Տանիքից լռեցված խոսք. ինչ է հայտնի Չարլի Քըրքի սպանության մասին դրանից հինգ օր անց

15.09.2025, ԱՄՆ, ԱՇՈՏ ՊՈՂՈՍՅԱՆ

2025 թվականի սեպտեմբերի 10-ի արևափայլ կեսօրին Յուտայի Վալիի համալսարանի ճամբարում տիրող աշխուժությունն ակնթարթորեն վերածվեց սարսափի։ Մոտ 3000 ուսանողներ հավաքվել էին բացօթյա բակում՝ «Ամերիկյան վերադարձ» շրջագայության առաջին կանգառին մասնակցելու համար, որտեղ պահպանողական ակտիվիստ և փոդքասթեր Չարլի Քըրքը միջավայրի կենտրոնում մարտահրավեր էր նետում ունկնդիրներին «Ապացուցեք, որ ես սխալ եմ» գրությամբ վրանի տակ։ Ժամը մոտավորապես 12։20-ին, երբ 31-ամյա Քըրքը եռանդով պատասխանում էր զանգվածային հրաձգությունների և զենքի բռնության մասին սուր հարցի, հանկարծ միակ բարձր կրակոցը ճեղքեց օդը՝ դիպչելով նրա պարանոցին։ «Միանգամից տեսանք, թե ինչպես նրա պարանոցը պարզապես բացվեց, և ահռելի քանակությամբ արյուն սկսեց հոսել», – վկայում էր Բրիհեմ Յանգի համալսարանի ուսանող Դենիելը, ով կանգնած էր Կըրքից ընդամենը 5 մետրի վրա։ Մեկ ակնթարթում շոկը համակեց բազմությանը. ոմանք կարծեցին՝ բեմից կոնֆետի պայթյուն է, սակայն շուտով բոլորը կուչ եկան ու ծուղակված նայեցին, թե ինչպես է Կըրքը կաթվածահար ընկնում բեմին, իսկ պարանոցից արյունը շիթերով հոսում է դեպի ուսերն ու կուրծքը։ «Մենք բոլորով հևիհև գետնին ընկանք, հետո ով որտեղ կարող էր՝ պոկվեց վազելու», – պատմում է դեպքի վայրում գտնված ուսանողներից մեկը՝ հիշելով, թե ինչպես խուճապահար ներկաները փորձում էին ինքնապահպանվել՝ ճեղքելով արգելապատնեշներն ու հապճեպ հեռանալով տարածքից։ Իսկ բեմի մոտ իրավիճակը դառնում էր ավելի մռայլ։ «Աղաղակներ էին լսվում։ Ես սկսեցի աղոթել՝ «Խնդրում եմ Աստված, թող ոչ ոք այլևս չզոհվի»», – դողացող ձայնով հիշեց մի երիտասարդ աղջիկ, ում աչքերի առաջ գնդակը հարվածել էր խոսնակին՝ պոկելով նրա պարանոցի հատվածը։

Քըրքը ստացավ մահացու վնասվածք՝ կրակոցի ակնհայտ թիրախը հենց նա էր։

Մարմնական պաշտպանության և անվտանգության աշխատակիցները մի քանի վայրկյանում հայտնվեցին նրա կողքին։ Քըրքը պառկած էր գետնին անշարժ, պարանոցից՝ առատ արնահոսությամբ։ Անվտանգության անդամները շուտափույթ բարձրացրին նրա անկենդան մարմինը և տեղափոխեցին հիվանդանոց՝ շտապ հավելյալ օգնության նպատակով։ Սակայն վնասվածքն անդառնալի էր. դեպքից մի քանի ժամ անց ԱՄՆ նախագահ Դոնալդ Թրամփը իր «Թրութ Սոշիալ» հարթակում գուժեց ողբերգական լուրը. «Մեծն և լեգենդար Չարլի Քըրքը գնաց մեզնից»։ 31-ամյա երիտասարդ առաջնորդի կյանքի վերջին ակնթարթները նկարահանվեցին բազմահազար մարդկանց աչքի առաջ և վայրկենապես տարածվեցին սոցիալական ցանցերով՝ որպես մղձավանջային տեսարան, որից սարսափած էին անգամ Սպիտակ տան աշխատակիցները. նրանք, ըստ մամուլի, քարացած հետևում էին իրենց էկրաններին տարածվող կադրերին մինչև նախագահի՝ ժամը 16:40-ին արված պաշտոնական հայտարարությունը։ «ԱՄՆ-ի երիտասարդության սրտերն ու մտքերը ոչ ոք ինձանից լավ չէր հասկանում, քան Չարլին», – գրել էր Թրամփը՝ գովելով իր մտերիմ դաշնակցին։ Ավելի ուշ «Թըրնինգ Փոինթ ԱՄՆ» կազմակերպությունը ևս հաստատեց, որ իր համահիմնադիրը զոհվել է կրակոցից՝ «ծանր սրտով» կոչ անելով բոլորին աղոթել Չարլիի ընտանիքի համար։ Միայն ութ ամսական էր անցել Թրամփի երկրորդ նախագահության մեկնարկից, և այժմ նրա ամենապայծառ համակիրներից մեկը սպանված էր բառացիորեն ուղիղ եթերում։

