Հայաստանում անհետացող երեխաների առեղծվածը

29.10.2025, ԱՐՄԵՆ ՀՈՎՀԱՆՆԻՍՅԱՆ, YEREVAN ONLINE Mag.-ի ՄԵԿՆԱԲԱՆ

Ծափաթաղ գյուղի երեկոները վաղուց այսքան լռություն չէին ունեցել։ Ամեն փոքր շրշյուն ուղեկցվում է սրտի բաբախով՝ հուսալով լսել երեք տարեկան Տիգրան Հովհաննիսյանի ձայնը, որ հոկտեմբերի 27-ի երեկոյան խաղալիս անհետացել է տնից մի քանի քայլ հեռու։ Գյուղացիները շունչները պահած միացել են ոստիկաններին ու փրկարարներին՝ զննելով յուրաքանչյուր թուփ ու քարը լողափնյա այս գյուղի շուրջը։ Հայրն ու հարազատները խելահեղ փնտրում են երեխային այն նույն այգեվայրում, որտեղ մեծ եղբոր հետ նրան վերջին անգամ տեսել են։ «Տիգրանը կարծես գետնին է անցել», – ասում են համագյուղացիները։ Որոնողական աշխատանքներում ներգրավվել է հարյուրավոր ոստիկան ու փրկարար, ծառայող շներ, անօդաչու թռչող սարքեր։ Ամբողջ գյուղն օգնում է, բայց առայժմ՝ ապարդյուն։ Անգամ Քննչական կոմիտեն գործը որակել է հնարավոր սպանություն և քրեական վարույթ է նախաձեռնել Հայաստանի Քրեական օրենսգրքի 155-րդ հոդվածի 2-րդ մասով։ Այդ գործի շրջանակում, ասում են, մայրիկին ոստիկաններն արդեն տարել են բաժին՝ հարցաքննության։ Գյուղում շրջանառվող կասկածները մթագնել են բոլորի մտքերը։

Այս մռայլ պատմությունը, ցավոք, եզակի չէ մեր իրականությունում։ Վերջին տարվա ընթացքում Հայաստանում պարբերաբար փոքր երեխաներ են կորչում՝ երբեմն երջանիկ ավարտով, երբեմն՝ սարսափելի ողբերգությամբ։ Ինչո՞ւ են այսքան հաճախ փոքրիկները դուրս պրծնում ծնողների աչքից, և ո՞վ է դրա պատասխանատուն. այս հարցերը տանջում են թե՛ ծնողներին, թե՛ հասարակությանը։ Ծափաթաղի դեպքն ուղղակի վերջինն է նմանատիպ մի շարք աննախադեպ դեպքերի շղթայում։ Մարդիկ նոր չեն մոռացել դեռևս այս տարվա գարնանը Կոտայքի մարզի Մարմարիկ գյուղում տեղի ունեցած անհետացման դեպքը, երբ մայիսի 4-ին ընտանիքի 2տարեկան տղան նույն կերպ անհետացավ տնամերձ բակից։ Ծնողները պարզապես մի քանի րոպեով էին շեղվել տնային գործերով, երբ հետ գալով՝ փոքրիկին բակում չեն գտել։ Սկսվել էին աննախադեպ որոնումներ՝ ամբողջ համայնքով և պետական բոլոր ուժերով. փրկարարները քանդեցին գետի հունը և ջրամբարի ջուրը ցամաքեցրին, սուզորդներն ու անօդաչու սարքերը մաքրեցին ամեն մետրը։ Ծնողներն ի սկզբանե չէին հավատում, թե նորքայլ փոքրիկը կարող էր ինքնուրույն հասնել գետափ՝ ենթադրելով, որ գետն ընկնելու վարկածը հեռու է իրականությունից։ Սակայն 20 օր անօգուտ որոնումներից հետո ամենավատ լուրն ստացվեց. մայիսի 24-ին Մարմարիկ գետի մեկուսի հատվածում, կամրջի տակ, փրկարարները հայտնաբերեցին փոքրիկի անշնչացած մարմինը։ Ընդամենը երկու տարեկան Տիգրանի մահը կոտրեց ընտանիքին, և ամիսներ անց՝ հոկտեմբերի 25-ի առավոտյան, մամուլը հաղորդեց, որ սգից ու ծանր ապրումներից մահացել է նաև Տիգրանի հայրիկը՝ 31-ամյա Նորայր Պետրոսյանը։ Արտառոց է, որ այս ողբերգության ֆոնին նույնիսկ ծիծաղաշարժ շշուկներ էին պտտվում. Մարմարիկում երեխային որոնելիս երբեմն դիպվածով մտածում էին՝ գուցե արծիվն է թռցրել փոքրիկին։ Այդքան անհավանական սցենարների մասին էին խոսում մարդիկ, քանզի բոլոր մնացած տարբերակները, թվում էր, սպառվել էին։ Հետագայում պարզվեց նաև, որ ինչ-որ մի անչափահաս՝ կատակով հեռախոսով զանգել, Տիգրանի հորը երեխայի լացի ձայն էր լսեցրել և անջատել, ինչը ևս մեկ հարված էր արդեն ավերված ընտանիքին։ Ներքին գործերի նախարարությանը հաջողվեց պարզել այդ զանգ կատարող «կատակչի» ինքնությունը, որը, պարզվեց, ոչ մի առնչություն չուներ երեխաների հետ։ Մարմարիկի սարսափը ցնցեց ողջ երկիրը, և թվում էր՝ այլևս ոչ ոք չի հանդգնի պահ առ պահ դադարել հսկել իր փոքրիկին։

