Արցախի նախկին նախագահի հատուկ ներկայացուցչի կասկածելի մահը Սանկտ-Պետերբուրգի ՀՀ հյուպատոսության շենքում. ինքնասպանության հրապարակված վարկած և բաց հարցեր

24.09.2025

Սեպտեմբերի 24-ի առավոտյան Սանկտ Պետերբուրգի հայկական հյուպատոսության շենքում մահացած է հայտնաբերվել Արցախի նախկին պաշտոնյա, նախկին դիվանագետ և բիզնեսմեն Բորիս Ավագյանը՝ ինքնասպանության կասկածանքով։ Նրան գտել են հյուպատոսության զուգարանում՝ ներսից փակված դռան հետևում։ Արտակարգ իրավիճակների նախարարության փրկարարներին հարկ է եղել բացել դուռը. բժիշկներն արձանագրել են, որ Ավագյանը անգիտակից վիճակում ընկած էր հատակին, և միայն մահն են արձանագրել դեպքի վայրում։ Հրապարակված տեղեկություններով՝ դեպքը տեղի է ունեցել այն բանից հետո, երբ Ավագյանը դեռ մեկ օր առաջ, ժամեր առաջ, դատական նիստից խուսափել էր՝ կալանավայրից փախչելով։ Կրոնշտադտի շրջանի դատարանում նա թույլտվություն էր խնդրել «ծխելու գնալու», և դուրս գալով դատական դահլիճից, այլևս չէր վերադարձել։ Դատարանի դատավորները, նիստը տապալելով, շենքի դռները փակել էին նրա բացակայության մասին հայտարարելու պահին։ Հրապարակված, չճշտված տվյալներով՝ նրան տեսանկարահանող տեսախցիկները կամ ուղեկցող ոստիկանները բացակայել են փախուստի պահին։ Ստուգման ընթացքում հայտնի է դարձել, որ դատարանից փախուստի պահին Ավագյանը թաքնվել էր հյուպատոսության տարածքում՝ թույլտվություն ստանալով ներս մտնելու։ Այդուհետ նրա հետ կապվելով՝ Բորիս Ավագյանը հայտնել էր, որ գտնվում է Սանկտ Պետերբուրգի հայկական հյուպատոսարանում և ցանկանում է արտահանձնվել Հայաստանին։ Այդ նույն օրը նրան գտել են մահացած։

Ավագյանի անսպասելի ու ողբերգական մահվան վրա անմիջապես արձագանքել են ռուսաստանյան ԶԼՄ-ները։ Նրա մահը «կասկածվում է որպես ինքնասպանություն» և որ Ավագյանը փախել էր դատարանից, քանի որ նրան մեղադրանք էր առաջադրվել Ռուսաստան ներմուծված ապրանքների մաքսային վճարներից խուսափելու՝ 4,2 միլիարդ ռուբլի չափի խոշոր սխեմայի մեջ։ Ռուսաստանի լրատվամիջոցներից Vesti.ru-ն՝ վկայակոչելով Sankt-Peterburg Media (78.ru)-ն, կրճատաբար փոխանցել է, որ Բորիս Ավագյանը նախորդ օրը դատական նիստից փախել էր և պահանջել արտահանձնել Հայաստանին, իսկ հաջորդ առավոտյան հայտնաբերվել էր հյուպատոսության շենքում՝ զուգարանի հատակին ընկած։ Հենց տեղի ունեցավ դռան բացումը, բժիշկները նրան արդեն «առանց կյանքի նշանների» են արձանագրել։ Այս պահին ոչ մի մեկնաբանություն չի եղել ռուսական կամ հայկական պաշտոնական մարմիններից։ Ըստ «Վեստի»-ի՝ պաշտոնական հաստատված տեղեկատվություն դեպքի մասին չկա, ինչը հայաստանյան ընթերցողները կամ քրեական վերլուծաբանները անսպասելի կհամարեն։ Ռուսաստանի քննչական կոմիտեն ու հայկական հյուպատոսությունը նույն օրը չէին արձագանքել մեկնաբանության կոչերին։