Չարլզ «Չարլի» Քըրքը ժամանակակից ամերիկյան պահպանողական շարժման ամենաազդեցիկ երիտասարդ դեմքերից էր՝ անձնավորելով Թրամփյան «Դարձնենք Ամերիկան կրկին մեծ» ալիքի նոր սերնդի շունչը։ Ծագումով Չիկագոյից՝ նա դեռ 18 տարեկանում հիմնել էր «Թըրնինգ Փոինթ ԱՄՆ»-ն, թևավորելով այն համազգային պահպանողական ուսանողական շարժման՝ որի նպատակը բուհերում ազատ շուկայի և սահմանափակ կառավարության գաղափարների քարոզչությունն էր։ Նշանակալից է, որ Քըրքը երբևէ համալսարան չէր հաճախել. բիզնեսմեն և Թի-Փարթիի ակտիվիստ Ուիլյամ Մոնտգոմերի հորդորով նա թողել էր քոլեջը՝ համապարփակ նվիրվելով աջակողմյան քաղաքական կազմակերպչական աշխատանքին։ Կարճ ժամանակում Քըրքը դարձավ մեդիա դաշտի երևույթ։ Որպես ռադիոհաղորդավար ու փոդքասթեր՝ նա հայտնի էր իր մարտաշունչ ոճով, թեժ բանավեճերը վարպետորեն շոուի վերածելու ունակությամբ, իսկ սոցիալական մեդիայում նա հավաքել էր միլիոնավոր հետևորդներ։ Շատերի կարծիքով Քըրքը «Թրամփի երիտասարդ բանակի անդադար տրիբունն» էր, որ «մարդկանց զայրույթը դարբնում էր քաղաքական էներգիայի»։ Նրա ազդեցությունը զգացվեց անգամ 2024 թվականի նախագահական ընտրություններում. Քըրքը կազմակերպեց լայնածավալ շրջագայություն ուսանողական քաղաքներում՝ «Ձեզ լվանում են ուղեղները» խորագրով, ինչը նպաստեց երիտասարդների շրջանում աջ կողմի զգալի աճին և ըստ որոշ գնահատականների՝ ապահովեց Թրամփի հաղթանակը նեղ տարբերությամբ որոշվող նահանգներում։ Թրամփի ընտանիքի հետ նա սերտաճած էր դեռ 2016-ից, և հատկապես 2025-ի իշխանափոխությունից հետո Քըրքը դարձավ նախագահի «երիտասարդության հարցերով հոգեզավակը»։ Նրան կոչում էին նույնիսկ «երիտասարդության շշնջացողը»՝ նկատի ունենալով, որ Թրամփի կրտսեր խորհրդականներից էր և օգնում էր պաշտոնյաների ընտրության հարցերում։ Սակայն նույն եռանդը, որով Քըրքը համախմբում էր աջերին, նրան դարձրեց ատելի կերպար հակառակ ճամբարի համար։ Նրա տեսակետները սուր էին և բաժանարար. օրինակ՝ Քըրքը պնդում էր, թե աբորտը ուղղակի սպանություն է, դատապարտում էր ԼԳԲՏՔ+ շարժումը որպես «մարքսիստական» մշակութային ագրեսիա, և հաճախ սուր արտահայտություններով էր հարձակվում էթնիկ փոքրամասնությունների կամ մահմեդականների վրա։ Բուռն ընդդիմանալով զենքի վերահսկողության ցանկացած գաղափարի՝ Քըրքը աչքի էր ընկել նաև իր հակասական հայտարարությամբ, երբ 2023-ին մի համաժողովի ժամանակ ասել էր. «Կարծում եմ՝ արժի վճարել որոշ զոհերի գին՝ ամեն տարի որոշ քանակությամբ (ցավոք) զոհերի գնով պահպանելու համար Երկրորդ լրացումը և մեր Աստվածատուր իրավունքները»։ Այս խոսքերը հետմահու դարձել էին դառը կատակերգական համատեքստում հիշատակվող մեջբերում. երբ հենց Քըրքը դարձավ հրազենի բռնության զոհ, շատերը սոցիալական ցանցերում մեջբերում էին նրա այն միտքը, թե «զինված քաղաքացիների ազատությունն իր գինն ունի»։

Անկախ այդ ամենից՝ անգամ քննադատները ստիպված էին խոստովանել, որ Քըրքը հմուտ հռետոր էր և իր երիտասարդ հետևորդներին ներշնչում էր բացառիկ նվիրվածություն. «Նա ազատ խոսքի ջատագով էր թշնամական միջավայրում», – գրում է «Թայմ» ամսագիրը, – «թշնամիների համար՝ սադրիչ փոքրամասնիկ, աջակողմյան ակտիվիստ, բայց երկուսի դեպքում էլ չափազանց ազդեցիկ»։

Քըրքի պարանոցին դիպած այդ ճակատագրական փամփուշտը ոչ միայն ընդհատեց նրա կյանքը, այլ պայթեցրեց ամերիկյան արդեն իսկ լարված քաղաքական միջավայրը։ Միջադեպից հետո հրապարակ իջավ քաոսը. ուսանողները և հյուրերը ցիրուցան փախչում էին՝ ոմանք թաքնվում համալսարանի շենքերում, ոմանք՝ պատսպարվում ավտոմեքենաների հետևում։ Ծանր վիրավոր ակտիվիստին տեղափոխեցին մոտակա հիվանդանոց, որտեղ բժիշկները պայքարում էին նրա կյանքի համար, բայց արյունահոսությունը դադարեցնել չհաջողվեց։ «Արյունը բոլոր ուղղություններով էր հոսում, նրա աչքերը պտտվեցին մեջքը և նա կարծես տեղում սառեց», – հիշում է ականատեսներից մեկը։ Մի քանի ժամ շարունակ երկրով մեկ սպասում էին լուրերի՝ կմտնի՞ նա գիտակցության, թե՞ ոչ։ Սակայն, ինչպես հայտարարվեց, հրազենային վնասվածքը բախտորոշ էր. Քըրքը չգոյատևեց։

