Հայ, ով ձևավորում է աշխարհի բույրը. Ֆրանսիս Քուրքջյանը և այն, ինչ Հայաստանը դեռ չի հասկացել նրա մասին

15.10.2025, ԹԱՄԱՐԱ ՀՈՎՀԱՆՆԻՍՅԱՆ, ԱՇՈՏ ՊՈՂՈՍՅԱՆ

Ֆրանսիա՝ Փարիզի թաղամասերից մեկում, հայկական ընտանիքում ծնված Ֆրանսիս Քուրքջյանի անունն այսօր հնչում է բարձր նորաձևության և օծանելիքի աշխարհի բեմերում։ Նրա նախնիները Արևմտյան Հայաստանից էին, ովքեր 1915-ի Ցեղասպանությունից մազապուրծ, գաղթի ճամփան բռնելով հասել էին Սիրիայի Հալեպ և հետո հաստատվել Ֆրանսիայում։ Պապերից մեկը եղել է դերձակ, մյուսը՝ մորթու առևտրական, ինչից էլ առաջացել է Քուրքջյան ազգանունը (առաջացել է «քուրք»՝ մորթի բառից)։ Հայրենազրկված ժողովրդի ցավոտ ուղին ընտանիքի հիշողության մեջ էր, բայց Ֆրանսիսը ծնվեց արդեն Փարիզում՝ 1969 թվականին, ստացավ ֆրանսիական կրթություն և մանկուց երազում էր արվեստի բեմի մասին։ Շաբաթ առ շաբաթ ընտանիքը կիրակի օրերին մասնակցում էր Փարիզի Սուրբ Հովհաննես Մկրտիչ հայկական եկեղեցու պատարագներին. պատանի Ֆրանսիսը այդ ճանապարհին անցնում էր «Մոնտենի պողոտայով» (Avenue Montaigne) և դեռ փոքր տարիքից անգիր հիշում էր այնտեղ գտնվող բոլոր բարձր նորաձևության տների անուններն ու տեղերը՝ Ունգարո, Նինա Ռիչի, Ժան-Լուի Շեռեր, Քրիստիան Դիոր։ Հայկական եկեղեցու օրհնության շունչը և Փարիզի նորաձևության շքեղությունը միահյուսվել էին նրա վաղ տպավորությունների մեջ. գուցե հենց այդտեղ էլ սկսվեց ապագա օծանելիքագործի պատմությունը։

Սկզբում Քուրքջյանը պատրաստվում էր դառնալ բալետի պարող. նա երաժշտության և պարի ներքո էր մեծացել ու նպատակ ուներ ընդունվել Փարիզի Օպերայի պարարվեստի դպրոցը։ 1983 թվականին, դեռ պատանի հասակում, նա փորձեց իր ուժերը, բայց մերժվեց այդ մրցույթում։ Դա կյանքի առաջին մեծ հիասթափությունն էր, որը սակայն բացեց այլ ճանապարհ. 13 տարեկանից հետաքրքրված լինելով բույրերով՝ նա հանկարծ հասկանում է, որ բեմի փոխարեն կարող է ստեղծագործել բույրերի աշխարհում։ 1990 թվականին Ֆրանսիսը մեկնում է Վերսալ՝ ընդունվելու համաշխարհային հռչակ վայելող ISIPCA օծանելիքագործության դպրոց։ 1993-ին ավարտելով այն և շարունակելով մասնագիտական կատարելագործումը՝ երիտասարդ Քուրքջյանը կարծես պատրաստ էր նվաճելու բուրմունքների բեմահարթակը։

