Արամ Առաջինը Անթիլիասի գահին է ուղիղ 30 տարի. ամփոփում ենք նրա ձեռքբերումները և վերլուծում քննադատությունները

21.05.2025

Մեծի Տանն Կիլիկիո Արամ Ա Վեհափառ Հայրապետը (աշխարհիկ անունով՝ Պետրոս Քեշիշյան) Հայաստանի առաքելական եկեղեցու Կիլիկիո կաթողիկոսության գահակալն է 1995 թվականից ի վեր։ 2025 թվականին լրանում է նրա հայրապետական գահակալության 30-ամյակը, որը պատեհ առիթ է համակողմանի անդրադառնալու նրա կենսագրությանը, եկեղեցական և կրթական ուղուն և երեք տասնամյակների գործունեությանը։ Ստորև կներկայացվեն Արամ Ա կաթողիկոսի կյանքի կարևոր դրվագները՝ ուսումնական և հոգևոր ձևավորման շրջաններից մինչև գահակալություն, ինչպես նաև նրա գահակալության հիմնական ձեռքբերումները, գաղափարական շեշտադրումները և ազդեցությունը Հայ առաքելական եկեղեցու, Սփյուռքի, հայագիտության ու համազգային կյանքի վրա։ Վերլուծության մեջ հաշվի են առնված ինչպես պաշտոնական և դրական գնահատականներ, այնպես էլ քննադատական տեսակետներ տարբեր լեզուներով աղբյուրներից (հայերեն, անգլերեն, ֆրանսերեն, արաբերեն և այլ)։ Հաշվի առնելով թեմայի լայն ընդգրկումը՝ զեկույցը կառուցված է թեմատիկ բաժիններով և աղյուսակներով՝ հստակ ներկայացնելու տվյալները։

Ծնունդ և նախնական կրթություն։ Արամ Ա (Պետրոս Քեշիշյան) ծնվել է 1947 թվականի մարտի 8-ին, Լիբանանի մայրաքաղաք Բեյրութում։ Նախնական կրթությունն ստացել է Բեյրութի Մեսրոպյան ազգային վարժարանում։ 1961 թվականին, դեռևս պատանի,Accepted ուղղվել է Անթիլիասի Մեծի Տանն Կիլիկիո կաթողիկոսության դպրանոց (Ժառանգավորաց ճեմարան) ուսանելու։ Աստվածաբանական կրթությունն ու ծառայությունը ձևավորել են նրա ապագա հոգևոր ուղին. 1965 թվականին ձեռնադրվել է սարկավագ, 1968-ին՝ աբեղա (վարդապետ), 1970-ին ստացել է ծայրագույն վարդապետի աստիճան, իսկ 1980 թ.՝ եպիսկոպոսական ձեռնադրություն։ 1985 թվականին արժանացել է արքեպիսկոպոսի տիտղոսի։