Նույն օրը երեկոյան Յուտայի նահանգապետ Սփենսեր Քոքսը մամուլի ասուլիսով դիմեց ժողովրդին, հայտարարելով, որ տեղի ունեցածը քաղաքական սպանություն է և «մեր նահանգի համար մութ օր»։ Իրավապահներն անմիջապես ձեռնարկեցին ամենախստացված հետաքննությունը։ Կրակոցից չանցած մի քանի րոպե՝ ոստիկանությունը պաշարեց համալսարանի տարածքը, ուսանողներին հորդորում էին ներսում մնալ։ Սկզբում երկու անձ կալանավորվեցին՝ կասկածյալի լուսանկարներում աղոտ նմանություն ունենալու հիմքով, բայց շուտով պարզվեց, որ նրանք կապ չեն ունեցել դեպքի հետ, և երկուսն էլ ազատ արձակվեցին (սրանցից մեկն, ի դեպ, հետո համալսարանի ոստիկանության կողմից մեղադրվեց հետաքննությանը խոչընդոտելու համար)։ Իրական հանցագործը դեռ ազատության մեջ էր, և սկսվեց լայնածավալ մարդորսություն։ Դաշնային քննիչներն ու Յուտայի ոստիկանությունը զննում էին դեպքի վայրը դյույմ առ դյույմ։

Ականատեսների վկայություններով և դեպքի վայրի տեսախցիկների կադրերով բավական արագ վերականգնվեց կրակողի գտնվելու վայրը. նա կրակել էր համալսարանի «Լոսի Սենթեր» ուսումնական մասնաշենքի տանիքից, որը մոտ 125 մետր հեռու էր բեմահարթակից։ Հենց կրակոցից հետո տեսանկարահանող սարքերը ֆիքսել էին, թե ինչպես մի մարդ արագ անցնում է տանիքով, հետո ցած թռչում դրա եզրից և անհետանում ծառերի հետևում։ Հետաքննությունների դաշնային բյուրոն հրապարակեց այդ կադրերը, որտեղ երևում էր գլխարկով և մուգ հագուստով մի երիտասարդ տղամարդ՝ փախուստի պահին։ Նույն ժամանակահատվածում քննիչները բեկումնային գտածո արեցին. համալսարանից ոչ հեռու գտնվող անտառապատ գոտում հայտնաբերվեց բոլտային մեխանիզմով հզոր հրացան, որից, ենթադրաբար, արձակվել էր մահաբեր կրակոցը։ Նրա կողքին՝ խոտերի մեջ, ոստիկանները գտան նաև մի քանի պարկուճներ, ինչպես նաև կոշիկի հետքեր, ձեռնաթաթի և նախաբազկի հողաթաթվածի նշաններ, որոնք, անշուշտ, պատկանում էին փախուստի մեջ գտնվող հանցագործին։ Ուսումնասիրելով ապացույցները՝ նահանգապետ Քոքսը հայտնեց սրընթաց և զարհուրելի մանրամասներ. գտնված փամփուշտների պարկուճների վրա փորագրված էին տարօրինակ հաղորդագրություններ՝ ակնհայտորեն քաղաքական և գաղափարական բնույթի։ Մեկի վրա գրված էր «Հեյ, ֆաշիստ՛ Պահի՛ր» և հետո նետաձիգ նշաններ՝ «↑ → ↓ ↓ ↓», որոնց իմաստը մինչ այժմ բացահայտված չէ։ Մյուս պարկուճներից մեկի վրա՝ իտալերեն հայտնի «Բելլա Չաո» երգի բառերը, որը Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի դիմադրության՝ հակաֆաշիստական երգերից է։ Եվս մեկում կային ծաղրական գրառումներ, այս անգամ անպատվաբեր սլենգային լեզվով։ «Եթե սա կարդում ես, ուրեմն դու…» – շարունակությունը հայերեն դարձնելն անտեղի է, սակայն պարզ էր, որ հանցագործը տվել էր իր գաղափարական կարգախոսների մի խառնուրդ, որում խեղկատակաբար միահյուսվել էին հակաֆաշիստական, հակաիշխանական և առհասարակ ինտերնետային ենթամշակույթի տարրեր։ Այդ պարկուճների առկայությունը խոսում էր հօգուտ այն վարկածի, որ Կըրքը թիրախավորվել էր իր քաղաքական հայացքների համար։ «Դժվար չէ կռահել, որ նա նշանակետ էր դարձել հենց պահպանողական լինելու պատճառով», – ասում էին դեպքի վայրը չլքած ուսանողները՝ նշելով, որ կրակոցն անգամ ձայնով էր հիշեցնում դիպուկահարային հնարք բարձր դիրքից։

