ԵՐԵՎԱՆ, 08.05.2023
Ապրիլի 25-ին Երևանում կանգնեցված «Նեմեսիս» գործողության հերոսների հուշարձանը, որը շատերի կողմից «երկար սպասված» և «ուշացած» անվանվեց, կարող է ապամոնտաժվել։ Սա սյուրռեալիզմ չէ, սև հումոր չէ, ոչ էլ գիտաֆանտաստիկայի ոլորտից է: Սա Փաշինյանի ժամանակների իրականությունն է՝ Հայաստանի թուրքական օկուպացիայի ժամանակներում։
Իրողություն, որտեղ հայ ժողովրդի հերոսների, համայն աշխարհի հայության արժանապատվության զգացումը վերականգնած ասպետների, մեկուկես միլիոն սպանված, խոշտանգված ու նվաստացած հայրենակիցների արդար հատուցումն իրականացրած հերոսների հուշարձանը հենց այս ռեժիմը «սխալ քայլ» է անվանում։
ՍԱ ԱՆԳԱՄ ԲՈԼՈՐ ԵՎ ԲՈԼՈՐ «ԿԱՐՄԻՐ ԳԾԵՐԻ» ԱՆՑՄԱՆ ՄԱՍԻՆ ՉԷ. սա բաց մարտահրավեր է այն ամենին, ինչը մինչ այժմ եղել է ժամանակակից հայության մտածելակերպի խորը, սուրբ մասը՝ ոտնձգություն ցեղասպանության հիշատակի նկատմամբ և ազգային մեծ ողբերգությունը մոռացության տալու պատրաստակամություն։ Սա հանրային ճանաչում է, որ մինչ ներքին թուրքերը Հայաստանի գլխին են, արտաքին թուրքերը կարող են բացահայտորեն միջամտել մեր ներքին գործերին, պահանջել, թելադրել, սպառնալ և վերջնագրեր տալ, այդ թվում՝ ամենասուրբ, անսասան երևույթների մոռացության համար։
Իսկ իրենք՝ ներքին թուրքերը, հնազանդորեն կիրականացնեն այս վերջնագրերը։
Եթե նույնիսկ վաղը Անկարայից պահանջեն քանդել Ծիծեռնակաբերդի հուշահամալիրը, նրանք կհամաձայնեն դրան։ Մեկ նախազգուշացումով. նրանք երկերեսանիորեն կշարունակեն հարգել զոհերի հիշատակը, բայց այլևս չեն մեղադրի թուրքերին նրանց մահվան մեջ՝ թուրքական տարբերակի համաձայն։
Բայց հերոսաբար դիմադրած հերոսների հիշատակը դաժանորեն կջնջվի։
Որովհետև թուրքերին պետք է, որ հայերը շարունակեն ապրել զոհի հոգեբանությամբ և իրենց համապատասխան պահեն՝ ահաբեկված մանկուրտների պես։ Ովքեր չեն համարձակվում անգամ մտածել ռեւանշի, պայքարի, հաղթանակների ու իրենց պետության ու արժանապատվության լիարժեք վերականգնման մասին։ Հենց այս «հայերն» են, որ այսօր կանգնած են հայկական պետության գլխին և փորձում են բոլորին իրենց տեսակը դարձնել։
Ապրիլի 25-ին իրենց երկրպագուների մնացորդների առաջ «հայրենասիրություն» խաղացին՝ հնարավորություն տալով Ավինյանին դեմք հանել հանուն քաղաքապետի աթոռի։ Մեկ շաբաթից մի փոքր ավելի անց, երբ նրանց Անկարայի տերերը փակեցին Փաշինյանի համար երկինքը և արգելափակեցին քաղաքական ներդրումներից դիվիդենտներ ստանալու նրա հնարավորությունը, Նիկոլը կատաղեց։ Վերջին դիմակները պատռվել են. հանուն փողի և թուրքերի գոհունակության, սրանք պատրաստ են դավաճանել և վաճառել ոչ միայն Արցախը, նրանք պատրաստ են փակել ցեղասպանության հարցը, մոռանալ Թուրքիայի պատասխանատվությունը մեկ և կես միլիոն անմեղ զոհերի, Արեւմտյան Հայաստանի մասին՝ մեր Էրգիրի մասին.