Բարձրագույն կրթություն և ակադեմիական որակավորում։ Քեշիշյանը բարձրագույն կրթությունն ստացել է միջազգային մի շարք հեղինակավոր հաստատություններում. 1968-1978 թթ. շարունակաբար ուսանել է Բեյրութի Մերձավոր Արևելքի աստվածաբանական դպրոցում, Բեյրութի Ամերիկյան համալսարանում, Շվեյցարիայում՝ Բոսե էկումենիկ ինստիտուտում, Մեծ Բրիտանիայում՝ Օքսֆորդի համալսարանի արևելագիտության ֆակուլտետում և ԱՄՆ Նյու Յորք քաղաքում՝ Ֆորդհամի համալսարանում։ Արդյունքում նա ստացել է բակալավրի աստիճան, Աստվածաբանության մագիստրոսի (M.Div.), Եկեղեցական պատմության մագիստրոսի (S.T.M.) և փիլիսոփայության դոկտորի (Ph.D.) գիտական աստիճաններ։ Բացի այդ, Արամ Ա-ին շնորհվել են մի շարք պատվավոր դոկտորական աստիճաններ աշխարհի տարբեր համալսարանների կողմից։ Նրա մասնագիտացման ոլորտներն ընդգրկում են փիլիսոփայությունը, համակարգված աստվածաբանությունը և Մերձավոր Արևելքի եկեղեցու պատմությունը։ Արամ Ա-ի գիտական հետաքրքրությունն ու բազմալեզու կրթությունը նպաստել են նրա՝ որպես մտածող հոգևորականի ձևավորմանը. ապագայում նա հրատարակել է տասնյակ գրքեր ու հոդվածներ հայերեն, անգլերեն և ֆրանսերեն լեզուներով (որոշ գործեր թարգմանվել են նաև արաբերեն, գերմաներեն, իսպաներեն և շվեդերեն)։ Նրա աշխատություններից են, օրինակ, «Ներսես Շնորհալի - Աստուածաբանու Էկյումենիստ» (1974), «Հայաստանեայց Եկեղեցւոյ Ճշմարիտ Դիմագիծը» (1979), «Ժողովուրդին հետ» (1989), «Church, Nation and Homeland» (1999), «Justice, Paix, Réconciliation» (2003) և այլ գիտական ու հրապարակախոսական գործեր։ Այս աշխատություններում հաճախ շեշտադրված են եկեղեցու դերը ազգի կյանքում, էկումենիկ շարժման տեսլականը, ինչպես նաև հայոց հոգևոր ժառանգության հարցերը, ինչը կարևոր ներդրում է հայագիտության և աստվածաբանության բնագավառում։

Հոգևոր ծառայություն մինչև գահակալություն։ Հոգևորական ձեռնադրությունից ու կրթությունից հետո Արամ Քեշիշյանը արագ առաջադիմել է Եկեղեցու ծառայության մեջ։ 1970-ականներին նա արդեն ակտիվորեն ներգրավված էր ինչպես կաթողիկոսարանի ներսում, այնպես էլ միջեկեղեցականfora-երում։ Մասնավորապես, 1972-1975 թթ. դասավանդել է Բեյրութի հայակրթական Հայկազյան համալսարանում՝ փոխանցելով իր գիտելիքները նոր սերնդի ուսանողներին։ 1974 թ. նա նշանակվել է Կիլիկիո կաթողիկոսարանի միջեկեղեցական հարաբերությունների ընդհանուր քարտուղար՝ համակարգելով Եկեղեցու շփումները այլ եկեղեցական կառույցների հետ։ Նույն թվականին ընտրվել է Մերձավոր Արևելքի Եկեղեցիների խորհրդի (ՄԱԵԽ, Middle East Council of Churches) գործադիր խորհրդի անդամ՝ կարևոր դեր խաղալով այդ կազմակերպության վերակազմակերպման աշխատանքներում։ 1975 թ. կաթողիկոս Խորեն Ա-ի կողմից Արամ վարդապետին վերապահվեց կաթողիկոսության Էկումենիկ հարաբերությունների պատասխանատվությունը, ինչը ամրապնդեց նրա կապերը համաքրիստոնեական աշխարհի հետ։ 1977 թ. Արամ Ա-ն ուղարկվել է Վիեննա որպես Կիլիկիո կաթողիկոսության ներկայացուցիչ PRO ORIENTE էկումենիկ կազմակերպությունում, որտեղից հետո արժանացել է պատվավոր անդամության այդ կառույցում։