Հանցագործը, սակայն, անթաքույց չխուսափեց արդարադատությունից։ ԱՄՆ Հետաքննությունների դաշնային բյուրոն ողջ երկրով մեկ տարածել էր նրա լուսանկարներն ու նկարագրությունը և հայտարարեց 100 հազար դոլար պարգևատրում որևէ տեղեկատվության համար, ինչը առավոտյան տեսնելով՝ կասկածյալի հարազատներն իսկույն արձագանքեցին։ Պարզվեց՝ կադրերում ճանաչել էին իրենց որդուն՝ 22-ամյա Թայլեր Ռոբինսոնին, ծնունդով Յուտայից։ Հայրը զանգահարել էր ընտանիքի բարեկամ ոստիկաններից մեկին (ով, ըստ հաղորդումների, դաշնային մարշալ էր) և հորդորել, որ որդին ոչ մի տեղ չփախչի և ինքնակամ հանձնվի։ Իրավապահների հետ գաղտնի համագործակցությամբ նրանք կարողացան դասավորել հետագա քայլերը։ Մեկ օր անց՝ սեպտեմբերի 11-ի լույս 12-ի գիշերը, ոստիկանությունը պաշարեց Յուտայի հարավում գտնվող մի տուն, որը Օրեմ քաղաքից շուրջ 420 կմ հեռավորության վրա էր, և առանց դիմադրության բերման ենթարկեց Ռոբինսոնին։ Նահանգապետ Քոքսը հաստատեց, որ ձերբակալությունը հնարավոր է դարձել մասամբ ընտանիքի համագործակցության շնորհիվ, և որ կասկածյալը նախքան դա կապ է հաստատել մի ընտանիքա-ընկեր իրավապահի հետ, ինչը թույլ է տվել ճշգրիտ կողմնորոշվել նրա գտնվելու վայրում։ Ընդամենը 33 ժամ անց կրակոցից՝ վտանգավոր փախստականը ձեռնաշղթաներով էր։ Ռոբինսոնին տեղափախեցին Յուտայի նահանգի կալանավայր՝ սպասելով պաշտոնական մեղադրանքների առաջադրմանը։

Հարցականներից գլխավորը մնում էր դրդապատճառը։ Ո՞վ էր այս երիտասարդը, և ինչո՞ւ նա սպանեց Չարլի Քըրքին։ Սկզբնական հոսող լուրերն ու սոցիալական ցանցերում տարածվող տեսություններն առատ էին, այդ թվում՝ խելահեղ դավադրապաշտական տեսություններ (օրինակ՝ իբր «Իսրայելն է կանգնած մահափորձի հետևում», որը պաշտոնապես հերքվեց և ծաղրի ենթարկվեց արևմտյան մամուլում)։ Շուտով պարզվեց, որ Թայլեր Ռոբինսոնը Յուտայի նահանգի ծնունդ է, նախկինում մեծացել է պահպանողական միջավայրում, սկաուտ, որսորդության ու զենքերի սիրահար։ Հնարավոր է՝ վերջին տարիներին նա փոխել էր հայացքները ծայրահեղ ձախակողմյան ուղղությամբ, համենայն դեպս նրա գործողությունը ոգևորություն առաջացրեց որոշ անարխիստական ֆորումներում։ Իսկ նրա փամփուշտների վրա գրառված «ֆաշիստական» հիշեցումները կարծես կապվում էին Քըրքի հակաճգնաժամային դերակատարության հետ։ Միևնույն ժամանակ, «Ուոլ Սթրիթ Ջորնալ»-ը, հղում անելով հետաքննությանը մոտ կանգնած աղբյուրների, հաղորդեց, որ կասկածյալի տանը և համակարգչում հայտնաբերված տվյալները վկայում են ինտենսիվ հետաքրքրություն հակաֆաշիստական շարժումներով և տրանսգենդեր խմբերի նկատմամբ։ Այդ ամենը դարձյալ որոշ շրջանակներում ընկալվեց որպես հաստատում, որ Քըրքը «խոցվել է ծայրահեղ ձախից»։ Բայց պաշտոնական մարմիններն առայժմ զուսպ են մեկնաբանում. «Մենք չենք շտապում եզրակացություններ անել, քանի դեռ հստակ չենք հասկացել՝ արդյոք կասկածյալի համոզմունքները դեր են խաղացել այս սպանությունում», – հայտարարել է Յուտայի հանրային անվտանգության դեպարտամենտի ներկայացուցիչը։ Այդուհանդերձ, նահանգապետ Քոքսն իր ասուլիսում փաստեց, որ Ռոբինսոնն ընտանիքի անդամներին խոստովանական ակնարկներ է հղել՝ հատելով, որ «չի սիրում Քըրքին ու այն, ինչ նա ասում է», ինչը հավելում է քաղաքական դրդապատճառի վարկածի հավանականությունը։

Չարլի Քըրքի ողբերգական մահը ցնցեց ամերիկյան հասարակական-քաղաքական դաշտը։ Լրատվամիջոցները այն կոչեցին «մեր ժամանակների Քենեդու սպանություն», նկատի ունենալով հանրային անհուն ռեզոնանսը և բևեռացնող ազդեցությունը։ Տեղական և դաշնային իշխանությունների ներկայացուցիչները, ընդդիմախոսները և աջակիցները միահամուռ դատապարտեցին բռնությունը։ «Սա մռայլ, մռայլ պահ է Ամերիկայի համար», – հայտարարեց նախագահ Թրամփը Սպիտակ տնից տարածած տեսաուղերձում՝ կատարվածն անվանելով «ձախերի ատելության խոսքի ծայրահեղ դրսևորում»։ Նախագահը ընդգծեց, որ Քըրքն «անձնվեր հայրենասեր էր, ով միլիոններին էր ոգեշնչել» և նրա հիշատակը հավերժ կմնա երիտասարդ պահպանողականների սրտերում։ Թրամփը կարգադրեց ամբողջ երկրում պետական դրոշները իջեցնել կիսով չափ և հայտարարեց, որ Քըրքը հետմահու կպարգևատրվի Ամերիկայի ամենաբարձր քաղաքացիական պարգևով՝ Նախագահական Ազատության շքանշանով։ «Ես շուտով հետմահու կշնորհեմ Չարլի Քըրքին Ազատության շքանշանը… Ողջ Ամերիկան պետք է սթափվի՝ դադարեցնելու օրեցօր աճող թշնամանքի մթնոլորտը մեր երկրում», – ասաց նախագահը Պենտագոնում կայացած սեպտեմբերի 11-ի հիշատակի արարողության ժամանակ։

