Ով և ինչու սպանեց 23-ամյա չեչենուհի Այշատ Բայմուրադովային Երևանում. Yerevan Online Mag-ի մեծ ռեպորտաժը

21.10.2025, ԱՐՄԵՆ ՀՈՎՀԱՆՆԻՍՅԱՆ, YEREVAN ONLINE Mag.-ի ԹՂԹԱԿԻՑ

23-ամյա Այշատ Բայմուրադովան Չեչնիայում ընտանիքում բռնության ենթարկվելուց հետո ամիսներ առաջ ապաստան էր գտել Երևանում, հեռու ազգականների տիրապետությունից ու հայրական տան վախերից։ Սակայն օտար քաղաքում նրա գտած պատսպարը չհաջողվեց. հոկտեմբերին նա Երևանի կենտրոնում մահացած գտնվեց։ Հայ ոստիկանները վարձով բնակարանում հայտնաբերեցին երիտասարդ կնոջ դին, որը հետագայում ճանաչվեց Այշատ Բայմուրադովան։ Ըստ նախնական տեղեկությունների՝ նրան խեղդամահ էին արել, սակայն պաշտոնապես սպանության վարկածը դեռևս չի հաստատվում Հայաստանի ՆԳՆ կողմից։ Այնուամենայնիվ, իրավապահները արդեն սկսել են դեպքի հանգամանքների նախաքննությունը՝ նշանակելով համապատասխան փորձաքննություններ։ Այս ողբերգական լուրը ցնցեց ինչպես Հայաստանում ապաստանած փախստականների համայնքը, այնպես էլ իրավապաշտպան շրջանակները։ Այշատն ազատ կյանք էր փնտրում մի երկրում, որտեղ հույս ուներ, որ բռնությունից կհասնի պաշտպանության, բայց նրա պատմությունը ավարտվեց դաժան կետով՝ սառնաշունչ մահվամբ մի քաղաքի սրտում։

Այշատ Բայմուրադովան ծնունդով Չեչնիայից է. նա մեծացել էր պահպանողական միջավայրում, որտեղ կնոջ վարքը խիստ վերահսկվում է ընտանիքի կողմից։ Իրավապաշտպանների հաղորդմամբ՝ դեռ պատանեկան տարիներից Այշատը տուժել է համակարգված բռնությունից՝ նախ հայրական տան կողմից, ապա նաև ամուսնու կողմից։ Նրան չափահաս դառնալուց քիչ անց՝ դեռևս շատ երիտասարդ, ամուսնացրել էին ընտանիքի ընտրությամբ, սակայն այդ ամուսնությունն առանց սիրո և փոխհասկացողության էր. հարաբերությունները չեն ստացվել, թեև զույգը նույնիսկ երեխա է ունեցել։ Ամուսնու կողմից բռնությունը և հայրական խիստ հսկողությունը Այշատին դրդեցին փախչել կյանքից, որը նշանավորվում էր միայն տառապանքով։ 2024 թվականի ընթացքում (երբ նա 22 տարեկան էր) Այշատը պատրաստվում էր վտանգավոր քայլի՝ լքել հայրենիքը և ազատվել ճնշող ճակատագրից։ Այս գործում նրան օգնեցին հյուսիսկովկասյան կանանց աջակցող իրավապաշտպան կազմակերպությունները, որոնք գաղտնի ճանապարհներով բազմիցս փրկել են նման ճակատագիր ունեցող աղջիկների կյանքը։ Ի վերջո, մի քանի ամիս առաջ Այշատը կարողացավ դուրս գալ Չեչնիայից և հասնել Հայաստան։

