Արամ Հովհաննիսյան. դերասան, որին դուք իրականում չեք ճանաչում

22.05.2025

Շատերին նա ծանոթ է հեռուստասերիալներից։ Նրա դեմքը հիշում են հազարավոր հայեր՝ «Որոգայթում» խստաշունչ Զավենի դերակատարմամբ, կամ այլ սերիալներում՝ երբեմն լռակյաց, երբեմն խիստ, երբեմն խորամանկ կերպարներով։ Հանրության մի զգալի մասի համար Արամ Հովհաննիսյանը դարձել է «հեռուստադեմք», «սերիալային դերասան»՝ մոռացության մատնելով, կամ գուցե երբեք չիմանալով, որ այդ նույն մարդը բեմում մարմնավորում է Շեքսպիր, Սերվանտես, Շիրվանզադե, Վերֆել ու Զեյթունցյան։

Սակայն եթերային ճանաչումը դեռ չի նշանակում խորություն։ Իսկ Հովհաննիսյանի դեպքում՝ խորությունը իսկական թատրոնի մեջ է, և նրա ամենաուժեղ ձայնը հնչում է հենց բեմից։ Ոչ թե հեռուստացույցի դանդաղ տեսարաններից, այլ կենդանի խոսքից, կենդանի մարմնավորումից, երբ նա մի ամբողջ աշխարհ է ստեղծում մենակ՝ բեմի վրա։ Որպես մոնոներկայացումների վարպետ՝ նա խոսում է ժամանակի, ազգի, կյանքի և ազատության մասին։

Այս հոդվածում ներկայացվում է Արամ Հովհաննիսյանի իսկական դիմանկարը։ Ոչ թե էկրանային հայտնիությունը, այլ խորամուխ ու ստեղծագործ արտիստի կերպարը, ով թարգմանում է աշխարհի մեծագույն տեքստերը՝ սեփական լեզվով, իսկ վերջերս՝ Սերվանտեսի «Դոն Կիխոտը» վերածեց արդի գաղափարական մանիֆեստի՝ միջազգային բեմում։ Այս պատմությունը հենց դրա մասին է։ Մարդու մասին, ով դուրս է եկել էկրանային սահմաններից՝ մտնելու իսկական թատրոնի, իսկական պայքարի տարածք։

Արամ Հովհաննիսյանը ծնվել է 1973 թվականի հունվարի 2-ին Երևանում։ Թատերական կրթությունը ստացել է Երևանի պետական գեղարվեստաթատերական ինստիտուտի դրամատիկ դերասանի բաժնում (1991–1994)՝ զուգահեռաբար ուսանելով նաև ռեժիսուրա Կիմ Արզումանյանի արվեստանոցում։ Այս տարիներին նա ձևավորում է իր մասնագիտական հիմքերը՝ դասական թատերական դպրոցի ու ռեժիսորական մտածողության համադրությամբ։ Անմիջապես ուսումնառությունից հետո Հովհաննիսյանը սկսեց աշխատել բեմում՝ տարիներ շարունակ կուտակելով փորձ տարբեր թատրոններում և խմբերում։

Որպես դերասան՝ Արամ Հովհաննիսյանը հանդես է եկել մի շարք թատրոններում։ Նա խաղացել է Երևանի պետական երիտասարդական թատրոնում, այնուհետև մեկ տարով ընդգրկվել Գ. Սունդուկյանի անվան ազգային ակադեմիական թատրոնի կազմում, աշխատել Գորիսի Վ. Վաղարշյանի անվան դրամատիկական թատրոնում, մասնակցել «Գոյ» թատրոն-լաբորատորիայի փորձարարական բեմադրություններին, ինչպես նաև տարիներ շարունակ եղել է Հ. Պարոնյանի անվան երաժշտական կոմեդիայի թատրոնի առաջատար դերասաններից մեկը։

2006 թվականից ի վեր Հովհաննիսյանը կրկին հանդիսանում է Երևանի Սունդուկյանի անվան ազգային ակադեմիական թատրոնի դերասանական կազմում՝ մարմնավորելով բազում ուշագրավ կերպարներ: Նա խաղացել է класիկ և ժամանակակից ներկայացումներում՝ օրինակ Մարիվոյի «Խաղ սիրո և պատահականության» (Դորանտ), Գ. Սունդուկյանի «Խաթաբալա» (Մասիսյանց), Արիստոփանեսի «Լիսիստրատե» (զինվոր), Ա. Շիրվանզադեի «Պատվի համար» (Բագրատ), Վ. Շեքսպիրի «Տասներկուերորդ գիշեր» (Անտոնիո) և այլ բեմադրություններում։ Մեծ բեմական փորձը նրան վերածել է դերասանի, ով համադրում է կատակերգական թեթևությունն ու դյութիչ դրամատիզմը՝ վաստակելով ակնածանք գործընկերների ու հանդիսատեսի շրջանում։

