28.05.2023
Հետաքրքրական էին Երևանում օրերս անցկացված անցորդների հարցումները: Հարցին, թե ինչ է խորհրդանշում մայիսի 28-ի օրը, հարցվածների 30-ից 8-ը պատասխանել են, որ սա Թուրքիայի նախագահական ընտրությունների 2-րդ փուլի օրն է, 13-ը դժվարացել են պատասխանել, երկու դեռահասներ պատասխանել են, որ սա առաջինի օրն է, և դպրոցում նրանց խնդրել են շարադրություն գրել այս թեմայով, մնացածը տվել են ճիշտ պատասխանը՝ դժգոհելով, որ հիշարժան օրը համընկել է կիրակիին...
«ՏՈՆԵՐԻ ԵՎ ՀԻՇԱՐԺԱԿԱՆ ԺԱՄԱՆԱԿՆԵՐԻ ՄԱՍԻՆ» ՀՀ ՕՐԵՆՔԻ ՀԱՄԱՁԱՅՆ ՄԱՅԻՍԻ 28-ը Հայաստանում նշվում է որպես Հանրապետության օր, օրը համարվում է հանգստյան։ 1918 թվականի մայիսին Բաշ-Ապարանում, Ղարաքլիսայում և Սարդարապատում թուրքերի նկատմամբ տարած հաղթանակներից հետո ստեղծվեց Հայաստանի Առաջին անկախ Հանրապետությունը։ 600 տարվա պայքարից հետո երազանքն իրականություն է դարձել. 1919 թվականի դրությամբ Առաջին Հանրապետությունը զբաղեցնում էր 58 հազար քառակուսի մետր տարածք:
Առաջին հանրապետությունը նույնպես խորհրդարանական էր, խորհրդարանը միապալատ էր, ներառում էր 4 կուսակցություն, երկրում գործում էր բազմակուսակցական համակարգ, իսկ իշխող կուսակցությունը Դաշնակցությունն էր, որը խորհրդարանում մեծամասնություն ուներ։
105 տարի առաջ հաստատվեցին անկախ պետության խորհրդանիշները՝ պետական դրոշը, զինանշանն ու օրհներգը։ Հայոց լեզուն ստացավ պետական լեզվի կարգավիճակ։
Ռուսական կայսրության փլուզումից հետո՝ 1917 թվականի վերջին՝ 1918 թվականի հենց սկզբին, Անդրկովկասը դե ֆակտո և դե յուրե դուրս է եկել Ռուսաստանի պետական-իրավական ոլորտից։
Բացի Հայկական Առաջին Հանրապետությունից, տարածաշրջանում ձևավորվեցին 2 անկախ պետություններ՝ Ադրբեջանի Հանրապետությունը և Վրաստանի Հանրապետությունը։ Ադրբեջանն ի սկզբանե հավակնություններ ուներ պատմական հայկական հողերի, այդ թվում՝ Ղարաբաղի նկատմամբ, ուստի այն հայտարարեց իր տարածքի մաս։ Ղարաբաղի հայերը կազմակերպեցին ինքնապաշտպանություն. նրանք հասկանում էին, որ ծանր վիճակում հայտնված Առաջին Հանրապետությունը չի կարողացել իրական օգնություն ցուցաբերել և փրկել իրենց ադրբեջանական ոտնձգություններից։ Հայ ժողովուրդը դեռևս ապրում էր 1915 թվականի ցեղասպանության հետևանքները վերացնելու փորձերով, բայց նույնիսկ այն ժամանակ պատրաստ էր պայքարել…
1918 թվականի հուլիսի 22-ին Ղարաբաղի ժողովրդական ներկայացուցիչների առաջին համագումարը Ղարաբաղը հռչակեց անկախ քաղաքական վարչական միավոր և ձևավորեց Ղարաբաղի հայոց ազգային խորհուրդը, ինչպես նաև Ղարաբաղի ժողովրդական կառավարությունը։ Այս համագումարը դրեց ազգային բանակի հիմքերը՝ մերժելով Ադրբեջանի բացահայտ պնդումները։
ԻՐԱՎԱԲԱՆՆԵՐԸ ԱՇԽԱՏՈՒՄ ԵՆ, ՈՐ ԱԴՐԲԵՋԱՆԻ ԳՈՅՈՒԹՅԱՆ ԱՌԱՋԻՆ ՕՐՎԻՑ, այսինքն՝ 1918թ.-ից Ղարաբաղը դե յուրե հանդես է գալիս որպես «վիճելի տարածք»։