Բայց դրանից ընդամենը երկու ամիս անց նոր դեպք գրավեց լրահոսը։ Հուլիսյան շոգ օրով Արարատի մարզի Գետազատ գյուղի «Բարդիների պուրակ» հանգստյան գոտին ընտանեկան աղետի վայրի վերածվեց։ Երիտասարդ մայրիկը ընդամենը 5 րոպեով աչքը կտրեց իր 4-ամյաաղջկանից՝ մտածելով, թե ապահով միջավայրում են, իսկ երբ կրկին փնտրեց հայացքով, երեխային չգտավ։ Հանգստյան գոտու արհեստական լճակը շտապ ցամաքեցրին, բայց մեջն երեխա չկար։ Այդ տարածքով անցնող ոռոգման ջրանցքի ջրի նույնպես հոսքը դադարեցրին՝ վախենալով ամենավատից։ Մայրն արդեն իրողությունները չէր ճանաչում վախից, երբ ժամեր անց ճիչով տեղեկացան, որ փոքրիկը գտնվել է հարևան գյուղի մոտակայքում՝ գետի ափին, քերծվածքներով, բայց ողջ։ Պարզվել էր, որ խաղալիս մոլորված երեխային շները և փրկարարները կարողացել էին հետապնդել այլ գյուղի կողմը տանող արահետներից մեկի վրա։ Ներքին գործերի նախարարությունը հայտնեց, որ երեխայի կյանքին վտանգ չի սպառնում, նա տեղափոխվել է հիվանդանոց՝ ընդամենը ճանապարհի ճյուղերից ստացած թեթև վերքերով։ Պարզվեց՝ փոքրիկը պարզապես փորձել էր ինքնուրույն գտնել ծնողներին և բավական հեռու էր գնացել։ Այս տագնապալի պատմությունը, բարեբախտաբար, լավ ավարտ ունեցավ. այն սակայն մեկ անգամ ևս հիշեցրեց, թե որքան արագ կարող է փոքրիկը մոլորվել նույնիսկ մարդկանց բազմության մեջ և ինչ մահացու կարող են լինել մի քանի ժամ տևած որոնումները։ Փորձիր պատկերացնել այս մոր երկյուղը՝ հինգ ժամ շարունակ չիմանալով իր դստեր ճակատագրի մասին։ Այդպիսի մղձավանջից հետո շատ ծնողներ իրենց կսպառեին մեղադրանքների տակ, բայց այս դեպքում կինը գոնե նոր հնարավորություն ստացավ շտկելու իր սխալը։

Վտանգը սակայն միայն բնության գրկում կամ անտարբեր հանգստյան գոտիներում չէ։ Երբեմն երեխան կարող է կորչել անգամ մարդաշատ քաղաքի փողոցներում, առանց որևէ արկածախնդրության։ Նման մի դեպք տեղի ունեցավ Գյումրիում 2023-ի աշնանը, որը բարեբախտաբար ողբերգությամբ չավարտվեց, բայց խստիվ մատնանշեց մեր հասարակության մեկ այլ խնդիր՝ անտեսողականությունը։ Սեպտեմբերի 13-ի երեկոյան Շիրակի ոստիկանության պարեկները երթևեկում էին Գյումրիի ծայրամասում, երբ անձրևի տակ նկատեցին կարճաթև շապիկով թրջված մի փոքրիկ տղայի, որ միայնակ քայլում էր խճուղու եզրով։ Պարզվեց՝ չորս տարեկան է և արդեն մի քանի ժամ փնտրում է իր տունը, քանի որ մոլորվել էր քաղաքում ու չէր հիշում հետդարձի ճամփան։ Պարեկները անմիջապես բարձրացրին տղային իրենց մեքենան ու սկսեցին շրջիկ որոնել նրա ծնողներին։ Մոտ 2.5 կիլոմետր անց մեկ տղամարդ կանգնեցրեց պարեկային մեքենան՝ տնքալով, որ իր որդուն ժամեր է փնտրում շուրջբոլորը։ Երբ ոստիկանները ցույց տվեցին երեխային, տղամարդը շփոթահար ճանաչեց իր որդուն։ Փոքրիկը գտնվեց, բայց այս պատմության ամենատխուր մասը դեռ առջևում էր. մինչ ոստիկանները երեխային գտնում էին, այդ ամբողջ ընթացքում անցորդներից և ոչ մեկը չէր կանգ առել սառած, լալացող տղային օգնելու համար։ Նա կանգնել էր անձրևի տակ՝ անօգնական, մարդկանց քարե հայացքների ներքո, և միայն պարեկներն էին, որ հետաքրքրվեցին նրանից և փրկեցին աղետից։

Այս բոլորը փաստեր են, որոնք ստիպում են ընդհանրացնել՝ երեխաները Հայաստանում հաճախ են կորչում շոկային հանգամանքներում, և պատճառներն էլ ամենատարբերն են։ Երբեմն դա ծնողների անփութության և անուշադրության հետևանք է։ Ծափաթաղում, օրինակ, հարևաններն արդեն պնդում են, թե 3-ամյա Տիգրանի մայրը մշտապես խիստ դաժան է վարվել երեխաների հետ, անընդհատ ծեծել է նրանց, տան հինգ երեխաները հաճախ կապտուկներով ու սոված են եղել։ Մարդիկ չեն բացառում նույնիսկ, որ երեխայի կորստի մեջ հենց մոր մատը լինի խառը՝ սեփական զայրույթով կամ թերացմամբ։ Ոստիկանությունն, իհարկե, պաշտոնապես ոչինչ նման բան չի հայտարարել, բայց փաստն այն է, որ իրավապահներն այս ընտանիքին ծանոթ էին նաև սոցիալական ծանր դրության պատճառով. գյուղապետարանը հայտնել է, որ այդ բազմազավակ ընտանիքը գրանցված էր որպես սոցիալապես անապահով և օգնություն էր ստանում։ Այսինքն՝ աղքատությունը, սթրեսը, կրթության պակասը ևս գործոններ են, որ կարող են հանգեցնել նման ողբերգությունների։ Ծափաթաղում, ինչպես պատմում են, երեխայի մայրը ծննդյան տարեդարձն էր նշում և գուցե հարկավոր չափով չէր հետևել փոքրիկների տեղաշարժին հենց այդ ուշագնաց երեկոյան։ Եվ ահա աղետը չուշացավ։ Մինչ այս տողերը գրվում են, Տիգրանին դեռ չեն գտել։ Գյուղում ամենուր տարբեր խոսակցություններ են՝ մի մասը հավատում է, որ մոլորվել է ու շուտով կհայտնաբերվի, մյուսներն արդեն ասում են, թե միգուցե պատահական ավտոմեքենայով անցնողը երեխային գողացել է ու տեղապտույտի մեջ պահում է որևէ հեռվում։ Ոստիկանությունն անգամ հատուկ հայտարարություն տարածեց, որ անտեղի, չճշտված տեղեկությունները վնասում են որոնողական աշխատանքներին և խորացնում ընտանիքի վիշտը՝ հորդորելով հետևել միայն պաշտոնական տվյալներին։ Իրոք, Ծափաթաղի հարազատները ստիպված են մեկ ձեռքով արցունքները սրբել, մյուսով՝ ֆեյսբուքում հերքել ամենաբազմազան լուրերը։