Հատկանշական է, որ 1978 թ., ընդամենը 31 տարեկան հասակում, Արամ վարդապետը (դեռ ուսանում էր ԱՄՆ-ում) ընտրվում է Լիբանանի հայոց թեմի առաջնորդական տեղապահ, իսկ 1979 թ. դառնում է թեմի առաջնորդ (Գերշ. Տեր)` ստանձնելով Լիբանանում Հայ առաքելական համայնքի հոգևոր կառավարման բեռը։ Լիբանանի թեմի առաջնորդությունը նա վարել է մինչև 1995 թ.՝ շուրջ 16 տարի շարունակ, մինչև իր ընտրությունը կաթողիկոս։ Այդ ընթացքում արքեպիսկոպոս Արամ Քեշիշյանը դարձել էր Լիբանանի հայ համայնքի հեղինակավոր հոգևոր առաջնորդներից մեկը, նաև՝ համայնքային կյանքի ակտիվ կազմակերպիչ։ Նշենք, որ 1970-80-ական թվականներին Լիբանանի քաղաքացիական պատերազմի դժվարին պայմաններում հայոց թեմի առաջնորդը մեծապես նպաստել է համայնքի համախմբմանը, հայկական կրթական և մշակութային հաստատությունների պահպանմանն ու գործունեությանը։

Ստորև աղյուսակում ներկայացված է Արամ Ա-ի հիմնական ծառայողական առաջընթացը մինչև կաթողիկոս ընտրվելը.

Գահակալության սկիզբ և առաջին քայլեր (1995)

1995 թվականի հունիսին, երբ Մեծի Տանն Կիլիկիո կաթողիկոս Գարեգին Բ Սարգիսյանը ընտրվեց Ամենայն հայոց կաթողիկոս (վերափոխվելով Գարեգին Ա, ծառայելով մինչև 1999 թ.), Անթիլիասի կաթողիկոսության գահը թափուր մնաց։ Այդ ժամանակ Լիբանանի հայոց թեմի առաջնորդ, 48-ամյա Արքեպիսկոպոս Արամ Քեշիշյանը ընտրվեց Կիլիկիո կաթողիկոսության նոր գահակալ՝ ստանալով Արամ Ա անունը։ Ընտրությունը տեղի ունեցավ 1995 թ. հունիսի 28-ին Անթիլիասի ընտրական ժողովում, իսկ օծումն ու գահակալությունը՝ 1995 թ. հուլիսի 1-ին Անթիլիասի Մայր տաճարում հանդիսավոր արարողությամբ։ Նա դարձավ Մեծի Տանն Կիլիկիո կաթողիկոսության 4-րդ գահակալը՝ 1930 թ. Սիսի istorական աթոռի վայրենությունից հետո բնակություն հաստատած Անթիլիասի Մայրավանքում։

Գահակալության առաջին իսկ տարիներից Արամ Ա-ն ձեռնամուխ եղավ կաթողիկոսության առաքելության և կառույցի վերակազմակերպմանը ու նոր շունչ հաղորդելուն։ Ըստ պատմիչների, Արամ Ա կաթողիկոսը «լուծել է կաթողիկոսության առաքելության վերակազմակերպման և վերազարթոնքի աշխատանքները»։ Սա ենթադրում էր վարչական բարեփոխումներ, հոգևոր կրթության արդիականացում, ծխական և թեմական կյանքի աշխուժացում և եկեղեցու ծառայության նոր приоритетների սահմանում։ Ի հավելումն, 1995 թ. հետո Մեծի Տանն Կիլիկիո կաթողիկոսությունը ավելի նկատելի դեր ստանձնեց համահայկական հարցերում և Սփյուռքահայ կյանքի կազմակերպման մեջ՝ Արամ Ա-ի անմիջական առաջնորդությամբ։