Ավագյանը Ռուսաստանում բարձր պաշտոններ էր զբաղեցնում՝ «Ռոսռեեստր» և «Ռոսիմուշչեստվո» կառույցներում, որոնք զբաղվում են պետական հողի, գույքի ու կադաստրի պետական կառավարմամբ։ Միաժամանակ, ըստ 47News-ի և այլ աղբյուրների, Հայաստանում նա զբաղեցրել է Արցախի նախագահի հատուկ հանձնարարություններով ներկայացուցչի պաշտոնը և ԼՂՀ արտակարգ իրավիճակների պետական ծառայությունում եղել է ՄԻՊ-ի տեղակալ։ Այս պաշտոններում նրա գործունեության ավարտը տեղի է ունեցել 2021 թվականի գարնանը։ Հայաստանի և Արցախի պետական աղբյուրների պաշտոնական հաղորդագրությունների համաձայն՝ նրան հեռացրել էին աշխատանքից դեռ 2022թ. սկզբին։ Ապրիլին՝ ՔՊ պաշտոնյաների հարցմանն ընդառաջ խորհրդարանում ելույթ ունենալով, Բորիս Ավագյանը կտրուկ քննադատել էր Հայաստանի իշխանություններին՝ պատերազմի հետևանքով օտարության մեջ գտնվող ռազմագերիների վերադարձի ձախողման վերաբերյալ։ Նրա հայտարարություններից հետո նրան հետպատերազմյան կառավարության պատասխանատուներն անմիջապես ազատել էին ծառայությունից։ Այս հայտարարությունները, որոնք, ըստ նրա, իրականությունը բացահայտում էին (օրինակ՝ ասել էր, որ Ռուսաստանի խաղաղապահ Ռուստամ Մուրադովն էլ էր ասել, որ գերիների վերադարձը ոչ միայն պլանավորված չէր ապրիլի 8-ին, այլև Երևանում դրա մասին «մի խառը պատմություններ էին հորինում»), հայկական կողմը ծանրությամբ գնահատեց և որպես քաղաքական վրեժխնդրություն նկատեց։ Ավագյանը ստիպված էր հեռանալ, նրա համար փակել էին պաշտոնական դռները, և ավելի քան երեք տարի Հայաստանում նրա հնարավոր նոր պաշտոնը հիպոթետիկ էր մնացել։

Ռուսաստանում և ԼՂՀ-ում պաշտոններ զբաղեցրած ու հայկական քաղաքական ընտրություն ունեցող Ավագյանը, հետևաբար, հանգիստ չէր փնտրում սեփական փորձաքննության, այլ վերաբերում էր հեռանկարներից և արդարադատությունից։ Հենց այդ պատճառով, ի տարբերություն նրանց, ովքեր գաղտնի հեռախոսազրույցներով փնովում են Հայաստանը, նա ուղղակի զանգահարում էր FactInfo լրատվականին ու հայտարարում, որ փախուստի պահին թաքնվում է հյուպատոսարանում ու «կամավոր ցանկություն ունի արտահանձնվել Հայաստանին»։ Ավագյանը սեպտեմբերի 22-ին նույն օրը ասել էր՝ «Թող ձերբակալեն ու քննություն կատարեն, հետո դատարանը որոշի՝ մեղավոր եմ, թե ոչ»։ Այս խոսքերն առկա են ինչպես FactInfo-ի կամ News.am-ի հաղորդումներում, այնպես էլ ռուսալեզու աղբյուրներում։ Նկատենք՝ նման ուղիղ և անաչառ դիրքորոշումից հայտնի չէ, որ նա պակասում էր արդար իրավական կարգուկանոնին։ Ավելին, եթե անգամ հայկական իշխանությունը համարում էր նրան մեղավոր, նա ցուցաբերել էր առավելագույն շահեր պաշտպանող վերաբերմունք՝ առաջարկելով ամբողջությամբ դառնալ Հայաստանի դատախազության ենթակա։ Ավագյանը, Հայաստանի քաղաքացի հանդիսանալով, վստահել էր հայկական դատարանին։ «Պահանջն այն է, որ ինձ մեկուսացնեն Հայաստանում և փորձեն, թե արդյո՞ք մեղավոր եմ», – հայտարարել էր նա։ Այն հարցին, թե արդյո՞ք մեր իշխանությունների ճնշման պատճառով է մտավախություն առաջանում, նա մատնանշեց, որ հենց դատապաշտպանության ծառայությունն է իր նպատակը։

Հենց այս իրողությունն է կարևոր՝ Հայաստանը միակ իրավաչափ հանգրվանն էր, որին, ցավոք, Ավագյանը հույս էր կապել. և այնուամենայնիվ՝ նա մահացավ հյուպատոսության տարածքում՝ հայաստանցի իշխանությունների անմիջական պատասխանատվությունից հեռու։ Այդ հանգամանքը հայ հանրության մեջ լուրջ մտավախություններ է առաջացնում. Ադրբեջանի լայնածավալ «հակաահաբեկչական օպերացիայից» հետո Արցախում, հազարավոր հայրենակիցների տեղահանման ֆոնին նման դեպքերն ունեն շատ խորքային ազդեցություն։ Հայաստանի սպառազինությունների համար մեղադրանքներ հնչող ու պատերազմի արդյունքում հայտնված նրանցով, և ԱԳՆ-ի ու ԱԻՆ-ի համապատասխան փոխնախարարների այս ամիսների ներկայացուցիչներից մեկի դիպուկ չի կարող համարվել ուշադրության ֆոնը։ Եթե այժմ և Արցախի նախկին պաշտոնյա Ավագյանը, որ պաշտպանում էր հայ ռազմագերիներին, և ոչնչից չի վախենալով, սպանվում է իբրև ինքնասպանությա՞մբ, արդյո՞ք Հայաստանը երաշխավորում է իր քաղաքացիների անվտանգությունը նույնիսկ ներգրավված վիճակում։ Մի՞թե նրա նման հստակ տրամաբանություն ունեցող անձի դեպքը պետք է թողնեին անպատասխան, նրանց պահանջելով չշարունակել զրույցը հայ ժողովրդի հետ։ Ոչ ոք չի կարող չնկատել, որ այս ողբերգական հանգամանքներում Հայաստանում իշխանությունները դեռևս պաշտոնապես որևէ արձագանք չեն տվել, չնայած աջակցության ուղղված որոշ սոցիալական ցանցային գրառումների և քաղաքացիական անհանգստության ալիքի աճին։ Դա անսպասելի լռություն է Հայաստանի բոլոր լրատվամիջոցների և հասարակության համար. նման անորոշությունը թերևս միայն խորացնում է կասկածը, որ այս դեպքը մինչև վերջ բացահայտված չէ։