Իր առաջին մեծ հաղթանակը նա տարավ ընդամենը 25 տարեկանում։ 1995 թվականին Ժան Պոլ Գոտյեն նրան պատվիրեց ստեղծել տղամարդու նոր օծանելիք, և արդյունքը եղավ լեգենդար «Լը Մալ» (Le Mâle) բույրը։ Այդ հմայիչ բուրմունքը, որի մեջ տեղ էին գտել շուրջ քսան բաղադրիչներ (օշինդր, անանուխ, նարդոս, հիլ, դարչին, նարինջ, սանդալի յուղ, վանիլ և այլք), մի քանի տարվա մեջ դարձավ աշխարհում ամենավաճառվող տղամարդու օծանելիքներից մեկը։ Փառահեղ մեկնարկից հետո Քուրքջյանի կարիերան զարգացավ թռիչքով։ Հաջորդ տասնամյակներում նա ստեղծեց բուրող հիթերի շարք՝ համագործակցելով նորաձևության առաջատար տների հետ. օրինակ՝ «Գրին Թի» (Green Tea) բույրը «Էլիզաբեթ Արդեն»-ի (Elizabeth Arden) համար (1999), «Մայ Բըրբըրի» (My Burberry) բույրը՝ «Բըրբըրի»-ի (Burberry) համար (2014), նաև աշխարհահռչակ «Նարցիսո Ռոդրիգեզ Ֆոր Հեր» (Narciso Rodriguez For Her) օծանելիքը (2003 թ., համահեղինակ՝ Քրիստինա Նագել)։ Ընդհանուր հաշվով նա հեղինակել է ավելի քան հարյուր հոտավետ ստեղծագործություն՝ համեմելով մեր ժամանակների ամենատարբեր ապրանքանիշերն իր երևակայության նոտաներով։ «Ֆրանսիս Քուրքջյան» անունը դարձել է բույրերի որակի նշան։ Շատերի համար գուցե աննկատ է մնում օծանելիք ստեղծողի անձը, սակայն Քուրքջյան ազգանունը բուրում է աշխարհի տասնյակ հայտնի սրվակների միջից, նույնիսկ եթե սպառողը դա միշտ չի գիտակցում։

Քուրքջյանն իր արհեստը վերածեց բարձր արվեստի։ Նա հրաժարվում է իրեն կոչել պարզապես «քիթ» (պարֆյումերին այսպես են հաճախ անվանում ոլորտում)՝ դա համարելով նեղացուցիչ կրճատում։ «Պարֆյումերը պարզապես քիթ չէ, նա գաղափար արտահայտող մարդ է, ինչպես երաժիշտը, որ նախ իր գլխում է ստեղծագործում, հետո նոր միայն նվագում նոտաները»,- ասել է նա ֆրանսիական մամուլին։ Իր յուրաքանչյուր բույրի հիմքում Քուրքջյանը պատմություն է դնում, գաղափար ու զգացողություն, հետո միայն գտնում հումքը այդ պատմությունը մարմնավորելու համար։ Արդյունքում նրա ստեղծած յուրաքանչյուր բույր ստանում է անկրկնելի «ստորագրություն» և դառնում ճանաչելի. «մի մեծ բուրմունք պարզապես լավ բույր չէ, դա գեղեցիկ հոտ է, որից փայլում են արվեստն ու զգացմունքները»՝ ասում է նա։ Այս յուրօրինակ մտածողության շնորհիվ Ֆրանսիս Քուրքջյանը համարվում է համաշխարհային բարձր օծանելիքագործության ժամանակակից նորարարներից մեկը, ով պայքարում է «բույրերի ամենամատչելիացման» (դեմոկրատացիայի) դեմ և պահանջում է որակ ու խորը բովանդակություն այս արհեստում։ 2008 թվականին Ֆրանսիայի կառավարությունը բարձր գնահատեց նրա ներդրումը՝ շնորհելով Արվեստի և գրականության շքանշանը։ Դրան նախորդել էր 2001 թվականի «Ֆրանսուա Կոտի» մրցանակը՝ կյանքի ձեռքբերումների համար, որը երիտասարդ մայեստրոյին դարձրեց համաշխարհային օծանելիքագործների էլիտայի մի մասը։

Քուրքջյանի աշխատանքային ձեռագրին բնորոշ է ինչպես նորարարությունը, այնպես էլ մշակութային խորքը։ 2004 թվականին նա մի յուրահատուկ պատմական «վերականգնում» կատարեց՝ վերականգնելով Ֆրանսիայի թագուհի Մարի-Անտուանետտայի երբեմնի սիրված օծանելիքի բաղադրատոմսը՝ ըստ 18-րդ դարի արքունական բուրավետագործ Ժան-Լուի Ֆարջոնի յուղաներկ գրառումների։ Ստացված բույրը՝ «Սիյաժ դը լա Ռեն» (Sillage de la Reine, «Թագուհու հետք»), վաճառվում է միայն Վերսալի պալատում և փոխանցում է պատմության ու հնության շունչը ժամանակակից մարդու զգայարանին։ Սա պարզապես անուշահոտ արտադրանք չէ, այլ կենդանի պատմամշակութային կամուրջ՝ ստեղծված մի ֆրանսահայ վարպետի կողմից։ Դժվար չէ պատկերացնել, թե ինչպիսի հպարտություն կարող է ապրել հայը, երբ իմանում է, որ իր համերկրացին է վերադարձրել կյանքի այդ ֆրանսիական ժառանգությունը։