Վարչական և կրթական բարեփոխումներ։ Գահակալության սկզբին Արամ Ա-ն վերակազմակերպեց կաթողիկոսարանի կենտրոնական վարչությունը՝ ստեղծելով նոր բաժիններ և հանձնախմբեր՝ ապօրինի նոր իրողություններին արձագանքելու համար։ Մասնավորապես, հաստատվեց հատուկ էկումենիկ բաժին՝ լիաժամ տնօրենով, որը համակարգում է Հայ եկեղեցու կապերը այլ եկեղեցիների և կրոնական կազմակերպությունների հետ։ Նա նաև նշանակեց մշակութային, սոցիալական, երիտասարդական և կրթական ծրագրերի պատասխանատուներ՝ ապահովելու համար, որ եկեղեցին իր առաքելությունը իրականացնի նաև քարոզչական, կրթական և բարեգործական ոլորտներում։ 1997 թ. կաթողիկոսության նախաձեռնությամբ Անթիլիասում վերակազմավորվեց Դպրեվանքը (Հոգևոր ճեմարանը)՝ ուսումնական ծրագրում ներառելով ոչ միայն ավանդական աստվածաբանություն, այլև նաև ժամանակակից լեզուներ, պատմություն և սոցիալական գիտություններ, որպեսզի եկեղեցական նոր սերունդը զինված լինի արդի գիտելիքներով։

Շեշտադրում Սփյուռքի համայնքների վրա։ Որպես Սփյուռքում կենտրոնակայան ունեցող կաթողիկոս, Արամ Ա-ն գահակալության հենց սկզբից առանձնահատուկ ուշադրություն դարձրեց Սփյուռքյան թեմերին ու համայնքներին։ Նա հաճախ կրկնել է, որ «եկեղեցին ժողովրդի կյանքի կենսական մասն է և պետք է լինի այնտեղ, որտեղ ժողովուրդն է»։ 1995-96 թթ. ընթացքում նա ձեռնարկեց հայրապետական այցելություններ Մերձավոր Արևելքի, Եվրոպայի և Ամերիկայի հայաշատ գաղութներ՝ անձամբ ծանոթանալու այնտեղի խնդիրներին և խրախուսելու համայնքային կյանքը։ 1999 թ. Արամ Ա-ն հրատարակեց «Church, Nation and Homeland» («Եկեղեցի, ազգ և հայրենիք») աշխատությունը, որտեղ ձևակերպեց Սփյուռքահայության պայմաններում եկեղեցու դերի իր տեսլականը։ Ըստ այդ տեսլականի՝ եկեղեցին պիտի լինի ազգային ինքնության պահպանման առանցքային հիմնասյունը, համայնքային կյանքի կենտրոնը և կապող կամուրջը Սփյուռքի ու Հայրենիքի միջև։

Գաղափարախոսությունն ու առաջնորդության ոճը

Արամ Ա Վեհափառի գաղափարախոսության հիմքում ընկած է եկեղեցու անբաժանելիությունը ժողովրդի կյանքից։ Նա բազմիցս ընդգծել է, որ եկեղեցին պետք է արձագանքի ժամանակների փոփոխություններին և ծառայի ժողովրդի իրական կարիքներին։ «Հայ եկեղեցին չի կարող և չպետք է անտեսի փոփոխվող ժամանակների հրամայականները. դա այլևս ընտրության հարց չէ, այլ կենսական անհրաժեշտություն է», – հայտարարել է նա։ Արամ Ա-ի համոզմամբ՝ եկեղեցին չպետք է բավարարվի միայն արձագանքող դիրքով, այլ պիտի լինի նախաձեռնող և կանխատեսող ուժ համայնքի կյանքում։ Նա նախազգուշացնում է, որ «եկեղեցին արդեն իսկ հետ է մնում ժամանակից» և որ ներսից նորոգումը (բարեփոխումը) եկեղեցու համար անայլընտրանքային պայման է, եթե այն ցանկանում է արդյունավետ կերպով շարունակել իր վկայությունը արդի աշխարհում։