Քըրքի սպանությունը միավորեց, թերևս, բոլոր կողմերի առողջ բանականությանը հարող ներկայացուցիչներին՝ առերեսվելու ընդհանուր սպառնալիքին. քաղաքական բռնությունը չունի որևէ արդարացում։ Դեմոկրատ և հանրապետական առաջնորդները, նախկին նախագահներ և ներկայիս պաշտոնյաներ հանդես եկան համերաշխ դատապարտող ուղերձներով։ «Այդպիսի ստոր, կաշկանդված բռնությունը անթույլատրելի է մեր ժողովրդավարության մեջ», – հայտարարեց Բարաք Օբաման՝ հավելելով, որ անկախ դրդապատճառից, «այսպիսի արարքները պետք է միահամուռ դատապարտվեն»։ Նախկին նախագահ Ջո Բայդենը իր «Էքս» սոցիալական ցանցի էջում գրեց. «Մեր երկրում այս տեսակի բռնությանը տեղ չկա։ Դրա վերջը պետք է տրվի հիմա։ Ջիլը և ես աղոթում ենք Չարլիի ընտանիքի համար»։ Նմանատիպ խոսքերով հանդես եկավ նաև ԱՄՆ նախկին փոխնախագահ Քամալա Հարիսը՝ նշելով, որ «խորապես ցնցված է» Յուտայում տեղի ունեցածից և շեշտելով. «Թող ամեն ինչ պարզ լինի՝ քաղաքական բռնությունը տեղ չունի Ամերիկայում։ Ես դատապարտում եմ այս արարքը, և բոլորս պետք է միասին աշխատենք, որ այն նոր բռնություն չսադրի»։ Սպիտակ տան պաշտոնյաները և կոնգրեսականները մեկմեկու հերթ չտալով միացան ցավակցություններին. Սենատի պահպանողական ազդեցիկ դեմքերից Ջեյ Դի Վենսը, որը ներկայումս զբաղեցնում է փոխնախագահի պաշտոնը, մեջբերեց ավանդական աղոթքից տող՝ «Տուր, Տեր, հավիտենական հանգիստ նրան»՝ կոչ անելով միլիոնավոր աջակիցներին միանալ աղոթքներին։ Ֆլորիդայի նահանգապետ Ռոն Դեսանտիսը կատաղությամբ լի ելույթում հայտարարեց, որ «պատրաստ է անձամբ պատժի ենթարկել» մեղավորին և կոչ արեց արդարադատության նախարարությանը ապահովել, որ «դատավճիռն արագ իրագործվի մահապատժի տեսքով»։ Ներկայացուցիչների պալատի հանրապետական անդամ Նենսի Մեյսը՝ լրագրողների հետ զրույցում, գնաց դեռ մեկ քայլ առաջ՝ բացահայտ մեղադրելով դեմոկրատական ղեկավարությանը այսպիսի բռնության մթնոլորտ ձևավորելու համար և հիշատակելով, թե «ձախերն են ատելության լեզուն օրինականացնում, ինչը բերում է այս արդյունքին»։ Իլոն Մասկն իր «Էքս» էջում էլ ավելի կոշտ արտահայտվեց՝ գրելով. «Ձախերը սպանությունների կուսակցությունն են»։ Այս ամենը վկայում էր, որ նույնիսկ միասնական սգի պահին քաղաքական բևեռացումը ոչ միայն չի մեղմացել, այլ նոր վառելիք է ստացել։

Մյուս կողմից, դեմոկրատական ճամբարում փորձեցին պահպանել հավասարակշռված տոն։ «Եկեք ընդունենք, որ խնդիրը երկու կողմերում էլ է, ինչպես նաև պատասխանատվությունը՝ նախագահին՝ մարդկանց միավորելու փոխարեն հասարակությունն էլ ավելի պառակտող հռետորաբանություն կիրառելու համար», – գրել էր «Զե Նեյշն»-ի մեկնաբան Էլիզաբեթ Սփիրսը՝ զգուշացնելով, որ «ձախերը չպետք է ընկնեն բարոյական գերազանցության ծուղակը» այս պահին։ Աջակիցներից շատերը Կըրքին հիմա ներկայացնում են որպես մարտիրոս խոսքի ազատության համար, մինչդեռ առաջադեմ ճամբարում հիշեցնում են, որ սգալ նրա մահը «չի նշանակում տոնել նրա կյանքը» և պետք չէ մոռանալ՝ Կըրքի հռետորաբանությունն ինքը հաճախ թշնամանք էր սերմանում։ Այդպիսով, նույնիսկ համընդհանուր դատապարտման ֆոնին, երկու Ամերիկաները մնացին իրենց «խուլերի երկխոսության» մեջ, ինչպես նկատեց «Էլ Պաիս»-ի վերլուծաբան Իկեր Սայսեդոսը։ Իսկ հանրային տիրույթում գրանցվեցին նաև անկանոն նախադեպեր։ Տասնյակ, գուցե հարյուրավոր մարդիկ թերևս կզղջան իրենց սոցիալական ցանցային անզգույշ գրառումների համար. հաղորդվեց, որ բազմաթիվ մասնավոր ընկերություններ աշխատանքից ազատել են աշխատակիցների, ովքեր կիսադժգոհ տոնով արտահայտվել կամ «ուրախություն են ցույց տվել» Քըրքի մահվան վերաբերյալ։ Ավելին, համացանցում հայտնվեց մի ցնցող կայք՝ «Չարլի Քըրքի սպաները», որտեղ հորդորում էին գաղտնի տեղեկացնել այն քաղաքացիների մասին, որոնք «տոնել են» սպանությունը. կայքը խոստանում էր շուտով հրապարակել նման 30,000 մարդու անուններ, մասնագիտություններ և վայրեր՝ «արմատական ակտիվիստներին» ամոթանքի սյունին գամելու համար։ «Սա պատմության մեջ ամենամեծ զտումն է լինելու», – գրված էր այնտեղ։ Նման երևույթները սարսափեցրել էին ոչ միայն ազատ խոսքի պաշտպաններին, այլև սթափ պահպանողականներին, որոնք մտահոգված էին, որ երկրով մեկ սկսվում է մեկ այլ տեսակի վհուկաորս՝ այս անգամ հակառակ ուղղությամբ։