Նույն այդ մշակութային կամուրջների կառուցման համատեքստում հատկանշական է նաև Քուրքջյանի կապը «Պապիե դ'Արմենի» (Papier d’Arménie, «Հայկական թուղթ») ապրանքանիշի հետ։ Այս հանրահայտ բուրավետ թղթիկները Ֆրանսիայում արտադրվում են դեռևս 19-րդ դարից և հենց հայկական անվանումն են կրում, քանի որ դրանց ստեղծման գաղտնիքն ու բաղադրությունը բերվել էին պատմական Հայաստանից։ 2006 թվականին, երբ Ֆրանսիայում նշվում էր Հայաստանի տարի ծրագիրը, Ֆրանսիս Քուրքջյանն անձամբ մասնակցեց «Պապիե դ'Արմենի» բուրավետ թղթի նոր տարբերակի ստեղծմանը։ Հայոց ցեղասպանության ամբողջ ճշմարտությամբ ապրած հայի թոռը վերաիմաստավորեց այս հնագույն բույրը՝ դրան տալով ժամանակակից շունչ։ Արդյունքում ծնվեց «Արմենի» (Arménie) անվամբ բուրավետ թղթիկների նոր շարքը, որը Ֆրանսիայում մեծ ընդունելության արժանացավ՝ դառնալով Հայաստանը խորհրդանշող յուրօրինակ բույր։ Այս դեպքը ևս մեկ վառ օրինակ է այն դիվանագիտության, որ իրականացնում են մշակույթի մարդիկ՝ առանց պաշտոնական կարգավիճակի. Քուրքջյանի նման արհեստավարժներն իրենց աշխատանքով կամուրջ են դառնում ժողովրդի և երկրի համար, բույրի միջոցով պատմում Հայաստանի մասին աշխարհին։

Ֆրանսիս Քուրքջյանը երբեք չի կտրվել իր հայկական արմատներից, թեև խոստովանում է, որ դրանք որոշ առումով իր առօրյայից «հեռու» են։ «Իմ ծնողներն արդեն ծնվել-մեծացել են Ֆրանսիայում, ես էլ՝ նույնպես, և մենք բոլորս սովորել ենք ֆրանսիական դպրոցներում։ Դա դեռ չի նշանակում, թե կտրված ենք հայկական մեր ծագումից, բայց այն մի տեսակ հեռվում է մեզնից։ Չգիտեմ՝ իմ կարիերայի վրա որքան է ազդել հայկականությունը, սակայն համոզված եմ՝ խորքում ինչ-որ ազդեցություն անպայման կա, պարզապես խոսքերով այն արտահայտել չեմ կարող»,– ասել է նա հայկական մամուլին տված հարցազրույցում։ Եվ իսկապես, իր ողջ կարիերայում Քուրքջյանը չփորձեց արհեստական կերպով «շահագործել» իր հայ լինելը, այլապես գուցե սեփական բույրերը կանվաներ «Արարատ» կամ «Անահիտ»։ Նա շարժվեց համաշխարհային ուղիով՝ իր մեջ կրելով հայկական ինքնությունը ավելի՛ ներքին, քան արտաքին կերպով։ Սակայն ակնհայտ է, որ հենց այդ ինքնությունը, թեկուզ ենթագիտակցաբար, դրսևորվում է նրա արժեհամակարգում, հաստատակամության և ստեղծարարության մեջ։ Հայը, ով վերապրելով Ցեղասպանությունը՝ ապրեց և արարեց Սփյուռքում, այժմ փարիզյան այգիներում ազատ ստեղծում է հոտավետ արվեստի գործեր. սա մեր ժողովրդի անժամանցելի կենսունակության հերթական դրսևորումն է։