Հայկական առաջին հանրապետությունը, նույնիսկ գոյության եզրին, փորձեց ապացուցել այս աշխարհի հզորներին, որ Ղարաբաղի պատմական պատկանելությունը հայ ժողովրդի համար չի կարող վեճի առարկա լինել։
Ադրբեջանական կողմը, ընդհակառակը, ձգտել է իր կազմում ներառել Լեռնային Ղարաբաղը՝ փորձելով օկուպացնել նրա տարածքը՝ անտեսելով հայ բնակչության բազմակի հայտարարությունները Հայաստանին միանալու ցանկության մասին։
Մուսավաթականներն ու նրանց կառավարությունը չկարողացան իրագործել այդ խնդիրը, Ղարաբաղի զինված կազմավորումները ցուցաբերեցին խիզախության հրաշքներ և արյունով ապացուցեցին, որ չեն ճանաչում Ղարաբաղում սեփական պետական իշխանության համակարգ ձևավորելու Ադրբեջանի Հանրապետության փորձերը։ Ղարաբաղում իրական իշխանությունը գտնվում էր Ղարաբաղի Հայոց ազգային խորհրդի և Ղարաբաղի ժողովրդական կառավարության ձեռքում։
1918 թվականի սեպտեմբերի 6-ին Ղարաբաղի Ժողովրդական ներկայացուցիչների երկրորդ համագումարը մերժեց Ադրբեջանի կառավարության և թուրքական զորքերի հրամանատարության պահանջները ղարաբաղցիների՝ Ադրբեջանի կազմում մտնելու վերաբերյալ։ 1918 թվականի սեպտեմբերի 20-ին Երրորդ համագումարը կտրականապես հրաժարվեց կատարել թուրքական զորքերի հրամանատարության պահանջը՝ հանձնել զենքերը և մտնել Ադրբեջանի կազմ։
1919 թվականի փետրվարի 19-ին Չորրորդ Կոնգրեսը մերժեց Ադրբեջանի կառավարության վերջնագիրը՝ ճանաչելու Ադրբեջանի իշխանությունը, նույն թվականի ապրիլի 23-ին Հինգերորդ Կոնգրեսը կտրականապես մերժեց վերջնագիրը՝ բրիտանական զորքերի հրամանատարության նմանատիպ պահանջով։
21-րդ դարում պատմությունը կրկնվում է սարսափելի օրինաչափությամբ, և մեր շեղումը նպատակ ունի ապացուցելու, որ Ղարաբաղը երբեք չի եղել անկախ Ադրբեջանի մաս։
Բոլշևիկների կուսակցական մարմնի որոշումն օրե՞նք է Արևմուտքի համար
Առճակատումը շարունակվեց մինչև 1921 թվականը, երբ Խորհրդային Ադրբեջանը պաշտոնապես հրաժարվեց Լեռնային Ղարաբաղի նկատմամբ իր տարածքային հավակնություններից՝ հօգուտ Հայաստանի (Ադրբեջանի ԽՍՀ Հեղկոմի 1920 թվականի դեկտեմբերի 1-ի հրամանագիր)։ Իր հերթին Հայկական ԽՍՀ-ն Ժողովրդական կոմիսարների խորհրդի 1921 թվականի հունիսի 12-ի հրամանագրով Լեռնային Ղարաբաղը հռչակեց իր տարածքի անբաժանելի մասը, սակայն հետագայում ՌԿԿ Կենտկոմի կովկասյան բյուրոյի որոշմամբ 1921 թվականի հուլիսի 5-ին Լեռնային Ղարաբաղը արհեստականորեն միացվել է Ադրբեջանին՝ առանց հաշվի առնելու ժողովրդի կամքը, որի նախնիները դարեր շարունակ ապրել են այս տարածքում։
ԱՅՍ ՈՐՈՇՈՒՄԸ ՈՐՈՇԵՑ ԼՂ ԺՈՂՈՎՈՒՐԴԻ ՃԱԿԱՏԱԳԻՐԸ 1921-1991 ԹՎԱԿԱՆՆԵՐԻՆ՝ 70 ՏԱՐԻ, թեև այն չուներ իրավական հիմքեր և իրավական ուժ։
Ավաղ, 21-րդ դարում ակնհայտ դարձավ, որ բոլշևիկյան կուսակցական մարմնի որոշումն օրենք է հավաքական Արևմուտքի համար, և ինքնահռչակ ժողովրդավարական հանրապետության ժողովրդի կամքը ոչինչ չարժե։