Հայաստան հասնելով՝ Այշատն սկսեց նոր կյանքը Երևանում։ Սկզբում նա զգուշություն էր պահպանում, սակայն շուտով սկսեց ավելի անկաշկանդ ապրել՝ հավատալով, թե վտանգն անցյալում է։ Նա վարձել էր բնակարան Երևանի կենտրոնում մի խումբ այլ փախստական աղջիկների հետ և փորձում էր ինտեգրվել սոցիալական կյանքին։ Աղջիկը փոխել էր նաև արտաքին կերպարը և կենսակերպը. կտրել էր երկար մազերը, հագնվում էր ավելի ազատ ոճով՝ տարբերվելով ավանդական չեչենական պատկերացումներից, իսկ սոցիալական ցանցերում հրապարակում էր լուսանկարներ, որտեղ երևում էր նոր ինքնությունը։ Նա նույնիսկ սկսել էր ակտիվորեն հանդես գալ համացանցում՝ բախվելով Չեչնիայի իշխանության պաշտպանների հետ վիրտուալ վեճերում և թշնամիների սպառնալիքներին անպատիժ թողնելով։ Այդ համարձակությունը նրան ենթարկել էր լրացուցիչ ռիսկի. Ադրբեջանում, Հյուսիսային Կովկասում ու աշխարհով մեկ ցրված ազդարարների աչքում Այշատը վերածվել էր «անպատշաճ» վարք դրսևորած կնոջ, ով բացահայտ նյարդայնացնում էր թե՛ հարազատներին, թե՛ Կադիրովի կողմնակիցներին։

Անգամ ամենաջերմ ընդունող երկրում փախստական կանայք ամբողջությամբ պաշտպանված չեն նախկին ճնշողներից. Այշատի դեպքն այդ բանի ծանր հիշեցումն էր։ Հոկտեմբերի 15-ին, սովորական մի երեկո, Այշատը դուրս եկավ տնից՝ զբոսնելու նոր ծանոթացած ընկերուհու՝ 31-ամյա Կարինա Իմինովայի հետ։ Այդ աղջկան Այշատը հանդիպել էր Instagram սոցիալական ցանցում։ Կարինան ներկայացել էր որպես հայացքով ու մշակույթով մոտ մարդ՝ իբր Դաղստանից եկած, Մոսկվայում բնակվող մի կին, ով Երևան էր ժամանել «ուրախանալու» համար։ Թվացյալ անմեղ այս ծանոթությունը կարճ ժամանակում վերածվեց լարված առեղծվածի. Այշատն այդ երեկո այլևս չվերադարձավ տուն և հեռախոսազանգերին չպատասխանեց։ Սկզբում նրա ընկերները չանհանգստացան՝ կարծելով, թե գուցե ուշանում է, բայց երբ ամբողջ գիշեր անցավ և նա չերևաց, սկսեցին կասկածել ամենավատը։ Հոկտեմբերի 16-ի առավոտյան նրանք փորձում էին ինքնուրույն փնտրել նրան՝ այցելելով վայրերը, որտեղ կարող էր գտնվել, զանգահարելով Կարինային, բայց ոչ մի հետք չգտան։ Միայն հաջորդ օրը՝ հոկտեմբերի 17-ին, ընկճված ընկերները որոշեցին դիմել ոստիկանություն և հանրային ազդարարում կատարել անհետացման մասին։

Հայտարարությունը տարածվեց կամավորների և ակտիվիստների միջոցով։ Հայաստանում ապրող ռուս ակտիվիստ Դանիիլ Չեբիքինը, որը նաև գիտեր Այշատին, առաջիններից էր, որ սոցիալական ցանցերում բարձրաձայնեց անհետացման մասին։ Նա նշեց, որ աղջիկը հանդիպման էր գնացել Instagram-ով ծանոթացած Կարինայի հետ և հետք չէր թողել։ Շուտով պարզվեց մի անհանգստացնող մանրամասնություն. «նոր ընկերուհու»՝ Կարինայի սոցիալական մեդիա էջի հետևորդների թվում կային օգտատերեր, ովքեր պատկանում էին Չեչնիայի առաջնորդ Ռամզան Կադիրովի շրջապատին։ Այս փաստը սարսափեցրեց Այշատի մտերիմներին. նրանք սկսեցին կասկածել, որ երիտասարդ կնոջը կարող էին գտնել և առևանգել հենց չեչենական կողմի մարդիկ՝ ուժով հետ տանելու նպատակով։ Անհետացման մասին տեղեկությունը թափ հավաքեց, իրավապահներն անմիջապես գործի անցան, և շուտով հայտարարվեց Այշատ Բայմուրադովայի որոնումը պաշտոնական մակարդակով։