Նրանք պատրաստ են վաճառել ու դավաճանել մեր ներսը, մեր էությունը, մեր հիշողությունը՝ մեր ամեն ինչը։
Ի՞նչ կարելի է ասել մարդուն, ով հարց է տալիս. «Եթե Հայաստանի Հանրապետությունում նման հուշարձան չլիներ, ո՞վ կտուժեր և ի՞նչ կշահեինք»։ Իսկ հետո նրան, ով հայտարարում է. «Ես կարծում եմ, որ սխալ որոշում է կայացվել»:
Ասել, օրինակ, որ 1921-ի Բեռլինի դատարանն իրականում ավելի հայանպաստ է ստացվել՝ արդարացնելով Սողոմոն Թեհլիրյանին, քան 2023-ի Հայաստանի ղեկավարը, որը կասկածի տակ է դնում Նեմեսիսի հերոսների հուշարձանի անհրաժեշտությանը մայրաքաղաքում։
ՀԻՇԵՑՆԵՆՔ, ՈՐ ԱՅՍ ԴԱՏԱՐԱՆԸ ԵՎ ՆՐԱՆ ՎՐԱ ԱՆՑԿԱՑՎԱԾ ՍԱՐՍԱՓԵԼԻ ԱՊԱՑՈՒՅԹՆԵՐԸ ցնցեցին հարյուրավոր մարդկանց, և հենց նրանից հետո լեհ իրավաբան Ռաֆայել Լեմկինը սկսեց մշակել ցեղասպանության տերմինն ու տեսությունը՝ հիմնվելով հայկական ողբերգության վրա։
«Նեմեսիս» գործողությունը հանգեցրեց ցեղասպանության կազմակերպիչների նկատմամբ թուրքական դատարանների դատավճիռների փաստացի կատարմանը, որ այն վերադարձրեց ազգային արժանապատվության ու պատվի զգացումը թվացյալ կորած, նվաստացած, տանջված ու հյուծված մարդկանց:
Հայրենիքի վերածննդի թույլ հույս ունեցող հայերը և հանցագործներին ցույց տվեցին պատժի անխուսափելիությունը կատարվածի համար: Որ այսօրվա Թուրքիայում Հայոց ցեղասպանության հեղինակները՝ ոչ մարդիկ, որոնց ձեռքերը մինչև արմունկը հայի արյան մեջ են, մեծարվում են, օրինակ են դառնում, բայց միևնույն ժամանակ փորձում են արգելել հատուցում կատարած հերոսների հուշարձանները.
Ի՞նչ կարելի է ասել Սիմոնյանին, որը միտումնավոր հրապարակայնորեն ծամածռում էր Անկարայում թուրքերի առաջ՝ հանուն նույն բանի՝ Գռզոյի ինքնաթիռի և իր իրավունքի՝ անպատիժ թքելու բոլորի վրա, ովքեր իրեն չեն սիրում։
Ի՞նչ կարող է հասկանալ մեկն, ով պնդում է, որ «Նեմեսիս» գործողության հերոսների հուշարձանի կանգնեցումը Հայաստանի և նրա ղեկավարության պաշտոնական քաղաքականության դրսեւորում չէ, դա ընդամենը տեղական իշխանությունների որոշումն է։
Միգուցե նրանց ասեք, եթե չգիտեն, որ երեկ Ալիև ամուսիններն օկուպացված հայկական Հադրութում հատուկ ֆոտոսեսիա են կազմակերպել հենց այն վայրում, որտեղ 44-օրյա պատերազմի օրերին իրենց ասկերները մահապատժի էին ենթարկում մեր տղաներին։ Թուրք ենիչերիները սպանել են երկու հադրութցի՝ դրանք հայկական դրոշով փաթաթելուց հետո. Եվ նրանք ոչ միայն սպանեցին, այլեւ տեսախցիկով նկարահանեցին ամեն ինչ, հետո տեղադրեցին սոցիալական ցանցերում, որպեսզի բոլորը տեսնեն։