Ֆրանսահայ օծանելիքագործի հաջողությունների ճանապարհը հասավ իր գագաթնակետին վերջին տարիներին։ 2009 թվականին Ֆրանսիսը համահիմնադրեց իր անունը կրող սեփական օծանելիքի տունը՝ «Մեզոն Ֆրանսիս Քուրքջյանը» (Maison Francis Kurkdjian)՝ համագործակցելով լիբանանահայ գործարար Մարկ Շայայի հետ։ Փարիզի «Վանդոմ հրապարակի» (Place Vendôme) մերձակայքում բացված այդ նորաձևության օծանելիքային տունը կարճ ժամանակում վերածվեց ոլորտի առաջատարներից մեկի՝ ներկայացված լինելով աշխարհի շուրջ 300 կետերում։ 2017 թվականին շքեղ ապրանքանիշերի հսկա LVMH կոնցեռնը ձեռք բերեց Maison Francis Kurkdjian ապրանքանիշը՝ ընդգրկելով այն իր հեղինակավոր պորտֆելում։ Այս գործարքը փաստեց, որ Քուրքջյանի ստեղծած արժեքը ոչ միայն գեղարվեստական, այլև բիզնես հաջողության պատմություն է։ Իսկ 2021 թվականին տեղի ունեցավ մի իրադարձություն, որը բառացիորեն հրավիրեց ողջ աշխարհի ուշադրությունը նրա անձի վրա. ֆրանսիական նորաձևության փառահեղ տուն «Քրիստիան Դիորը» (Christian Dior) հայտարարեց Ֆրանսիս Քուրքջյանին իր օծանելիքների ստեղծագործական տնօրեն (Perfume Creation Director) նշանակելու մասին։ «Դա գեղեցկության արդյունաբերության ամենացանկալի պաշտոններից է»՝ ընդգծեց ֆրանսիական մամուլը այդ առիթով։

Մարդ, ով 26 տարեկանում հեղափոխել էր Ժան Պոլ Գոտյեի բույրերը, այժմ ստանձնում էր «Դիորի» ավանդական ժառանգությանը նորովի շնչառություն տալու մարտահրավերը։ «Դիորի» «Ժադոր» (J’Adore), «Միսս Դիոր» (Miss Dior), «Սովաժ» (Sauvage) և այլ լեգենդար բույրեր այժմ ստեղծագործվում և վերաիմաստավորվում են հայի մտքով ու տաղանդով։ «Լը Ֆիգարո» պարբերականն այս նշանակումը գնահատեց որպես «հեղափոխություն Մոնտեն պողոտայում»՝ նկատի ունենալով, որ 52-ամյա պարֆյումերը գալիս է ղեկավարելու «Դիորի» բուրահեղ ջանքերը մի ամբողջ կարիերայի գագաթնակետում։ Ֆրանսիական մամուլն ու հասարակությունը չեն շրջանցում Քուրքջյանի ազգային պատկանելությունը. նրա մասին հաճախ գրում են որպես «ֆրանսահայ օծանելիքագործի», իսկ «Դիորում» նրա բարձր դիրք ստանձնելը ոգևորեց անգամ ֆրանսիացի ընթերցողներին, որոնցից մեկը անդրադարձի մեկնաբանությունում հպարտ գրել էր՝ «L’Arménie est à la pointe», այսինքն՝ «Հայաստանն առաջնագծում է»։ Անշուշտ, սփյուռքահայ համայնքը Ֆրանսիայում այս նշանակումը նույնպես ընդունեց որպես համազգային ձեռքբերում. փաստորեն մեկ դար առաջ կոտորածներից փրկված հայի թոռը հասել է այն մակարդակին, որ ղեկավարելու է համաշխարհային խոշորագույն ապրանքանիշերից մեկի բույրերի գծով ռազմավարությունը։ Սա պարզապես անձնական հաջողության պատմություն չէ, այլև հայկական կեցության յուրօրինակ հաղթանակ աշխարհում։