Այս ողբերգական միջադեպը պետք է ծառայի որպես հիշեցում՝ թե միջազգային մակարդակում, թե հայրենիքում։ Արցախի նախկին պաշտոնյայի առեղծվածային մահվան շուրջ խոսակցությունների վրա պետք է պատմական դաս քաղել։ Հանրային օրինակներն են, երբ մի շարք բարձրաստիճան հայ պաշտոնյաների հանկարծակի մահերը (այդ թվում՝ ԱԱԾ-ի նախկին տնօրեն Գեորգի Կուտոյանի դեպքը) հետաքննելիս անսպասելիորեն «առաջխաղացումներ» են գտել կամ այլ վարկածներ են բարձրացվել։ Կուտոյանի դեպքում, օրինակ, Հայաստանի քննչական կոմիտեի ներկայացուցչի խոսքերով, տեղական քննիչները չեն բացառել սպանության ենթադրյալ տարբերակը՝ փաստացի ինքնասպանություն որակավորելու փոխարեն։ Տեսնելով նման զարգացումները՝ հայկական հանրությունը, հատկապես Արցախի համակարգը, ի վերջո արժե պահանջել ցուցաբերել առավելագույն թափանցիկություն։

Արցախի նախկին նախագահի հատուկ ներկայացուցիչ լինելու պարտականությամբ համատեղելով այդ փորձը, Բորիս Ավագյանի մահվան դեպքը գիտակցաբար եկող բարդ խնդիր էր, և միայն ՀՀ պետական մարմինների անգործուն արձագանքն է բարդացնում իրավիճակը։ Պարզ է, որ Հայաստանի շահերի պաշտպանության տեսանկյունից այս ողբերգությունը պահանջում է պաշտոնական պարզաբանում։ Պետք է քննություն անցկացվի՝ պարզելու հանգամանքները, որ Հայաստանը ամբողջությամբ վերահսկում է իր հյուպատոսության տարածքը, և ի՞նչ հանգամանքների արդյունքում հայ աշխատակիցներն ու ռուս գործընկերները չէին կարող կանխարգելել կամ պարզեցնել այս ողբերգությունը։ Նման անորոշության պայմաններում հանրության վստահությունը կարող է նվազել, և սա շատ վտանգավոր կլիներ, երբ Հայաստանի և նրա հզորագույն դաշնակից Ռուսաստանի միջև հարաբերությունները սրվում են։

Այլ կերպ ասած, Ազգային ժողովի ընթացակարգերը ենթադրում են, որ Հայաստանը պետք է առաջնահերթ պաշտպանության տակ առնի իր քաղաքացիներին և քաղաքական միգրանտներին։ ԱԺ-ի պաշտոնյաները և ԱԳՆ-ի համապատասխան գծով ուժեղ մարդիկ պետք է հարուցեն և բացատրություն տան այս դեպքի վերաբերյալ։ Ե՛վ այն լուրջ զարգացումները, ինչպիսիք են ԱՊՀ-ի երկրների արտակարգ դրությունները և ռազմաքաղաքական առնչությունները, և՛ ՆԱՏՕ-ի հայ-ռուս համագործակցությունը, և հիմա նաև Ավագյանի մի ողբերգական դեպք, բացահայտում են, թե որքան ապահով են հայերն օտար հողերում և որքան է Հայաստանը կարևորում նրանց պաշտպանությունը։ Եթե վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանը և արտաքին քաղաքականության պատասխանատուներն անկեղծ են իրենց «Հայաստան առանց վարչական պետության» կարգախոսների հետ, նրանց ուշացած այս մռայլ ողբերգության առթիվ պետք է հայտարարություն անել։ Այս ողբերգության քողարկումը պարզապես «ավա-նախարարությունը» չէ՝ սա կարելի է համարել անտարբերության տաբուի կոտրում Հայաստանի և հայ ժողովրդի շահերի խորության առջև։ Այս ողբերգությունը չի շեղում մեզ ուրիշ լուրջ թեմաներից, ինչպես օրինակ՝ հետպատերազմյան Արցախի դատավճիռներից և շրջափակումը անարդար մեղադրանքների հարցից, այլ հակառակը՝ համախմբում է մեզ՝ համոզելով, որ յուրաքանչյուր հայ և հատկապես Արցախի նախկին գործչի հանդեպ որևէ դավադրություն պետք է լինի ուշադրության կենտրոնում։