Հովհաննիսյանը ոչ միայն փայլել է բազմադերանոց ներկայացումներում, այլև տպավորվել է որպես մոնոներկայացումների վարպետ։ Նա միահölle բեմի վրա կերտել է ամբողջական աշխարհներ՝ հանդես գալով մեկ դերակատարով ներկայացումներում ինչպես Հայաստանի, այնպես էլ Սփյուռքի բեմերում։ Հատկանշական են հատկապես պատմահայրենասիրական ու փիլիսոփայական խորքեր ունեցող մոնոներկայացումները՝ օրինակ Հ. Շիրազի «Հայոց դանթեականը», Ֆրանց Վերֆելի «Մուսա լեռան 40 օրը», Փերչ Զեյթունցյանի «Սողոմոն Թեհլերյան» և այլն։ Այս գործերում Հովհաննիսյանը միավորել է արվեստը և գաղափարախոսությունը՝ հանդիսատեսին ներկայացնելով ազգի պատմության ու մարդկային ոգու մասին խորհրդածություններ՝ մեկ դերասանի ուժգին խաղով։ Նման բեմադրություններն արտացոլում են նրա որպես արտիստի առաքելությունը՝ հաղորդել խորքային գաղափարներ և սթափեցնող ուղերձներ թատրոնի միջոցով։ Միաժամանակ, նրա ռեժիսորական տաղանդը դրսևորվել է բեմադրություններում, որտեղ ինքը հանդես է եկել նաև որպես բեմադրիչ. արդյունքում ստեղծվել են ժամանակակից ընթերցմամբ ներկայացումներ, որոնք նոր շունչ են տվել դասական նյութերին։

Արամ Հովհաննիսյանի թատերական արվեստը չի սահմանափակվել միայն հայկական բեմերով. նա բազմիցս ներկայացրել է Հայաստանը միջազգային փառատոններում՝ արժանանալով բարձր գնահատականի։ Մասնակցել է թատերական հեղինակավոր միջոցառումների Ուկրաինայում, Լեհաստանում, Մակեդոնիայում, Ալբանիայում, Լիտվայում, Բուլղարիայում և այլ երկրներում։ Նրա դերասանական վարպետությունը վերահասու է դարձել միջազգային փորձագիտական հանրությանը, ինչի վկայությունն են մի շարք դիպլոմներն ու մրցանակները, ներառյալ գրան-պրիները, որոնց նա արժանացել է արտերկրում։ Մասնավորապես, 2024 թ. մայիսին Հյուսիսային Մակեդոնիայի Բիտոլա քաղաքում կայացած 25-րդ միջազգային մոնոներկայացումների փառատոնում Հովհաննիսյանը իր «Դոն Կիխոտ» մենաներկայացմամբ նվաճեց փառատոնի Գրան Պրի գլխավոր մրցանակը՝ կրկին բարձրացնելով Հայաստանի հեղինակությունը արտերկրի բեմահարթակին։ Այս նվաճումները ցույց են տալիս, որ Հովհաննիսյանը ոչ միայն ներպետական, այլև միջազգային ասպարեզում արժևորված արտիստ է, ով կարողանում է իր տաղանդով տպավորել բազմազգ հանդիսատեսին։

Հանրային ճանաչում հեռուստատեսությամբ և սահմաններից դուրս

Թեև Արամ Հովհաննիսյանի ստեղծագործական էությունն առաջնահերթորեն ձևավորվել է թատրոնում, նրան լայն հանրությունը ճանաչում է նաև հեռուստատեսային էկրաններից։ 2000-ականների կեսին Հովհաննիսյանը նկարահանվեց մի շարք հանրահայտ հեռուստասերիալներում, հիմնականում՝ դրամատիկական և քրեական ժանրի նախագծերում։ Առավել հիշարժան դարձավ նրա մասնակցությունը «Որոգայթ» քրեական դրամայում (2006–2009), որտեղ Հովհաննիսյանն խաղաց գլխավոր դերերից մեկը՝ Զավենի կերպարը։ Զավենը, ով սյուժեի համաձայն նախկին ԿԳԲ-ական գործակալ էր և պատմության հակամարտիկ կերպարներից, անմիջապես գրավեց հեռուստադիտողի ուշադրությունը իր խիստ բնավորությամբ և խորամանկությամբ։ Այս դերով դերասանը ձեռք բերեց հայտնիություն և սիրվեց լայն շրջանի հանդիսատեսի կողմից։ Նշանակական է նաև, որ հետագա տարիներին նա հանդես է եկել այլ հեռուստասերիալներում («Դիմակահանդես», «Դժվար ապրուստ» և այլն)՝ ամրապնդելով իր տեղը հայկական հեռուստաէկրանին։