Դժբախտաբար, ընկերների ամենավատ կանխազգացումը հավաստիացավ։ Հոկտեմբերի 19-ի երեկոյան Երևանի կենտրոնում գտնվող Դեմիրճյան փողոցի շենքերից մեկի բնակարանում ոստիկանները հայտնաբերեցին կնոջ դի։ Բնակարանի սեփականատերը, նկատելով, որ վարձակալներից մեկը օրեր շարունակ չի արձագանքում, ահազանգել էր, և օպերատիվ խմբերը մտել էին ներս։ Սառը հատակին ընկած էր Այշատը՝ մահացած վիճակում։ Հայտնաբերման պահին նա արդեն երեք-չորս օր մահացած էր, և հավանական է, որ սպանությունը տեղի էր ունեցել հենց հոկտեմբերի 15-ի լույս 16-ի գիշերը։ Արտաքին զննությամբ նկատվել էին խեղդամահության հետևանքներ, իսկ մահվան պաշտոնական պատճառը պետք է պարզեն դատաբժշկական փորձաքննությունները։ Աղջկա սպանության փաստը ցնցում առաջացրեց թե՛ Հայաստանում, թե՛ նրա հայրենի Չեչնիայում։ Հայաստանի ոստիկանությունը, որ առաջին հերթին տարրական հանցագործություն էր քննում, այժմ բախվում էր հնարավոր «պատվի սպանության» սարսափելի հավանականությանը՝ հյուսիսկովկասյան հակամարդկային մի երևույթի, որը, թվում էր, հասել է անգամ Երևան։

Սկզբում սպանության վարկածի վերաբերյալ պաշտոնական վիճարկումներ կային. հայկական ՆԳՆ-ն չէր շտապում հայտարարել, որ գործ ունենք դիտավորությամբ սպանության հետ։ Այնուամենայնիվ, իրավապաշտպաններն ու լրագրողներն իրենց սեփական հետաքննությունն էին անում՝ փորձելով հանել վարագույրը Կարինա Իմինովա անունով խորհրդավոր «ընկերուհու» վրայից։ Շուտով ի հայտ եկան զարմանալի փաստեր. պարզվեց, որ Կարինան իրականում այն անձնավորությունը չէր, ինչպիսին ներկայանում էր։ Իրավապաշտպան կազմակերպությունների հավաքած տվյալներով՝ այդ կինն իրականում Չեչնիայից չէ, ինչպես պնդում էր, այլ ծնվել է Ղրղզստանի Օշ քաղաքում, իսկ հետո գրանցված է եղել Չեչնիայի Շատոյսկի շրջանում։ Նա տարբեր երկրներում և քաղաքներում էր շրջում, շփվում արտերկիր փախած այլ կովկասցի կանանց հետ և հաճախ ներկայանում որպես դաղստանցի՝ այդ կերպ թաքցնելով իսկական ծագումը։ Ավելին, պարզվել է, որ Իմինովան օգտագործել է կեղծ անձնական տվյալներ. օնլայն փնտրտուքի արդյունքում ի հայտ է եկել, որ նա գործածել է «Ջամիլյա» անունով կեղծ հաշիվ և սոցիալական ցանցում նկարները վերցրել է մի մոդելի էջից։