Եկեղեցական վերանորոգչական բանաձևեր։ Արամ Ա-ն ղեկավարում է բարեփոխական մտածողությամբ, միևնույն ժամանակ հավասարակշռված պահպանողականությամբ։ Նա լսել և ընդունել է երիտասարդ սերնդի կողմից հնչող քննադատությունները եկեղեցու կյանքի որոշ ասպեկտների վերաբերյալ. օրինակ, խոստովանում է, որ «լսել է շատ քննադատություններ, հատկապես երիտասարդներից, հիմնականում՝ պատարագի լեզվի վերաբերյալ» և ընդունում է, որ այս մտահոգությունները տեղին են։ «Մեր պատարագը կարիք ունի հիմնական վերանորոգման իր տարբեր կողմերով և դրսևորումներով։ Այն պետք է բոլորի համար հասկանալի լինի և հաղորդական», – նշում է Արամ Ա-ն՝ փաստելով, որ պետք է փնտրել ձևեր՝ արարողությունը ներկա հավատացյալին հասու դարձնելու համար։ Միաժամանակ նա զգուշացնում է, որ ցանկացած փոփոխություն պետք է կատարվի զգուշությամբ, որպեսզի չվնասի հայկական եկեղեցու պատարագի դարերով ձևավորված ամբողջականությունն ու ինքնատիպությունը։

Պատարագի լեզվի վերաբերյալ Արամ Ա-ն առաջարկել է պահպանել դասական գրաբար լեզուն որպես հիմք (քանի որ «դարերով հենց այդ լեզվով ենք հաղորդակցվել Աստծուն և կերտել մեր հոգևոր արժեքները»), բայց միևնույն ժամանակ թույլատրել, որ Ավետարանի ընթերցումները, քարոզներն ու որոշ գլխավոր աղոթքներ կատարվեն ժամանակակից հայերենով, անհրաժեշտության դեպքում նաև անգլերեն կամ ֆրանսերեն՝ հավատացյալների առավել հասկացության համար։ Ըստ նրա՝ պատարագի նպատակն է ստեղծել այնպիսի հոգևորություն, որը կօգնի մարդուն հաղորդակցության մեջ մտնել Աստծո հետ, և այդ իմաստով «հոգևորությունը լեզվական սահմաններ չի ճանաչում»։ Արամ Ա-ի համոզմամբ՝ պատարագը պետք է դառնա ավելի հաղորդական ու մասնակցային, ավելի պարզ և գրավիչ, իսկ եկեղեցում հատուկ երիտասարդների և երեխաների համար նախատեսված արարողությունների մշակումը անհրաժեշտություն է։ Նա շեշտում է, որ եկեղեցու և հասարակության մեջ ծառացած բարոյական ու էթիկական հարցերը պետք է հստակ ձևակերպվեն ու ուսումնասիրվեն, տրվեն ուղղորդող պատասխաններ. «Չենք կարող մեր երիտասարդներին պարզապես մենակ թողնել աշխարհի լարվածության և երկիմաստությունների մեջ… Եթե մենք դա չանենք, մեր երիտասարդները կհեռանան հայկական եկեղեցուց և իրենց հրատապ հարցերի պատասխանները կփնտրեն այլ խմբերում ու շարժումներում»։

Այսպիսի հայացքների համատեքստում, Արամ Ա կաթողիկոսի առաջնորդության ոճը բնորոշվում է նորարարության և ավանդականության համադրությամբ. նա կոչ է անում վերանայել եկեղեցական կյանքը «համապարփակ և ինտեգրված մոտեցմամբ», հաշվի առնել ինչպես մեր դարավոր ծեսի էությունը, այնպես էլ ժամանակի concreto պահանջները, և այդ հիմքով մշակել հստակ չափանիշներ ու մեթոդներ բարեփոխումների համար։ Իր հոգևոր խորհրդատվություններում Արամ Ա-ն հաճախ օգտագործում է «նորոգում», «վերականգնում» հասկացությունները՝ նկատի ունենալով, որ եկեղեցու վերակենդանացումը պիտի լինի ոգու և ձևերի համատեղ փոփոխության գործընթաց։