Հովհաննիսյանը երբեք չի սահմանափակվել միայն զանգվածային ճանաչելիությամբ կամ սերիալային կերպարներով։ «Որոգայթում» Զավենի դերով հանրությանը հայտնի դառնալուց հետո ևս նա շարունակեց խորանալ իր իսկական կոչման մեջ՝ թատրոնում և արվեստում։ Իսկական արվեստագետի նրա կերպարը ձևավորվում է թատրոնում՝ որտեղ Հովհաննիսյանն անսահման նվիրումով ծառայում է բեմական արվեստին՝ մշտապես նոր արտահայտչամիջոցներ փնտրելով և խորը գաղափարներ փոխանցելով հանդիսատեսին։ Չենք կարող չնշել, որ նա նաև իր փորձը փոխանցում է հաջորդ սերունդներին. 2010 թվականից Հովհաննիսյանը դասավանդում է ռեժիսուրա Խաչատուր Աբովյանի անվան պետական մանկավարժական համալսարանում՝ դառնալով երիտասարդ թատերական գործիչների դաստիարակը։ Այս ամենը վկայում է, որ հեռուստատեսային ճանաչումից այն կողմ Արամ Հովհաննիսյանը ձևավորվել է որպես մտածող և ստեղծագործ արվեստագետ, ով իր գործունեությամբ գերազանցում է պատահական փառքի սահմանները։

«Դոն Կիխոտ». մենաներկայացում՝ բարձր միջազգային բեմահարթակում

Վերջին տարիներին Արամ Հովհաննիսյանի արվեստի գագաթնակետերից է դարձել Միգել դե Սերվանտեսի «Դոն Կիխոտ» ստեղծագործության մոտիվներով բեմադրված մոնոներկայացումը։ Այս ներկայացումն ամփոփում է Հովհաննիսյանի ողջ ստեղծագործական փորձը՝ միավորելով իր դերասանական վարպետությունը, ռեժիսորական տեսլականն ու փիլիսոփայական խորքերը մեկ ժամանոց փայլուն շոուում։ 2025 թվականի մայիսի 13-19-ը Ղազախստանի Կոստանայ քաղաքում անցկացված «Monofest» միջազգային մոնոներկայացումների փառատոնում հենց այս մենաներկայացումով նա ներկայացրեց Հայաստանը։ «Monofest 2025»-ին մասնակցում էին թատերական խմբեր և դերասաններ շուրջ տասը երկրներից՝ այդ թվում Գերմանիայից, Միացյալ Նահանգներից, Ղազախստանից, Ղրղզստանից, Իսրայելից, Չեխիայից և այլ վայրերից։ Հայկական կողմը ներկայացավ «Արամ Հովհաննիսյան» թատրոնի «Դոն Կիխոտ» մենաներկայացմամբ, որտեղ հեղինակի աշխարհահռչակ վեպը կենդանանում է մեկ դերասանի խաղացանկում։

Ներկայացման գլխավոր (և միակ) դերակատարն ու բեմադրիչը ինքնին Արամ Հովհաննիսյանն է, պրոդյուսերը՝ Մարիաննա Ֆրունջյանը։ Այլ կերպ ասած, ողջ ստեղծագործական բեռն ու փառքը կիսվում են նրա ուսերին, և նա այն փայլուն կերպով արդարացնում է։

Հովհաննիսյանի «Դոն Կիխոտը» տարբերվում է իր ժամանակակից բեմադրական լուծումներով և խորաթափանց մեկնաբանությամբ։ Դասական գործը ներկայացված է նորովի՝ համարձակ ռեժիսորական լուծումներով և խոսուն սիմվոլիկայով, ինչը յուրաքանչյուր տեսարան դարձրել է ինքնօրինակ «լուսամուտ» դեպի նոր շերտ։