Կարինա Իմինովայի իրական շարժառիթները ավելի անդուր երանգ ստացան, երբ բացահայտվեցին նրա կապերը. հայտնի դարձավ, որ Իմինովայի Instagram-յան էջին հետևողներից մեկն, օրինակ, Ռուբատի Միցաևան էր՝ Չեչնիայի նախկին ընդդիմադիր գործիչ, ով տարիներ եվրոպական երկրներում ապաստան ստանալուց հետո 2021-ին դիմեց Ռամզան Կադիրովին ներողություն ստանալու և հայրենիք վերադառնալու խնդրանքով ու խայտառակ հրաժարականով վերադարձավ հայրենիք։ Միցաևան հանդիսավոր ընդունելության արժանացավ Կադիրովի աջ ձեռքի՝ Ահմեդ Դուդաևի կողմից և անմիջապես վերածվեց Կադիրովյան քարոզչության գործիքի՝ դեմ դուրս գալով Եվրոպայում գտնվող չեչեն ընդդիմադիրներին։ Նաև պարզվեց, որ Կարինա Իմինովան տարօրինակ կերպով համատեղում էր անգործությունն ու շքեղ կյանքը՝ չնայած որևէ պաշտոնական աշխատանք չունենալուն. նրա անունով գրանցված էին Մոսկվայի մերձակայքում գտնվող թանկարժեք բնակարան և բարձրակարգ մեքենաներ (BMW, Mercedes-Benz, Porsche)։ Այսպիսի հարստությունը անբացատրելի էր դառնում, եթե նկատի չունենանք հնարավոր կապերը Չեչնիայի իշխանական շրջանակների հետ։ Իմինովայի անցյալում նույնիսկ իրավապահ գրառում կա՝ 2021-ին նա Մոսկվայում մեղադրվել էր մեկ այլ կնոջը դանակով սպառնալու մեջ։

Այս բոլոր փաստերը համալիր վարկածի հիմք դրեցին՝ Այշատ Բայմուրադովայի հետ կատարվածը հավանաբար մանրակրկիտ պլանավորված գործողություն էր՝ կազմակերպված նրա ազատ կյանքին վերջ տալու համար։ Տեսախցիկների ձայնագրությունները, որոնք ուսումնասիրել են իրավապաշտպանները, ցույց են տվել, որ Այշատի սպանության գիշերը բնակարանի մոտ նկատվել են երկու անծանոթ անձինք՝ մեկը հենց Կարինան, մյուսը՝ տղամարդ ձիգ կազմվածքով ինչ-որ մեկը։ Նրանք երկուսն էլ, գործն ավարտելուց հետո, շտապ հեռացել են Հայաստանից և անցել Ռուսաստանի տարածք։ Սա նշանակում է, որ հանցագործները համոզված են եղել իրենց անպատժելիության մեջ և արտերկիր մեկնելով՝ փորձել են խուսափել հայկական արդարադատությունից։ Հայաստանի ոստիկանության համար դա ծանր դժվարություն է, սակայն, հատկանշական է, որ իրենք բախվել են միջազգային հնչեղություն ունեցող գործի, որտեղ թելերը ձգվում են դեպի Չեչնիա։ Այս փուլում սպանության քննությունը շարունակվում է, և Հայաստանում իրականացվող նախաքննության արդյունքներից կախված կլինի, թե արդյոք հնարավոր կլինի արդարություն հաստատել այս սահմռկեցուցիչ դեպքում։

Այշատի սպանության ենթադրյալ դրդապատճառը, իրավապաշտպանների կարծիքով, կապված է, այսպես կոչված, «պատվի սպանության» բարբարոսական ավանդույթի հետ։ Հյուսիսային Կովկասում հաճախ են գրանցվում դեպքեր, երբ ընտանիքի տղամարդ ազգականները «խարազանում» են կանանց, ում վարքը, իրենց կարծիքով, ամաչեցնում է ամբողջ ընտանիքին։ Չեչնիայում և հարևան հանրապետություններում կին լինելու «պատիվը» կարող է վերաբերել ամենափոքր մանրուքներին՝ կնոջ արտաքինից մինչև հասարակության մեջ իր դերն ու անձնական կյանքը, և ցանկացած շեղում կարող է ընկալվել որպես ամոթ, որի «մեղավորին» պետք է վերացնել։ Այշատ Բայմուրադովան հենց այդպիսի «աններելի մեղք» էր գործել ծայրահեղ պահպանողականների աչքում. նա հրաժարվել էր կապրիզորեն ենթարկվել ընտանեկան բռնությանը և որոշել էր ինքնուրույն կյանք սկսել՝ դուրս գալով տղամարդկային հսկողությունից։ Չեչենական ավանդական մտածելակերպում դա համարվում է անհանդուրժելի վիրավորանք ընտանիքի պատվին։ «Աղջիկը կարող էր լինել այսպես կոչված պատվի սպանության զոհ։ Դա Հյուսիսային Կովկասում տարածված պրակտիկա է, երբ տղամարդ ազգականները հաշվեհարդար են տեսնում ընտանիքում անպատշաճ համարվող վարքի մեջ կասկածվող կանանց նկատմամբ»,- գրել էր հենց սկզբից «ՎՉԿ-ՕԳՊՈՒ» ալիքը՝ հրապարակելով Այշատի մահվան լուրը։