ԱՄՆ սահմաններից դուրս նույնպես հնչեցին արձագանքներ, որոնք ընդգծում էին այս դեպքի նշանակությունը ժողովրդավարությունների համար։ Մեծ Բրիտանիայի վարչապետ Կիեր Սթարմերը սպանությունը որակեց «սրտակեղեք» և ընդգծեց, որ «քաղաքական բռնությունը որևէ արդարացում չունի»՝ հավելելով, որ անհրաժեշտ է անել ամեն ինչ, որպեսզի «այս ողբերգությունը նորերի առիթ չդառնա»։ Իտալիայի վարչապետ Ջորջա Մելոնին «Էքս»-ում գրեց. «Չարլի Քըրքի սպանության լուրը ցնցող է։ Սարսափելի սպանություն, խոր վերք ժողովրդավարության համար։ Իմ ամենախորին ցավակցություններն եմ հայտնում նրա ընտանիքին, սիրելիներին և ամերիկյան պահպանողական համայնքին»։ Իսրայելի վարչապետ Բենյամին Նեթանյահուն, ով վերջին տարիներին սերտ կապեր էր հաստատել Քըրքի հետ, իր ուղերձում Չարլիին կոչեց «Իսրայելի անշահախնդիր բարեկամ, որը սպանվեց՝ որովհետև ասում էր ճշմարտությունը և պաշտպանում ազատությունը»։

Նեթանյահուն բացահայտեց, որ ընդամենը երկու շաբաթ առաջ էր խոսել Քըրքի հետ և հրավիրել նրան Իսրայել, «բայց ցավոք այդ այցը այլևս չի կայանա»։ Այս խոսքերը ցույց էին տալիս նրա անձնական ցավը և այն բարձր գնահատանքը, որ Քըրքը վայելում էր միջազգային աջակողմյան շրջանակներում՝ որպես «Արևմուտքի արժեքների անվեհեր պաշտպան»։ Արգենտինայի նախագահ Խավիեր Միլեյը նույնպես դատապարտեց «այս անօրինակ գազանությունը»՝ նշելով, որ Քըրքը «ազատության գաղափարների հիանալի տարածող էր և Արևմուտքի աննահանջ պաշտպան»։ Վենեսուելայի ընդդիմության առաջնորդ Մարիա Կորինա Մաչադոն Քըրքի սպանությունը որակեց «հրեշավոր ակտ», որը «պետք է մերժվի աշխարհի բոլոր քաղաքացիների կողմից», և հիշեցրեց, որ «ժողովրդավարական հասարակության հիմքն արտահայտվելու ազատությունն ու քաղաքական բազմակարծությունն է»։ Նման արտահայտություններով հանդես եկան բազմաթիվ այլ օտարերկրյա գործիչներ։ Անգամ Ռուսաստանում, որտեղ Քըրքը հաճախ քննադատվել էր ամերիկյան աջերի ռուսասեր դիրքորոշումների համար, իշխանության ներկայացուցիչներից մի քանիսը տարօրինակորեն շեշտեցին նրա դրական վերաբերմունքը ՌԴ-ի հանդեպ։ Մասնավորապես, ՌԴ նախագահի հատուկ ներկայացուցիչ Կիրիլ Դմիտրիևը նշել է, որ «Քըրքը հայտնի էր մեր երկրի հասցեին դրական արտահայտություններով» և որ «նրա դեմ կատարված մահափորձը ոչ միայն ամերիկյան քաղաքականության, այլ ամբողջ աշխարհի համար ազդակ է, որը ցույց է տալիս, թե որքան խորն է պառակտումը ԱՄՆ-ում»։ Այդ հայտարարությունը համընկնում էր Քըրքի մասին հայտնի փաստերի հետ. նա բազմիցս քննադատել էր Բայդենի վարչակազմի ուկրաինական քաղաքականությունը՝ անվանելով Ուկրաինայի նախագահ Զելենսկուն «ոչ լեգիտիմ» և հարց բարձրացնելով, թե «ինչու է Սպիտակ տունը փողեր ու զենք տալիս մի երկրին, որը քչերը կգտնեն քարտեզի վրա»։ Քըրքը պնդում էր, թե Արևելյան Ուկրաինան «պատմականորեն պատկանում է ռուսներին», ԱՄՆ-ն սադրեց ռուսներին հակառակորդ դառնալ՝ Սառը պատերազմից հետո ընտրելով ոչ թե դաշինք, այլ հակամարտություն Մոսկվայի հետ։ Այս համատեքստում հասկանալի է, թե ինչու Կրեմլին համակրող գործիչները նրա մահն օգտագործեցին որպես ամերիկյան «քաղաքական հիստերիայի» մասին վկայություն. Դմիտրիևը հայտարարեց, որ Քըրքը «ողջախոհության և հակահիստերիայի ձայն» էր, և նրա սպանությունը բացահայտում է վտանգավոր բևեռացումը Ամերիկայում։