Փառատոնի փորձագիտական խորհրդի անդամներից մեկը նկատել է, որ յուրաքանչյուր էպիզոդ կարծես նոր պատուհան լիներ, որը հերթով բացվում ու նոր տեսարան ցույց տալիս, բայց միաժամանակ բոլոր հատվածները միահյուսվում էին ընդհանուր գաղափարական նյութի մեջ։ Բեմադրությունը վարում է կենդանի երկխոսություն հանդիսատեսի հետ՝ կատակերգական ու դրամատիկ նրբերանգների խաղով արթնացնելով նրանց մտքերն ու զգացմունքները։

Ներկայացման հիմնական ուղերձն ըստ բեմադրիչ-դերասանի հանդիսանում է մարդկանց կոչը չկորցնել երազելու և արդարության համար պայքարելու կամքը, թեկուզ «հողմաղացների» դեմ անսպառ մարտի գնալով։ Արամ Հովհաննիսյանի խոսքով, «այսօր մեզանից յուրաքանչյուրը Դոն Կիխոտ է, քանի որ նրա փիլիսոփայությունը՝ պայքարել հանուն քո երազանքի, առավել քան արդիական է»։ Նա հավատացած է, որ առանց պայքարի երազանքն անիմաստ կդառնա, ինչպես հավատն առանց պայքարի. հետևաբար յուրաքանչյուրս պետք է հողմաղացներին հաղթահարելու խենթություն ունենանք, որպեսզի աշխարհում վերականգնենք արդարությունն ու ազնվությունը։

Հովհաննիսյանը հատուկ ընդգծում է Սերվանտեսի ստեղծած կերպարի ակտուալությունը մեր օրերում. Դոն Կիխոտը, նրա խոսքով, մարտահրավեր է մեզ՝ հիշեցնելով, որ ազատությունը մարդկությանը տրված ամենաբարձր երկնային պարգևն է, իսկ ստրկությունը՝ ամենածանր չարիքներից։ Ներկայացման հերոսը բեմից նաև հնչեցնում է գաղափար, թե երբ աշխարհում կրկին մթություն է կուտակվում, պայքարը չպետք է դադարի, և երբեմն միայն խենթությունը կարող է դառնալ ճշմարտությունը բացահայտելու ուղի։ «Այն ամենը, ինչ ես անում եմ, մարդիկ խելագարություն են անվանում… Ուստի ես որոշել եմ իբր թե կորցնել խելքս՝ խելահեղության դիմակի տակ պայքարելու համար հանուն պայծառ երազի», – ասում է ներկայացման հերոսը։ Այս տողերով Հովհաննիսյանը բեմից ուղերձ է հղում, որ երբ քեզ իրականում ոչ ոք չի սպանում, մեծագույն հիմարությունը կլինի ինքնակամ «մեռնելը»՝ այսինքն՝ սեփական մեջ ապրելու ու պայքարելու ձգտումը սպանելը։ Նման փիլիսոփայությունը, ըստ արտիստի, առանձնապես հնչեղ է 21-րդ դարի մեր իրականության մեջ, որտեղ յուրաքանչյուր ազատ մարդ պետք է պատրաստ լինի պայքարել իր երազանքների համար։

Հովհաննիսյանի «Դոն Կիխոտը» հենց այդ վեհ գաղափարների ժամանակակից արտահայտությունն է՝ ներկայացված արտիստիկ բարձր մակարդակով։

Կոստանայի փառատոնի ընթացքում հայկական մենաներկայացումը դարձավ առանձնահատուկ իրադարձություն։ Տեղի հանդիսատեսը ընդունեց այն ոչ միայն ջերմությամբ, այլև խորը զգացմունքով։ Ներկայացումից հետո դահլիճը բուռն արձագանքեց՝ բազմիցս վարձելով դերասանին բեմ խոնարհվելու համար։ Շատերը նշում էին, որ նույնիսկ թարգմանության կարիք չեն զգացել, քանզի բեմում տեղի ունեցող ամեն տեսարան հասկանալի և զգայականորեն հաղորդական էր՝ լեզվային խոչընդոտներից անկախ։ Փառատոնի կազմակերպիչներն ու մասնակից թատերական գործիչները մասնավոր շեշտեցին ներկայացման մակարդակը. ընդգծվեց, որ թե՛ ռեժիսորական աշխատանքը, թե՛ դերասանական խաղը եղել են գերազանց։ Հյուրերն առանձնահատուկ շնորհակալություն հայտնեցին Հովհաննիսյանին և նրա խմբին, որ նրանք եկել են հեռավոր Կոստանայ և իրենց հետ բերել մի իսկական թատերական տոն։ Նրանք գնահատեցին, որ այս ներկայացումը ավանդական նյութը մատուցում է նոր փիլիսոփայությամբ և ժամանակակից բեմադրական լեզվով, ավելին՝ համարձակ ձևով վերծանում է դասական գործը՝ դարձնելով այն ավելի խոսուն ու ազդեցիկ ժամանակակից հանդիսականի համար։ Փորձագիտական խորհրդի անդամներից մեկը նկատել է, որ ներկայացման յուրաքանչյուր տեսարան նոր բացահայտում էր՝ նոր պատուհան դեպի պատմություն, և այդ տարբեր պատուհանները վերջում միասնաբար արթնացրին հանդիսատեսի բանականությունը՝ հիշեցնելով երազանքի համար պայքարելու կարևորությունը։ Տեղական մամուլը նույնպես արձագանքել է բարձր գնահատանքով՝ հայ դերասանի ելույթը որակելով «բացառիկ ներկայացում»։ Այս հաջողությունը ճանաչվեց որպես իրականում Հայաստանի մշակութային հաղթանակներից մեկը միջազգային բեմահարթակում։