Իրավապաշտպանները համոզված են, որ Այշատի դեպքը «պատվի սպանության» վառ դրսևորում է, ընդ որում՝ աննախադեպ մի դեպք, երբ այդ ճղճիմ հաշվեհարդարը կատարվել է այլ երկրի տարածքում, որտեղ զոհը փորձում էր պաշտպանություն գտնել։ «Այս դեպքը նախադեպ է մեր փորձում, քանի որ Այշատը սպանվեց մի երկրում, որտեղ նա ապաստան էր գտել»,- ընդգծում են «Կովկաս առանց մայրի» նախագծի ակտիվիստները։ Նրանց առաջնորդ Լիդիա Միխալչենկոն հայտարարեց, որ Չեչնիայից փախած աղջկա սպանությունը դրսում առաջին հայտնի դեպքն է իրենց հիշողության մեջ. «Սպանությունը նախապես պլանավորված էր, և մասնակիցը հենց այն աղջիկն էր, ում հետ Այշատը Instagram-ով ծանոթացել էր»։ Միխալչենկոն կարծում է, որ Կարինան կանխամտածված «ներմուծվել» էր Այշատի միջավայր՝ որպես «նավոդչիցա», այսինքն՝ ծուղակ լարող անձ։ Հենց նա է, իրավապաշտպանի համոզմամբ, սոցիալական կապ հաստատել ու հետևել Այշատի շարժումներին, ապա հարմար պահին կազմակերպել աղջկա «բացարկումը» և ֆիզիկական ոչնչացումը։ Նման մեթոդները, Միխալչենկոյի խոսքով, նոր արտահայտություն են «պատվի սպանությունների» շարքում. եթե նախկինում սովորական էր, որ ընտանիքի հայրն ու եղբայրն ինքնուրույն «պատժեն» իրենց կարծիքով առաքինությունից շեղված աղջկան, հիմա այդ «վրեժը» ավելի կազմակերպված և խմբակային բնույթ է ստացել։ «Դրանք դադարում են նվազել և չեն վերանում տարածաշրջանի պրակտիկայից, այլ պարզապես դառնում են ավելի արատավոր, ավելի պլանավորված և ավելի համարձակ։ Հիմա դրանք հաճախ իրականացվում են անձանց խմբի կողմից»,- մտահոգված արձանագրում է իրավապաշտպանը։ Նրա խոսքերով, այն, որ Այշատին գտան ու սպանեցին, արդեն հաստատում է կատարվածի պատվի-վրեժի բնույթը. «Ինչպես ես վախենում էի, նրան շտապելով սպանում են, հենց գտնելուց հետո։ Սա առաջին դեպքը չէ, երբ փախչողին շտապում են սպանել։ Այո, ոչ մի իրական «մեղք» չկար՝ նրան չեն բռնել տղամարդու հետ կամ այլ բանի մեջ, նա պարզապես ցանկանում էր ապրել ինքնուրույն և առանց բռնության։ Բայց նրանց համար նույնիսկ դա բավարար էր պատիվը արատավորելու համար՝ նրանց ընկալմամբ «ամորալ վարք» ցուցաբերելու մեղադրանք հարուցելու համար»։