Քըրքի հիշատակի գիշերը ԱՄՆ-ում անցավ լարված լռության մեջ՝ դաշտերի երկու կողմերում էլ զգացնել տալով խորը ցնցում։ Նշանակալի էր, որ հենց նման արհավիրքի ֆոնին նոր թափ ստացան քննարկումները՝ վերաբերող ամերիկյան քաղաքական կյանքի բևեռացմանը և ատելության խոսքի դերի աճին։ Հաջորդ իսկ օրը «Թայմ» հեղինակավոր ամսագիրը հրապարակեց իր նոր համարի շապիկը՝ ամբողջությամբ արյան կարմիրով ներկված՝ վրան խոշորորեն գրված «ԲԱՎԱԿԱՆ Է» և Չարլի Քըրքի արնաշաղախ լուսանկարը որպես կենտրոնական պատկեր։

«Չարլի Քըրքի սպանությունը և Ամերիկայում քաղաքական բռնության համաճարակը»՝ գրվեց գլխագրում, և խմբագրականում ամսագիրն ահազանգեց, որ եթե այս ողբերգությունից հետևություններ չարվեն, ապա այն կդառնա «ոչ միայն դժբախտություն, այլ նոր կատալիզատոր՝ էլ ավելի շատ ամերիկացիների արմատականացման համար»։ «Թայմ»-ը հիշեցրեց, որ Ամերիկան իր պատմության ընթացքում բազմիցս բախվել է քաղաքական հողի վրա բռնությանը. 1960-ականներին սպանվեցին նախագահ Ջոն Քենեդին, սենատոր Ռոբերտ Քենեդին, իրավահավասարության առաջնորդ Մարտին Լյութեր Քինգը, իսկ նույնիսկ վերջերս՝ 2022-ին, Նենսի Փելոսիի ամուսինը ենթարկվեց հարձակման, Նյու Յորք նահանգապետի թեկնածու Լի Զելդինի վրա փորձ կատարվեց դանակահարության, 2024-ին երկու անգամ մահափորձ եղավ հենց Թրամփի դեմ (ինչից նա հրաշքով փրկվեց, երբ հրազենային գնդակը վնասեց միայն ականջը)։ Բայց նույնիսկ այդ ֆոնին, ըստ «Թայմ»-ի, այս տարվա դեպքերը հատել են վտանգավոր շեմ. «2025-ին սպառնալիքը դարձավ հատկապես անհանգստացնող». նշում է ամսագիրը՝ թվարկելով վերջին ամիսների մի շարք աղաղակող իրադարձություններ՝ Պենսիլվանիայի նահանգապետ Ջոշ Շապիրոյի նստավայրի հրկիզում, Մինեսոտայում երկու օրենսդիրների և նրանց ամուսինների սպանություն, Վաշինգտոնում Իսրայելի դեսպանատան աշխատակիցների դեմ մահաբեր հարձակում, Քոլորադոյում հակաիսրայելական մի բողոքի ժամանակ նետված Մոլոտովի կոկտեյլից մեկ մարդու սպանություն և մի քանի վիրավորներ, ինչպես նաև Ատլանտայում Հիվանդությունների վերահսկման կենտրոնի գրասենյակում կատարված հրաձգություն՝ ենթադրաբար հակապատվաստանման դրդապատճառով։ Սրանք ահազանգող նշաններ են, որ քաղաքական և գաղափարական հողի վրա բռնությունն այլևս եզակի դեպքեր չեն, այլ դառնում են «անբարո ազգային քաղաքականության» մռայլ ռիթմը՝ ժողովրդավարական գործընթացներին զուգահեռ։ «Ակնհայտ է, որ մենք վտանգավոր սահմանագծի վրա ենք», – արձանագրում է Փրինսթոնի համալսարանի «Բրիջինգ Դիվայդս» նախաձեռնության տնօրեն Շանոն Հիլերը՝ նշելով միաժամանակ մի քանի գործոններ. «անմարդկայնացնող հռետորաբանության լայն կիրառումը, հրազենային մեծածավալ հասանելիությունը, ապատեղեկատվության տարածումը և հաստատությունների հանդեպ վստահության նվազումը՝ այս ամենը միահյուսվել են և ստեղծել դժվար հաղթահարելի խնդիր»։ Այլ կերպ ասած, ամերիկյան հասարակությունը հայտնվել է վտանգավոր իրողության մեջ, որտեղ քաղաքական հակառակորդը հավասարազոր է թշնամու, իսկ բռնությունը՝ կարծես ընդունելի խափանման միջոց։