«Monofest 2025»-ի փակման արարողությանը Արամ Հովհաննիսյանը բեմ բարձրացավ արդեն ոչ միայն որպես մասնակից, այլև որպես մրցանակակիր։ Փառատոնի ղեկավար Յուրի Իվլևի (Ղազախստանի վաստակավոր գործիչ) և միջազգային ժյուրիի նախագահ Նինա Մազուրի ներկայությամբ նրան հանձնվեց հատուկ պատվավոր մրցանակ՝ «գերազանց դերասանական խաղի և մենաներկայացման բեմադրության համար»։ Սա facto հանդիսանում էր փառատոնի ամենաբարձր գնահատանքը, որով արժանացան հենց մեր հայրենակից արվեստագետը և նրա «Դոն Կիխոտ» ներկայացումը։ Մրցանակին կից Հովհաննիսյանին հանձնվեց խորհրդանշական հուշաձև արձանիկ, որը կոչվում է «Տոբոլի մտածող» և պատվոգիր, որտեղ նշված էր հաղթողի անունը և կատեգորիան։ Այս պարգևը լավագույնս ամփոփեց հայ դերասանի տպավորիչ ելույթը՝ հաստատելով, որ Հովհաննիսյանի ստեղծագործական աշխատանքը ոչ միայն դուր եկավ հանդիսատեսին, այլև արժանացավ բարձր պրոֆեսիոնալ գնահատականի միջազգային թատերական շրջանակներում։ Հովհաննիսյանն ինքը, ընդունելով մրցանակը, ընդգծեց, որ երջանիկ է այսպիսի բարձր մակարդակով ներկայացնելու Հայաստանը և կարողանալու պատվով հանդես գալ միջազգային փառատոնում։

Արամ Հովհաննիսյանի կերպարը հայկական մշակութային կյանքի մեջ առանձնանում է իր բազմաշերտությամբ և խորությամբ։ Նա հանրությանը հայտնի է հեռուստատեսությունից, սակայն իրականում նրա արմատները գնում են դեպի թատրոնի խորքերը, որտեղ ձևավորվել է իսկական արվեստագետի նրա դիմանկարը։ Հովհաննիսյանը դերասան է, ռեժիսոր, մանկավարժ և մտավորական, ով հավատացած է արվեստի ուժին գաղափարներ փոխանցելու գործում։ Նրա անցած ուղին՝ կրթությունից մինչև բեմի վաստակավոր վարպետ դառնալը, վկայում է նվիրումի և աշխատանքի մասին, իսկ վերջին տարիների միջազգային հաղթանակները փաստում են, որ նրա տաղանդն ու տեսլականը գնահատվում են նաև Հայաստանի սահմաններից դուրս։ 2025 թվականին «Monofest»-ում «Դոն Կիխոտ» մենաներկայացմամբ գրանցած հաջողությունը ոչ միայն անձնական նվաճում է, այլև բարձր գնահատական ողջ հայկական թատրոնի համար։ Այդ բեմում հնչած ձայնը՝ Դոն Կիխոտի կերպարով արտահայտված ազատասիրության ու պայքարի կոչը, արձագանք է գտնում մեր ժամանակի մեջ՝ հիշեցնելով, որ երազանքների համար պայքարելը երբեք ժամանակավրեպ չէ։ Արամ Հովհաննիսյանը, կրելով դարերի իմաստնություն և ժամանակակից մտահոգություններ, շարունակում է մնալ բեմի իսկական ասպետը, ով քաջաբար ճեղքում է սահմանները՝ բարձր պահելով հայկական արվեստի դարը թե՛ հայրենական բեմում, թե՛ միջազգային հարթակներում։