Մյուս իրավապաշտպանների գնահատականներն էլ են համընկնում այս վարկածին։ «Կովկաս առանց մայրի» ծրագրի Դաղստանի և Չեչնիայի համակարգողը հիշեցնում է, որ իրենք տարիներ շարունակ փաստագրում են նման հանցագործությունները, և թեև իրենք հրապարակայնացնում են միայն ապացուցված դեպքերը, իրականում դրանց թիվը գրեթե անպատկերացնելիորեն ավելի մեծ է։ «Մենք փորձում ենք կանխել, բայց այդ սպանություններն իրենք մնում են տարածված տարածաշրջանում՝ հակառակ մեր բոլոր ջանքերի»,- ասում է նա դառնությամբ։ Կազմակերպության տվյալներով, Չեչնիայում, Ինգուշեթիայում և Դաղստանում ընտանիքում բռնության խնդիրն արձանագրվում է տարբեր տարիքային կանանց շրջանում, սակայն փախչելու դեպքերն առավելապես պատանի և երիտասարդ կանայք են փորձում իրականացնել մինչև 30 տարեկանը։ Եվ ամենացավալին այն է, որ հենց այդ նույն հանրապետություններում տեղական իշխանությունն ու ուժայինները հիմնականում ընտանիքների կողմն են բռնում՝ աչք փակելով կանանց ճնշումների վրա կամ նույնիսկ նպաստելով նրանց վերադարձին բռնարար միջավայր։ Այդ պատճառով ընտանեկան բռնությունից փախչող կանանց համար հաճախ միակ հնարավորությունը մնում է գաղտնի փախուստը հայրենիքից՝ ուրիշ պետությունում պատսպարվելու հույսով։ Այշատ Բայմուրադովան հենց այս ուղին էր ընտրել՝ ապավինելով, թե Հայաստան հասնելով՝ ապահով կլինի։

Սակայն նրա դեպքը ցուցադրեց, որ նույնիսկ այլ երկրում միայնակ կինը կարող է հասանելի թիրախ դառնալ իրեն հետապնդողների համար։ Հայաստանում Այշատի կորստի լուրն առաջինը լսելուն պես, տեղական և միջազգային իրավապաշտպանները վախենում էին, որ նրան կարող են «վերադարձնել» Չեչնիա բռնությամբ, ինչպես նախկինում եղել են փորձեր։ Հիշեցնենք, 2023 թվականին Երևանում գրանցվել էր մի դեպք, երբ ընտանիքում բռնությունից փախած ինգուշ կնոջը գտան բարեկամները և փորձեցին առևանգել՝ անգամ հայ ոստիկանների մասնակցությամբ, որոնց խաբեությամբ ներգրավել էին կեղծ հաղորդումներով։ Այն ժամանակ, բարեբախտաբար, հանրային աղմուկի շնորհիվ կինը փրկվեց, նրան արագ տեղափոխեցին ապահով վայր՝ կանանց ապաստարան։ Նման դեպքեր արձանագրվել են նաև հարևան Վրաստանում և եվրոպական երկրներում՝ ըստ իրավապաշտպան խմբերի զեկույցների։ Հայաստանում մինչ այժմ նման ողբերգական վախճան չէր գրանցվել. Այշատ Բայմուրադովան առաջին հայտնի երիտասարդ կինն է, ով ընտանիքի բռնությունից փախչելով՝ սպանվեց հենց այն երկրում, որտեղ նա ապաստան էր գտել։ Դա նախազգուշացնող ահազանգ է ինչպես տեղական իշխանությունների, այնպես էլ միջազգային կառույցների համար, որ նույնիսկ սահմաններ հատելը բավարար չէ կյանքեր փրկելու համար, եթե հետապնդողները պատրաստ են անցնել բոլոր սահմանները։