Ֆրանսիս Քուրքջյանի կապը հայրենիքի հետ չի սահմանափակվում խորհրդանշաններով։ Նա հաճախ է ժամանում Հայաստան, ակտիվ շփվում տեղի երիտասարդների հետ և պատրաստ է իր փորձով ու գիտելիքներով օգտակար լինել հայրենիքին։ 2014 թվականին, օրինակ, նրա բազմաթիվ այցելություններից մեկի ընթացքում Երևանում նրան ընդունեց Սփյուռքի նախկին նախարար Հրանուշ Հակոբյանը՝ առաջարկելով աջակցել Հայաստանի կառավարության այն ծրագրերին, որոնք միտված էին սփյուռք-հայրենիք կապերի ամրապնդմանը։ Քուրքջյանն ինքն էլ այդ տարիներին նախաձեռնել էր մի նախագիծ, որի նպատակն էր հայ երիտասարդներին ներգրավվել օծանելիքագործության արվեստում՝ կազմակերպելով մարզումներ, աշխատարաններ, փորձի փոխանակում։ Նա նաև հայտարարեց, որ նախատեսում է ձեռնարկատիրական ներգործություն հայրենիքում. չափազանց գրավիչ էր թվում «բում ապրող» Երևանի շուկան, որտեղ ծրագրվում էր բացել թանկարժեք բույրերի խանութ-սրահներ։ «Հիմա իմ բիզնեսը ընդլայնելու ժամանակն է, և Հայաստանը ճիշտ ընտրություն է»,– ասել էր Քուրքջյանն այն օրերին։ Այս խոստումնալից ճեպազրույցը մեծ ոգևորություն առաջացրեց թե՛ Հայաստանում, թե՛ Սփյուռքում. թվում էր՝ հայրենիք-սփյուռք համագործակցության մի պայծառ օրինակ է շուտով կյանքի կոչվելու։ Այնուամենայնիվ, տարիներ անց այդ ծրագրերի իրականացման մասին քիչ տեղեկատվություն կա։ Հայաստանի կառավարությունում տեղի ունեցած փոփոխությունները, Սփյուռքի նախարարության լուծարումն ու պետական քաղաքականության ուղեգծի փոփոխությունը հավանաբար արձակել են այդ նախաձեռնության թելը։ Սա ցավալի իրողություն է, որովհետև աշխարհի լավագույն պարֆյումերներից մեկը պատրաստակամ էր փոխանակելու իր գիտելիքն ու կապերը Հայաստանի հետ՝ ստեղծելու մի նոր ուղղություն, որից մեր երկիրը կարող էր պարզապես շահել։ Այժմ, երբ Քուրքջյանն արդեն «Դիորում» է և առավել ծանրաբեռնված միջազգային նախագծերով, դժվար է ասել, թե կրկին նախաձեռնելու՞ է նման ծրագրեր։ Սակայն հենց նրա նախկին պատրաստակամությունը խոսում է այն մասին, որ սփյուռքահայ ստեղծագործ մտավորականն ունի հայրենիքի կարիքը զգացող սիրտ և գիտակցում է իր ազգային ինքնությունը։

Այս համատեքստում արժե, որ Հայաստանի իշխանություններն ու պետությունը խորքային հետևություններ անեն. Ֆրանսիս Քուրքջյանի նման տաղանդներն ամենահզոր մարդկային կապիտալն են, որ ունի հայ ժողովուրդը։ Նրանց հետ պետք է աշխատել, նրանց փորձառությունը պիտի ներդնել նաև Հայաստանի շահերին։ Ավելին, մշակութային դիվանագիտության հարթակում պետությունը պետք է ակտիվորեն ընդգրկի Քուրքջյանի կարգի գործիչներին՝ աշխարհի տարբեր մայրաքաղաքներում հայկական նախագծեր առաջ մղելու, Հայաստանի մասին դրական պատմություններ պատմելու համար։ Մինչ օրս հայկական պետական քաղաքականությունը հաճախ թերացել է այս առումով։ Թե՛ նախկինում, թե՛ այժմ, երբեմն կարծես բաց է թողնվում հնարավորությունը քաղելու այն պտուղները, որ հասունանում են Սփյուռքում։ Օծանելիքի համաշխարհային ոլորտում հայ մասնագետի ներկայությունը մի շքեղ առիթ է հայկական անունը հայտնի վայրում հպարտությամբ լսելու։ Արդյո՞ք Հայաստանի իշխանությունները, օրինակ, շնորհել են որևէ պետական պատվո շքանշան Ֆրանսիս Քուրքջյանին՝ որպես մեր մշակույթի դեսպանին. կարծես՝ ոչ։ Փոխարենը Ֆրանսիան է պատվել նրան ու օգտվում է նրա տաղանդից, մինչ Հայաստանը բավարարվում է հեռվից հպարտանալու զգացումով։ Պրոհայկական դիրքորոշումը ենթադրում է, որ մենք պետք է ոչ միայն հպարտանանք Սփյուռքի մեր մարգարիտներով, այլև կարողանանք ներգրավել նրանց հայության համախմբման ու հայրենիքի զարգացման աշխատանքներում։ Քուրքջյանը պատրաստ էր մեկնել Հայաստան գիտելիք հաղորդելու, պարզապես պետք էր այդ մղումը չկորցնել, այլ ինստիտուցիոնալ ձև տալ։

