2000-ականներին է ցանկացել, որ Հրապարակի այդ հատվածը պահպանվի ու բաց լինի բոլորի համար։
Ինչպես Նիկոլ Փաշինյանի բոլոր նախագծերը, այս մեկը ևս սառույցին գրվեց:
