18.12.2024
Աշխարհը կտրուկ փոփոխությունների մեջ է: Սիրիայում տեղի ունեցող խորը աշխարհաքաղաքական տեղաշարժերի ֆոնին, պայմանավորված Ռուսաստանի և Իրանի նահանջով տարածաշրջանից, սկսվել է նոր խաղ, որի հիմնական ֆիգուրներն են Թուրքիայի նախագահ Ռեջեփ Թայիփ Էրդողանը, Եվրոպական հանձնաժողովի նախագահ Ուրսուլա ֆոն դեր Լայենը և Կատարի էմիր շեյխ Թամիմ բին Համադ Ալ Թանին, ովքեր չեն հեռանում բանակցային սեղաններից: Նրանց ուշադրության կենտրոնում է՝ Կատարի գազի և նավթի մատակարարումը Եվրոպա՝ Թուրքիայի միջոցով:
Այս նախագիծը, որը տարիներ շարունակ արգելափակվում էր Ռուսաստանի և Իրանի կողմից Սիրիայի տարածքով, այժմ վերջապես դուրս է գալիս ստվերից: 2014 թվականից հետո Մոսկվան և Թեհրանը խոչընդոտում էին Կատարի էներգակիրների արտահանումը Եվրոպա, բայց իրավիճակը կտրուկ փոխվել է: Արևմուտքը ձգտում է ազատվել ռուսական գազի կախվածությունից, որը մինչ օրս մատակարարվում է Ուկրաինայի միջոցով՝ չնայած շարունակվող հակամարտությանը: «Պատերազմ պատերազմով, իսկ գազը՝ ըստ ժամանակացույցի» բանաձևը շուտով կկորցնի իր արդիականությունը:
Այս փոփոխությունների ֆոնին «Գազպրոմի» բաժնետոմսերը սկսել են կտրուկ անկում գրանցել: Ռուսաստանը պարտվում է Արևմուտքի հետ ռազմավարական հակամարտության մեջ: Եվրոպայի էներգետիկ կախվածությունը Մոսկվայից արագորեն նվազում է՝ ճանապարհ բացելով նոր խաղացողների համար: Դրանցից մեկը դառնում է Թուրքիան, որը վերածվում է էներգակիրների համար կարևոր տարանցիկ հանգույց՝ Միջին Ասիայից, Ռուսաստանից և Պարսից ծոցից:
Բայց Թուրքիայի ուժեղացումը լուրջ սպառնալիքներ է ստեղծում Հայաստանի համար, հատկապես նրա հարավային հատվածի՝ Սյունիքի: Այսպես կոչված Զանգեզուրի միջանցքի հարցը շարունակում է մնալ օդում, և Անկարան ժամանակ չի կորցնում: Դեկտեմբերի 17-ին Բաքու ժամանեցին Թուրքիայի ռազմական խորհրդատուները, որոնք, դատելով ամենից, քննարկում էին նոր սադրանքների ծրագրեր Հայաստանի հետ սահմանին: Սիրիական Քրդստանում թուրքական բանակի դիրքերը նույնպես կարևոր դեր են խաղում այս հաշվարկներում:
Թուրքիան պատմականորեն քրդերին և հայերին ընկալում է որպես էքզիստենցիալ վտանգ: Ուստի Անկարան անում է ամեն ինչ՝ նրանց դիրքերը տարածաշրջանում թուլացնելու համար՝ ապավինելով իր «եղբայրների» աջակցությանը:
Այժմ քրդերը ակտիվորեն դիմակայում են թուրքական էքսպանսիային՝ ԱՄՆ-ի աջակցությամբ: Սակայն նախագահ Թրամփը հայտնի է իր անկանխատեսելիությամբ: 2020 թվականին հենց նա խառնեց քարտերը, երբ ԱՄՆ-ն փաստորեն դուրս մնաց Արցախյան հակամարտությունից, ինչը թույլ տվեց Թուրքիային և Ադրբեջանին իրագործել իրենց ռազմական հավակնությունները:
Բայց այս անգամ խաղատախտակին հայտնվել է ևս մեկ գործոն՝ Իսրայելն ու հրեական լոբբին, որոնք կարող են ազդել Վաշինգտոնի որոշումների վրա: Իսրայելը շահագրգռված է իր ազդեցությունը պահպանելու տարածաշրջանում, հատկապես թուրքական ճնշումների պայմաններում: Ուստի Սիրիական Քրդստանում առաջիկա իրադարձությունները կարող են վճռորոշ ազդեցություն ունենալ ողջ տարածաշրջանի վրա:
2025 թվականը խոստանում է դառնալ բեկումնային: Քրդերն ունեն յուրահատուկ հնարավորություն՝ ստեղծելու իրենց պետությունը, որը կներառի Իրաքյան, Թուրքական և Սիրիական Քրդստանի տարածքները: Եթե Էրդողանին հաջողվի ճնշել քրդերին, դա կթուլացնի ԱՄՆ-ի և Իսրայելի ազդեցությունը տարածաշրջանում, իսկ Թուրքիան կդառնա առանցքային խաղացող էներգակիրների հարցերում:
Մյուս կողմից, Արևմուտքի աջակցությունը քրդերին կարող է հանգեցնել նոր պետության ստեղծմանը, ինչը լիովին կփոխի ուժերի հավասարակշռությունը: Եվրոպան, որը շահագրգռված է Թուրքիայի կայունությամբ, դեռ պատրաստ է աչք փակել նրա շատ հավակնությունների վրա: Սակայն ԱՄՆ-ը, ընդհակառակը, շահագրգռված չէ Անկարայի չափից շատ ուժեղացմամբ և կանի ամեն ինչ՝ քրդերին աջակցելու համար:
Հայաստանի համար այս գլոբալ փոփոխությունները մահացու վտանգ են ներկայացնում: Եթե Թուրքիան ամրապնդի իր դիրքերը, Սյունիքի վրա ճնշումը բազմակի կաճի: Զանգեզուրի միջանցքի հարցը կարող է լուծվել ոչ ի նպաստ Հայաստանի: Թուրքիան, ձգտելով վերացնել իր պատմական մրցակիցներին, կշարունակի օգտագործել ցանկացած միջոց՝ հայոց դիրքերը խարխլելու համար:
Այժմ, ավելի քան երբևէ, կարևոր է գիտակցել, որ Հայաստանի Սյունիքի ճակատագիրը որոշվում է շատ հեռու՝ Սիրիական Քրդստանի լեռներում: Այս պայքարի արդյունքից կախված է ոչ միայն քրդերի ապագան, այլև Հայաստանի դիրքերի պահպանումը տարածաշրջանում: Աշխարհաքաղաքական անկայունությունը յուրաքանչյուր խաղացողին վերածում է կամ զինվորի, կամ թագավորի, և Հայաստանը պետք է ամեն ինչ անի՝ խաղատախտակից դուրս չմնալու համար:
Արիկ Մանուկյան