Այշատի ողբերգությունը ստվեր է նետում նաև Չեչնիայի իշխանությունների վրա։ Ի տարբերություն սովորական «պատվի սպանությունների», որտեղ հաճախ անմիջական կատարողներն ընտանիքի անդամներն են (հայր, եղբայր, քեռի), այստեղ կասկածներ կան, որ հանցագործությունը կարող էին կազմակերպել կամ գոնե հրահրել Չեչնիայի իշխանական շրջանակների հետ կապ ունեցող անձինք։ Վերլուծաբանները նշում են, որ Այշատը վերջին ամիսներին համարձակ քննադատությամբ էր հանդես գալիս սոցիալական հարթակներում՝ դատապարտելով Կադիրովի ռեժիմի բռնաճնշումները և պաշտպանելով Հյուսիսային Կովկասի այլ փախստական կանանց իրավունքները։ Նրա կտրուկ ելույթները և Կադիրովի աջակիցների հետ առճակատումները կարող էին զայրացնել որոշ «վստահված» անձանց, ովքեր հնարավոր է դա ընկալեցին որպես անձնական վիրավորանք Կադիրովի հասցեին։ «Մենք ենթադրում ենք, որ այստեղ գործ ունենք ոչ թե հարազատների, այլ Կադիրովի շրջապատի հետաքրքրություններից ելնելով գործող անձանց հետ։ Հնարավոր է՝ կային մարդիկ, որոնք պարզապես վիրավորվել էին Այշատի ասածներից»,- նշում է «ՍԿ ՍՈՍ» ճգնաժամային խմբի խոսնակ Ալեքսանդրա Միրոշնիկովան։ Ըստ նրա, սովորաբար նման դեպքերում փախածներին փորձում են նախ ստիպել վերադառնալ հայրենիք, և եթե դա հաջողվում է, ապա հաշվեհարդարը տեղի է ունենում արդեն այնտեղ՝ «տանը»։ «Այդ պատճառով այս դեպքը բացառիկ է, որովհետև հազվադեպ են չեչենական աղջիկներին սպանում օտար հողի վրա, սովորաբար նրանց վերադարձնում են և սպանում հայրենիքում»,- ընդգծում է նա։ Այշատի դեպքում, սակայն, ակնհայտ է, որ սպանությունն իրականացվեց հենց Հայաստանում՝ առանց առևանգման փորձի։ Դա Կադիրովի վարչակազմի համար մի նոր ուղերձ է կրում. հնարավոր է, որ նրանք ցանկանում էին «դաս տալ» մյուսներին, ովքեր համարձակվում են փախչել ու հետո բարձրաձայն արտահայտվել։

Այշատի ընտանիքը, ի դեպ, հրապարակավ հրաժարվել է որևէ առնչություն ունենալ նրա մահվան հետ։ «Նովայա Գազետա Եվրոպայի» տեղեկություններով՝ իրավապաշտպանները նույնիսկ սկզբում կապ էին հաստատել Այշատի ծնողների հետ, հորդորել չփնտրել նրան՝ հատկապես նկատի առնելով, որ աղջիկը Չեչնիայում թողել էր իր փոքր երեխային նախկին ամուսնու խնամքին։ Ասվում է, որ հարազատները նախ համաձայնել էին և խոստացել չհետապնդել նրան՝ գուցե թե մտածելով, որ նա առանց երեխայի չի գնա շատ հեռու և մի օր կվերադառնա։ Այժմ, երբ ոճրագործությունը տեղի է ունեցել, ընտանիքի ներկայացուցիչները հայտարարություններով են հանդես եկել ռուսական մամուլում՝ վստահեցնելով, թե «ոչ մի կապ չունեն կատարվածի հետ» և իրենք էլ են կորստի մասին իմացել միայն լրատվամիջոցներից։ Մասնավորապես, սպանվածի քեռին ռուսական «ՄԿ»-ին հայտնել է, որ ընտանիքն «բառացիորեն ընդամենը երեկ կամ նախօրեին» է իմացել աղջկա անհետացման մասին և որ իրենք որևէ կերպ չէին մասնակցի նման բանի։ Ընտանիքի այս հայտարարությունը մի կողմից հնչում է որպես բնական պաշտպանական արձագանք, սակայն մյուս կողմից չի բացառում, որ գուցե իրենք իսկապես անմիջականորեն չեն հարակատարել սպանությունը։ Չեչնիայում գործում է յուրօրինակ «պատվի վերականգնման» կոլեկտիվ համակարգ, որտեղ երբեմն հարազատները նույնիսկ կարող են «ներդրել» ուրիշներին, որպեսզի իրագործեն պատժիչ գործողությունը, թե պետության, թե ինքնակոչ «ավանդապահների» միջոցով։ Ավելին, ինչպես պարզվել է Այշատի կենսագրությունից, նրա հարազատները հենց իրենք էլ կապված են իշխանական կառուցվածքներին. օրինակ՝ «Վաժնիե Իստորիի» պարբերականի հետաքննությամբ ի հայտ է եկել, որ նրա հայր Ալիխան Բայմուրադովն, ամենայն հավանականությամբ, Չեչնիայի ՆԳՆ համակարգի աշխատակից է (ավարտել է իրավագիտություն, ձայնագրությունների մեջ հիշատակվում է որպես օպերատիվ աշխատող), իսկ 30-ամյա հորեղբայրը՝ Իսլամ Բայմուրադովը, Չեչնիայի ՆԳՆ բաժանմունքներից մեկում պաշտոնյա է։ Նույն աղբյուրի տվյալներով Այշատը երբեմնի ստիպողաբար ամուսնացվել էր Ալսոլտ Սելիև անունով մի սպայի հետ, որի եղբայրը ծառայում է անձամբ Ռամզան Կադիրովի թիկնազորում։ Այս ողջ ընտանիքի պատմությունը հուշում է, որ Այշատի «թռիչքը» լրջորեն վնասել էր նրանց հեղինակությունը ինչպես համայնքի, այնպես էլ իշխանությունների աչքում։ Չի բացառվում, որ թե՛ հարազատների, թե՛ Կադիրովի վարչախմբի հետաքրքրությունները այս կետում համընկան՝ ազատ կյանք ընտրած կինը պետք է հեռացվեր, որ օրինակ ծառայի մյուսներին։