Այնուամենայնիվ, անգամ առանց ձևական կարգավիճակի, Ֆրանսիս Քուրքջյանը որպես անհատ կատարում է մշակութային դեսպանի առաքելություն։ Նրա հաջողությունն ինքնին քարոզում է աշխարհին հայ ժողովրդի ստեղծագործ ոգու մասին։ Կասկած չկա, որ Փարիզում նրա շուրջը գտնվող յուրաքանչյուր ոք տեղյակ է նրա ազգության մասին. նա չի թաքցնում իր ֆրանսահայ ինքնությունը և դա զգացվում է թե՛ հարցազրույցներում, թե՛ սոցիալական հարթակներում։ Շատ ֆրանսիացիներ, ովքեր գուցե չէին էլ լսել Հայաստանի մասին, այժմ գիտեն մի շատ դրական բան. որ աշխարհահռչակ պարֆյումերը (նոուզը) հայ է։ Երբ Քուրքջյանը հայտնվեց «Դիորի» պաշտոնում, այդ լուրը տարածվեց նաև միջազգային մամուլով, այդ թվում՝ հայկական աղբյուրները արձանագրեցին «ֆրանսահայ Քուրքջյանի» նոր հաջողությունը։ Այսպիսի պատմությունները հակակշիռ են մեզ համար ցավոտ այն լուրերին, որոնք վերջին շրջանում աշխարհում Հայաստանի հետ են կապվում։ Երբ պատերազմների և քաղաքական ցնցումների տխուր նորությունների կողքին ի հայտ են գալիս մշակույթի և ստեղծագործության հայ ներկայացուցիչների հաղթանակները, ակամա փոխվում է մտորումների թիրախը։ Քուրքջյանի պատմությունը հիշեցնում է աշխարհին, որ հայ ժողովուրդը ոչ միայն պատմության զոհ ու պայքարող ազգ է, այլ նաև աշխարհին գեղեցկություն պարգևող ու նոր արժեք ստեղծող մշակութային ժողովուրդ։

Ֆրանսիս Քուրքջյանն իր օրինակով մարմնավորում է հայկական սփյուռքի լիարժեք ինքնահայտնաբերումն ու հաջող ինտեգրումը միջազգային ասպարեզում՝ առանց ազգային ինքնությունը կորցնելու։ Փարիզում մեծացած այս հետաքրքիր հայը կարողացավ իր երազանքների բեմը գտնել բույրերի արվեստում՝ գեղարվեստական խոսքով աշխարհին պատմելով իր զգացողություններն ու պատմությունները։ Նրա ստեղծած բույրերից յուրաքանչյուրը մի պատմություն է, իսկ նրա կյանքը ինքնին մի պատմություն է՝ ողողված Հայաստանի թրթռուն հիշողությամբ և Ֆրանսիայի ստեղծագործ ոգով։ Քուրքջյանի հաջողության բույրը իսկապես յուրահատուկ է. նրանում խառնվում են նույնքան միանգամայն տարբեր, սակայն ներդաշնակ նոտաներ՝ Արևմտյան Հայաստանի կորուսյալ աշխարհի հուշը, փարիզյան բարձր մշակույթի փայլն ու անհատ ստեղծագործողի տաղանդի անուշահոտ հետքը։ Այն հիշեցնում է մեզ, որ հայության հաղթանակները կարող են արտահայտվել ոչ միայն ռազմի դաշտերում, այլև արվեստի և մշակույթի ամենաբարձր ոլորտներում։ Եվ այս գիտակցումը պարտավորեցնում է պաշտպանել ու խթանել մեր ժողովրդի մշակութային դեսպաններին, որտեղ էլ որ նրանք գործեն։ Ֆրանսիս Քուրքջյանի շունչն այսօր զգացվում է «Դիորի» նոր բույրերում, բայց այդ շնչի մեջ, վստահ կարող ենք լինել, մշտապես կլինի մի անտես բարբառ՝ մեր ժողովրդի ապրելու և ստեղծագործելու անվախ հաստատումը։