Եկեղեցի-ազգային ինքնություն գաղափարախոսություն։ Արամ Ա-ի ևս մեկ հիմնարար գաղափարական ուղղությունը Հայ եկեղեցու և ազգային ինքնության սերտ կապի շեշտադրումն է։ Եղել է նրա համոզմունքներից, որ հայկական ինքնությունը պատմականորեն ձևավորվել և պահպանվել է հենց եկեղեցու շուրջը, ուստի Սփյուռքի պայմաններում եկեղեցին պետք է շարունակի այդ առաքելությունը։ Իր «Ժողովուրդին հետ» (1989) և մյուս հանրահայտ գործերում նա զարգացնում է այն միտքը, որ եկեղեցին չի սահմանափակվում սրբավայրի պատերով, այլ պետք է լինի ժողովրդի առօրյա կյանքի կենտրոնը՝ «ժողովուրդի հետ, ժողովուրդի մեջ»։ 2024 թ. Արևելյան ԱՄՆ ազգային ներկայացուցիչների ժողովի առջև ուղղված իր ուղերձում Արամ Վեհափառը համայնքային ծխապետություններն անվանեց եկեղեցու առաքելության «միջուկ», նշելով, որ եթե համայնքի ամենակարևոր հաստատությունը եկեղեցին է, ապա նրա հիմնական առաքելությունը պետք է իրագործվի հենց ծխական մակարդակում։ «Ուժեղ ծխական համայնքները մեր եկեղեցու ապագայի և ամբողջ Սփյուռքի բանալին են», – նշել է նա։ Այս տեսլականով կաթողիկոսը առաջնահերթություն է տալիս ծխական կյանքի վերակազմակերպմանն ու վերակենդանացմանը, եկեղեցու ծառայությունների «համայնքակենտրոն» ուղղությանը և հավատացյալին համայնքի ներսում գործող, կենդանի եկեղեցու փորձառություն ապահովելուն։

Ուշագրավ է, որ Արամ Ա-ն, լինելով Սփյուռքաբնակ կաթողիկոս, հատուկ ընդգծում է Սփյուռքի փորձառության առանձնահատկությունը և դրա ներուժը հայկական եկեղեցու համար. ըստ նրա, Անթիլիասի Սուրբ Աթոռը, գտնվելով Սփյուռքում, ավելի շուտ է զգում համայնքների կարիքները և ունի այլ ծանրաբեռնվածության կիզակետեր, քան Էջմիածինը, և այդ տարբերությունը կարելի է ի նպաստ գործադրել ամբողջ հայ եկեղեցու համար։ Իր ուսուցչապետական խոսքում նա հաճախ տալիս է հայրական հորդորներ ազգային միասնության, հայրենիքի պաշտպանության, հայապահպանության վերաբերյալ՝ հանդես գալով ոչ միայն որպես հոգևոր, այլև համազգային առաջնորդի կերպար:

Էկումենիկ գաղափարականություն և միջկրոնական երկխոսություն։ Արամ Ա-ի երիտասարդական տարիներից ձևավորված էր նրա էկումենիկ հակումները։ Ինքն իր հիշողությամբ պատմում է, որ առաջին անգամ դեռ սեմինարիայի ուսանող լինելով՝ մասնակցել է քրիստոնյաների միասնության աղոթքի («Prayer for Christian Unity») և հիացած է եղել տարբեր եկեղեցիների մարդկանց միասին աղոթելու երևույթով. «Ես պարզապես սիրահարվեցի էկումենիզմին, այս 'տարօրինակ' շարժմանը, որ միավորում է մարդկանց ամենուր», – հիշում է նա։