1923 թվականին Ադրբեջանի ղեկավարությունը որոշեց «ճշգրտել» ԼՂ տարածքը, ինչի հետևանքով հայկական բուն հողերը մնացին նրա սահմաններից դուրս, այդ թվում՝ Զանգիլանի, Ջաբրայիլի, Կուբաթլիի, Քալբաջարի, Դաշքեսանի, Գադաբայի, Շամխորի, Խանլարի և Շաումյանի շրջանների տարածքները, որտեղ հայերը կազմում էին տեղի բնակչության մեծամասնությունը։ Հետագայում, այն պատրվակով, որ քուրդ բնակչություն ունեցող տարածքները պետք է ներառվեն մեկ երկրամասի մեջ, ստեղծվեց Կարմիր Քրդստանը՝ մի քանի կիլոմետր երկարությամբ արհեստական միջանցք, որտեղ ԼՂ-ն ընդհանուր սահման ուներ Գորիսի հետ։ 30-ական թթ. Քուրդիստանի ազգային թաղամասը վերացավ, իսկ ԼՂԻՄ-ը հայտնվեց Անդրկովկասի քարտեզի վրա։
2020-ի 44-օրյա ագրեսիայից հետո՝ արգելված զենքի կիրառմամբ և ԴԱԻՇ վարձկանների ներգրավմամբ, Բաքվի և Ստեփանակերտի միջև ուղիղ երկխոսության մասին խոսելը հավասարազոր է հայերի նոր բնաջնջման պատժամիջոցի։ Հավաքական Արևմուտքն ու Ռուսաստանը, մեծ հաշվով, անտարբեր են 120 հազար արցախահայության ճակատագրի նկատմամբ, ՆԱՏՕ-ի երկրները լուծում են իրենց խնդիրները տարածաշրջանում, որոնք կապված են Ռուսաստանի Դաշնության ռազմական ներկայության թուլացման և Իրանի դեմ ագրեսիայի ցատկահարթակի ստեղծման հետ։
ԱՌԱՋԻՆ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ 105-ԱՄՅԱԿԸ համընկավ Հայերի՝ պապերի հողում ազատ ապրելու իրավունքի համար մղվող պայքարի ճակատագրական փուլի հետ։
120.000 հայեր պայքարում են 44-օրյա ագրեսիայից հետո ողջ մնացած Արցախի Հանրապետության բեկորը յուրային համարելու իրավունքի համար։ Մեր ճանապարհին եղան մեծ հաղթանակներ, եղան նաև պարտություններ, որոնք արժանապատվորեն հաղթահարեցինք՝ չհրաժարվելով մեր իրավունքներից ու ձգտումներից։
Առաջին Հանրապետության 105-ամյակը առիթ է հիշելու, որ առանց պայքարի անկախություն չկա, իսկ ազատությունն ինքնին չի գալիս։ Այսօր վտանգի տակ է Հայաստանի Երրորդ Հանրապետության գոյությունը, որը հիմնված էր Արցախի ազատագրման վրա։ Իրավիճակն աննախադեպ է, քանի որ 105 տարվա մեջ առաջին անգամ Հայաստանը ղեկավարում է մի մարդ, ով պատրաստ է հեզորեն ենթարկվել Բաքվի և Անկարայի կամքին։
Արցախի ժողովուրդը պատրաստ է ադրբեջանա-թուրքական տանդեմի կողմից ցեղասպանության սպառնալիքի տակ պայքարել գոյության համար. ոչ մի համաձայնագիր, որը ճանապարհ է բացում էթնիկ զտումների համար, չի կարող օրինական համարվել։ Ժողովուրդը չի աջակցում Փաշինյանի ռեժիմի կապիտուլյացիոն քաղաքականությանը և պատրաստվում է դիմադրության:
Իրավացի է միայն իրենց պապերի հողի վրա ապրելու իրավունքի պայքարը, ոչ մի համաձայնագիր Ալիևի ու Փաշինյանի ստորագրությամբ, ոչ մի «կադաստրային» փաստաթուղթ, ոչ մի միջազգային դիտորդ և փաստահավաք խումբ չի ջախջախի ժողովրդի կամքը...