Միևնույն ժամանակ, Քըրքի սպանությունից հետո հետաքրքիր ընթացք ստացան զենքի բռնության շուրջ բանավեճերը։ Իրադարձության ակնհայտ կապը զենքի ազատության թեմայի հետ, կարծես, պետք է դառնար զենքի վերահսկողության կողմնակիցների հրավառության պահը, բայց առայժմ դա չի պատահել։ «Էլ Պաիս»-ը նշում է, որ «զենքերի վերահսկողության մասին քննարկումը զարմանալիորեն մնաց եզրին» հենց այն պատճառով, որ Կըրքի մահվան օրն անգամ զուգադիպեց ևս մեկ ողբերգության հետ՝ Քոլորադոյի մի դպրոցում 16-ամյա մի պատանի (որին հետաքննողները նկարագրել էին որպես «ծայրահեղական ցանցով արմատականացված») կրակ էր բացել իր երկու համադասարանցիների վրա, և նրանք գտնվել էին ծանր վիճակում։ Իսկ Կըրքը, լինելով Երկրորդ լրացման մոլի պաշտպան, կարծես ինքն էր վերածվել իր պաշտպանի զոհը։ Աջակողմյան հայացքների տեր մեկնաբաններից ոմանք շտապել էին պնդել, թե այս դեպքը ոչ թե զենքերին զիջելու, այլ ավելի զինվելու կոչ պիտի դառնա՝ «եթե Քըրքի թիմը ավելի լավ զինված լիներ, գուցե կանխվեր այս միջադեպը»։ Իսկ ձախակողմյան մամուլում հիշեցնում էին Կըրքի վերոնշյալ խոսքերը, որ «որոշ զոհեր արժե տալ» հանուն ազատության, ինչը դառնորեն հեգնում էր կատարվածը։ Գտնվեցին նաև սառնասիրտ վերլուծաբաններ, որոնք փաստարկում էին, որ խնդիրը երևի շատ ավելի խորն է, քան զենքի մասին օրենքները։ «Մազեր Ջոնս»-ի լրագրող և «Մեյք Ամերիքա Գրեյթ Ագեյն» շարժման տեսաբան Դեյվիդ Քորնը, օրինակ, իր սյունակում բերել է հետևյալ վիճակագրությունը. ԱՄՆ-ում խաղաղ բնակիչների ձեռքին գտնվում է շուրջ 500 միլիոն միավոր զենք, և երկրի 340 միլիոնանոց բնակչությունից ընդամենը 0.00000029% տոկոսը (այսինքն՝ մեկ մարդ) բավարար է, որ այդ 500 միլիոն զենքերից մեկը օգտագործելով «փոխի մեր աշխարհը»՝ նման ողբերգություն ստեղծելով։ «Անհնար է կանխել, որ յուրաքանչյուր ծայրահեղական կամ խելագար, ով ցանկություն ունի սպանելու, իրագործի դա, եթե տվյալ պահին ունի այդ կարողությունը», – գրում է Քորնը՝ առաջարկելով միակ ողջամիտ ելքը. խստացնել զենքի շրջանառության կանոնները, ավելի լավ հոգեբանական և սոցիալական ծառայություններ տրամադրել վտանգավոր թեքումներ ունեցողներին, և ինչը գուցե ամենակարևորն է՝ «շտկել մեր քաղաքական բառապաշարի տոնը՝ հակազդելու այն գործոններին, որոնք խթանում են բռնությունը»։ Սա թերևս երևույթային միտք էր՝ ընդունել, որ խնդրի միայն տեխնիկական (զենքի մատչելիություն) կամ իրավական լուծումներ չեն բավականացնի, եթե երկրի քաղաքական մշակույթը չփոխվի։

Այս միջոցին, երբ Ամերիկան սգում է Չարլի Քըրքի մահը, նրա ընտանիքի համար ցավը չափազանց անհատական է ու խոր։ Քըրքը թողեց հետևում երիտասարդ կնոջը՝ Էրիկային, և երկու փոքր երեխաների։ Էրիկա Քըրքը սեպտեմբերի 12-ին հրապարակեց մի հուզումնալից տեսանյութ, որտեղ արցունքները աչքերին հիշեցրեց ամուսնուն որպես «ողորմած Աստծո սիրո, հայրենասիրության ու հավատի քարոզիչի» և զգուշացրեց, որ «եթե նրանք մտածում էին, թե նրա առաքելությունն ուժգին էր մինչ այս, ուրեմն պատկերացում անգամ չունեն, թե ինչ են հիմա ազդարարել ողջ երկրում և աշխարհում»։ Ավելին, իր ելույթում Էրիկան մեղքը դրեց ոչ միայն կոնկրետ մարդասպանի, այլ «չարագործների» վրա, ովքեր «ատելության մթնոլորտ սերմանեցին»՝ ակնարկելով, որ այս սպանությունը միայն կատարողը չէ, որ պլանավորել է։ Քըրքի հոգեհանգիստը նշանակվեց սեպտեմբերի 21-ին Արիզոնայի Գլենդեյլ քաղաքի մարզադաշտում, որը տեղավորում է 63 հազար մարդ։ Սպասվում է, որ այն կվերածվի համազգային սգո արարողության. անձամբ նախագահ Թրամփը պատրաստվում է ելույթ ունենալ այնտեղ, ինչպես և այլ բարձրաստիճան պաշտոնյաներ։ Անկասկած, այդ օրը Քըրքի անունը կմնա հիշատակման կենտրոնում, սակայն հարցերը, որոնք առաջացրեց նրա մահը, շատ ավելի խորը և տագնապալի են շարունակելու համար։ Ամերիկյան հասարակությունը պարտադրված է այժմ հայացք գցել ինքն իրեն հայելու մեջ և տալ դառը հարցադրումը. ո՞ւր է տանելու մեր օրեցօր խորացող քաղաքական բևեռացվածությունը, և ո՞վ կլինի դրա հաջորդ անմեղ զոհը։ Բավակա՛ն է։

Ժամանակն է, որ ամերիկացիները գտնեն Լինքոլնի «մեր բնության լավագույն հրեշտակներին» իրենց մեջ և նորից հնչեցնեն երբեմնի միավորող «առեղծվածային լարերը» համերաշխության։ Հակառակ դեպքում, Չարլի Քըրքի սպանությունը կմնա ոչ թե պարզապես ողբերգական միջադեպ, այլ ահազանգ՝ որ քաղաքական ատելության սերմանած բռնությունը հատել է վտանգավոր սահմանները, և այլևս ոչ ոք չի կարող վստահ լինել, որ ինքն այստեղից դուրս կգա հաղթող։