Այշատ Բայմուրադովայի սպանության պատմությունը, որքան էլ սահմռկեցուցիչ, ցավալիորեն դառնում է մի սրվող դաս Հայաստանի և աշխարհի համար։ Այն ի ցույց է դնում Հյուսիսային Կովկասի կանանց վտանգված վիճակը նույնիսկ հայրենիքը լքելուց հետո։ Մի տարածաշրջանում, որտեղ «պատիվը» հաճախ տղամարդու բռունցքով է չափվում, և պետությունը կատարելապես ձախողում է բռնության զոհերի պաշտպանությունը, տուժողները իրենց փրկության շանսը տեսնում են փախչելու մեջ։ Սակայն Այշատի դեպքը փաստեց, որ նույնիսկ արտերկրում նրանց կյանքին շարունակում է սպառնալիք կախված մնալ։ Սա բարձրացնում է մի շարք կծու հարցեր. արդյոք փախստականներին ընդունող երկրները բավականաչափ ապահովություն են տրամադրում բռնությունից խուսափող կանանց, թե անհրաժեշտ են լրացուցիչ մեխանիզմներ և զգոնություն նման դեպքերը կանխելու համար։ Հայ իրավապաշտպանները նշում են, որ Այշատին աջակցելիս իրենք խորհուրդ էին տվել խիստ գաղտնիության միջոցառումներ պահպանել, չբարձրաձայնել իր պատմությունը և չհրապարակել անձնական տվյալներ, սակայն աղջիկը ընտրել էր ավելի բաց կյանք, թերևս վստահելով, որ Երևանում իրեն վտանգ չի սպառնում։ Այս վստահության դաժան խաբեությունը այժմ կրկնակի ցավ է պատճառում և նրան ճանաչողներին, և ողջ հասարակությանը։

Հայաստանի իշխանությունները խոստացել են անել ամեն ինչ հանցագործներին հայտնաբերելու և պատասխանատվության կանչելու համար։ Գործի բացահայտումը ոչ միայն արդարության հարց է կոնկրետ այս երիտասարդ կնոջ հիշատակին, այլև հավանական վախի մթնոլորտի փարատման միջոց Հայաստանում ապաստանած մյուս փախստական կանանց համար։ Եթե Այշատի սպանությունը պատվիրած կամ կազմակերպած անձինք իսկապես գտնվեն կապված Չեչնիայի իշխանությունների կամ «պատվի» վրեժի ավանդույթի հետ, այդ հանգամանքը կդառնա լուրջ մարտահրավեր ինչպես հայ-ռուսական իրավապահ համագործակցությանը, այնպես էլ միջազգային մարդու իրավունքների պաշտպանությանը։ Այս պատմությունը դուրս է պարզ քրեական դեպքի շրջանակից և բախվում է ավելի խորը շերտերի՝ մշակութային նորմերի, մարդու իրավունքների և պետության պարտավորությունների։