Այս մարդիկ ոչինչ ասելու կարիք չունեն. նրանք իրենք են ասել ամեն ինչ և շարունակում են իրենց լիովին մերկացել՝ այլևս չամաչելով և ոչ մի բանից չխուսափելով։ 145 օր շրջափակված Արցախում տիրող իրավիճակի ֆոնին, որտեղ 4 գյուղ զրկված է արտաքին աշխարհի հետ որևէ կապից, նույնիսկ մարդասիրական օգնությունից՝ ի դեմս Ադրբեջանի բացահայտ պատրաստակամության՝ շարունակելու և վերջ դնելու Թուրքիայի կողմից սկսված Ցեղասպանությանը։ 19-20-րդ դարի սկզբին ահաբեկչական պետության անթաքույց պահանջների ֆոնին, 2020 թվականի աշնանը տեղի ունեցած ամեն ինչից հետո նրանք պատրաստ են լիզել թուրքի կոշիկները և կատարել Անկարայի բոլոր հրահանգները…
Ի դեպ, ՊԱՏԱՀԱԿԱ՞Ն Է, որ ՑԵՂԱՍՊԱՆՈՒԹՅԱՆ ԹԱՆԳԱՐԱՆ-ԻՆՍՏԻՏՈՒՏԸ ՀԻՄԱ վերանորոգվում է՝ դահլիճները փակելով 2 տարով։ Պատահականությո՞ւն։ Օ, իրոք: Պատահակա՞ն է, որ Նիկոլի իշխանության գալուց հետո միայն մեկ երկիր՝ ԱՄՆ-ն, ճանաչեց ցեղասպանությունը, բայց դա տեղի ունեցավ Սփյուռքի երկար տարիների հսկայական աշխատանքի շնորհիվ։ Ե՞րբ է վերջին անգամ Նիկոլը կամ նրա համախոհները խոսել Հայոց ցեղասպանության ճանաչման անհրաժեշտության մասին։ Նրանք ընդհանրապես խոսե՞լ են։
Կասկած չկա, որ «Նեմեսիս» գործողության հերոսների հուշարձանը ապամոնտաժվելու է։ Ինչպես ժամանակի ընթացքում ապամոնտաժվելու են թուրքերին առարկելի մյուս հուշարձանները՝ նույն Գարեգին Նժդեհինը, Անդրանիկինը, Մոնթեինը, Ազգալդյանինը... Երևի վաղը դա չլինի։ Միանգամայն հնարավոր է, որ Նիկոլը համոզի տերերին մի քիչ համբերել, մինչդեռ նա կանի այն ամենը, ինչի համար բերել են, կասի՝ չարժե հիմա նյարդայնացնել առանց այն էլ շատ դժգոհ հասարակությանը։
Բայց կասկած չկա, որ քանդվելու են հայ հերոսների, հայոց պատվի ու արժանապատվության, հայոց հաղթանակների բոլոր հուշարձանները՝ նույն Սարդարապատի հուշահամալիրը։ Իսկ Ծիծեռնակաբերդի հուշահամալիրը՝ թանգարանի հետ միասին, նույնպես փակ է լինելու՝ մի հապաղեք։
Այս ամենն անխուսափելի է, եթե Փաշինյանը մնա. եթե դիմանանք այս նվաստացմանը, եթե վերջապես չհասկանանք, որ «Նեմեսիս» օպերացիան այլեւս պարզապես պատմություն չէ։ Այդ գործողության հերոսները վերականգնեցին ազգային արժանապատվությունը և վերադարձրին հավատը արդարության և Հայաստանի վերածննդի հանդեպ։ Նրանք արեցին հենց այն, ինչ այն ժամանակ կենսական էր հայության համար, և դարի հեռավորությունից ճչում են, որ այսօր մեզ անհրաժեշտ է ազգային արժանապատվության և արդարության հանդեպ հավատի վերականգնում։
Դրսի թուրքերի նկատմամբ կայացված դատավճիռը կատարեցին՝ ներսում թուրքերի մասին դատողություն է պետք։ Մենք բոլորս պետք է մասնակցենք այս դատավարությանը, բոլորն, ովքեր մտածում են Հայաստանի, Արցախի՝ Հայրենիքի մասին։ Հակառակ դեպքում մենք ինքներս կքանդվենք մեր հողից՝ ներքին թուրքերի ձեռքով։
Մարինա Գրիգորյան