Իսկ ո՞վ է իրականում մեղավոր այս ամենի մեջ։ Թվացյալ հեշտ է ուղղել մեղադրանքը ծնողներին՝ «ինչո՞ւ չնայեցիր երեխայիդ», «ինչո՞ւ թուլացար մի վայրկյան», «ինչպե՞ս կարելի է մոռանալ մանկանը բակում» հարցերով։ Բայց իրականությունը ավելի բարդ շերտեր ունի։ Հայաստանում հազարավոր ծնողներ են մեծացնում երեխաներ դժվար պայմաններում, սոցիալական ճնշումների տակ ու հոգեբանական լարվածության մթնոլորտում։ Աշխատանքային ծանր օրից հետո շատերը պարզապես ուժ չունեն 24 ժամ աչք չկտրելու երեխայից։ Միևնույն ժամանակ՝ երեխաների հետ պատահող դժբախտությունները չեն ներում ոչ մի պատճառաբանություն։ Յուրաքանչյուր ծնող գիտի, որ մի պահի անուշադրությունը կարող է ճակատագրական լինել, և մեր բերումով, ցավոք, այդ ճշմարտությունը մի քանի ընտանիք թանկ գնով իմանում է։ Բարեբախտաբար, ոստիկանությունն ու արտակարգ ծառայությունները Հայաստանում արդարացնում են իրենց առաքելությունը այս դեպքերում, գործի դնելով անհավանական թվացող ջանքեր։ Երբ մայրիկները սխալվում են, փրկարարները դեռ քունը չառած՝ լծվում են գործի։ Առանց չափազանցման, յուրաքանչյուր նմանատիպ դեպքի ժամանակ տասնյակ և երբեմն հարյուրավոր պրոֆեսիոնալներ ժայթքում են դաշտ՝ փնտրելու փոքրիկին ամեն ձորակում ու փոքր ճեղքում։ Այդ ներգրավվածությունը փրկեց Գետազատի 4-ամյա աղջկան, դա է ապահովել մի շարք այլ դեպքերի բարեհաջող ավարտը։

Մնում է, որ մենք բոլորս, որպես հասարակություն, ճիշտ հետևություններ անենք։ Երեխաներն ավելի կարևոր են, քան ցանկացած սոցիալական միջոցառում, քան ամենահարուստ բերքը կամ ամենաբարդ աշխատանքը։ Փոքրերի ապահովությունն է ամենաբարձր արժեհամակարգը, և դա պիտի գիտակցեն թե՛ անհատ ծնողները, թե՛ պաշտոնյաները, թե՛ անցորդները։ Պատահական մարդը փողոցում տեսնում է մոլոր տիկնիկ երեխայի, պիտի անմիջապես մոտենա, հովանավորի, ոչ թե առաջ շարունակի իր ճանապարհը՝ կարծես բան չի եղել։

Հանրային իրազեկման արշավները, մանկապարտեզներում և դպրոցներում անցկացվող հատուկ դասերը ծնողավարման հմտությունների մասին, համայնքների սոցիալական աշխատողների ուշադրությունը հատկապես խոցելի ընտանիքներին. այս ամենը կարող են կանխել հերթական անհետացման ողբերգությունը։ Մենք չպետք է սպասենք, որ հաջորդ երեխայի անունը դառնա լրահոսի գլխագիր, որ նորից սարսափով ասենք՝ «էլի մի փոքրիկ կորավ»։ Ծափաթաղում այժմ մանկապարտեզն իսկ փակվել է, ծնողները վախեցած անգամ մեծացած երեխաներին տանից դուրս չեն թողնում։ Բոլորը շոկի մեջ են, և դա բնական է։ Սակայն այդ շոկը չպետք է մոռացության մատնվի ժամանակի ընթացքում։ Պետք է փոխվի վերաբերմունքը՝ երեխան չի կարող «մի րոպեով ինքն իրեն խաղալ դուրսը», նա չպետք է «մի քիչ էլ մեծանա ու գետից զգույշ լինի». նա պաշտպանություն ու հետևող աչք է պահանջում ամեն վայրկյան։

Եվ վերջապես, միգուցե ժամանակն է, որ իրավապահ համակարգը ոչ միայն հետևանքներով զբաղվի, այլև կանխարգելիչ քայլեր ձեռնարկի։ Երբ վաղեմի հարևանը տեսնում է, որ ընտանիքում երեխաները կապտուկներով են, անհրաժեշտ է ազդարարի Երեխայի իրավունքների պաշտպաններին, մինչև դեռ աղետ տեղի չի ունեցել։ Երբ գյուղապետն իմանում է, որ բազմազավակ տան մեծերը ի վիճակի չեն բոլորին հավասար խնամել, գուցե բյուջեից միջոցներ հատկացնի սոցիալական աշխատող վարձելու համար։ Ի վերջո, յուրաքանչյուր նման ողբերգություն հարված է մեր երկրի ապագային, մեր մարդկային նկարագրին։ Հայաստանում երեխաները չպետք է կորչեն՝ ո՛չ բարոյական, ո՛չ ֆիզիկական առումով։ Հիմա ողջ երկիրն աղոթում է, որ Տիգրան Հովհաննիսյանը գտնվի ողջ և առողջ։ Մնում է, որ այդ աղոթքներին զուգահեռ ամեն մեկը, ում հոգածության տակ կա երեխան, իրեն հարցնի՝ ամեն ինչ անում է՞, որ վաղն այդ երեխան չկորչի անհայտության մռայլ ճիրաններում։ Այս հարցի պատասխանից է կախված, թե երբ կդադարեն մեր լրահոսում կրկնվել այս սարսափելի լուրերը։