Այդ սերը և հանձնառությունը նրան ուղեկցել են ողջ ծառայության ընթացքում. 1972 թ. Արամ Ա-ն նշանակվել է Կաթողիկոսարանի ներկայացուցիչ էկումենիկ հարաբերությունների գծով և 1995 թ. կաթողիկոս դառնալու պահով 23 տարի շարունակ ներկայացրել է հայ եկեղեցին համաշխարհային աստվածաբանական ու միջեկեղեցական համաժողովներում։ Կաթողիկոս դառնալուց հետո ևս Արամ Ա-ն մնաց ճկուն էկումենիկ դիվանագետ և գաղափարական առաջամարտիկ՝ զարգացնելով անձնական սերտ հարաբերություններ այլ եկեղեցիների առաջնորդների հետ, իր կառույցում առանձնացնելով էկումենիկ գործիչների միավորումը և նախագահելով համաշխարհային բազմաթիվ համաժողովներ։

Միջկրոնական երկխոսությունում Արամ Ա-ն մեծ ջանքեր է թափում հատկապես քրիստոնյա-մահմեդական փոխըմբռնման համար՝ նկատի ունենալով Մերձավոր Արևելքում քրիստոնյաների պատմական ներկայությունն ու ժամանակակից սպառնալիքները։ 2018 թ. ապրիլին Հռոմի Պապ Ֆրանցիսկոսին Վատիկանում այցելելիս Արամ Ա-ն ընդգծեց, որ քրիստոնեության և իսլամի երկխոսությունը մեր օրերում «հրամայական» անհրաժեշտություն է՝ կանխելու միջկրոնական անհասկացողությունը և պահպանելու տարածաշրջանի կրոնական բազմազանությունը։ Նա Պապի հետ հանդիպմանը մտահոգություն հայտնեց Մերձավոր Արևելքում քրիստոնեական համայնքների քանակի կրճատման կապակցությամբ և հույս հայտնեց, որ Վատիկանն առանձնակի ուշադրություն կդարձնի այս խնդրին։ Այնուհետև Արամ Ա-ն Հայոց ցեղասպանության միջազգային ճանաչման հարցում Պապի հաստատուն դիրքորոշման համար շնորհակալություն հայտնելով՝ բարձրացրեց նաև մի շարք թեմաներ, այդ թվում՝ քրիստոնեական եկեղեցիների կողմից Զատիկի տոնի միասնական օրվա սահմանման, համատեղ արդիական սոցիալական խնդիրներին արձագանքման և քրիստոնյա-մահմեդական երկխոսությունը աստվածաբանական օրակարգում առաջնահերթ դարձնելու առաջարկներ։

Այս քայլերով կաթողիկոսը ցույց է տալիս, որ էկումենիզմն ու միջկրոնական խաղաղ համակեցությունը նրա համար ոչ միայն տեսական գաղափարներ են, այլև գործողության ծրագիր։

Գահակալության գլխավոր ձեռքբերումներն ու իրագործումները

Արամ Ա կաթողիկոսի 30-ամյա գահակալության ընթացքում արձանագրվել են ինչպես եկեղեցական-կազմակերպչական, այնպես էլ միջազգային ու համազգային կարևոր ձեռքբերումներ։ Ստորև ներկայացվում են գլխավոր ուղղությունները, որոնցում Արամ Ա-ի ազդեցությունն ու ներդրումը նկատելի են։

Եկեղեցական և կազմակերպչական ձեռքբերումներ. Արամ Ա-ի ջանքերով Մեծի Տանն Կիլիկիո կաթողիկոսությունը 1995-ից ի վեր վերածվել է աշխույժ կենտրոնի, որը զինված է կազմակերպչական հստակ կառույցներով և ծրագրերով։ Վերը նշված կառույցային բարեփոխումներից բացի, կաթողիկոսը հրավիրել է բազմաթիվ համաժողովներ՝ նվիրված եկեղեցու ներքին խնդիրներին և արտաքին առաքելությանը։ Օրինակ, նրա նախաձեռնությամբ անցկացվել են հոգևորականների համահայկական խորհրդաժողովներ, երիտասարդության հարցերին նվիրված համագումարներ, եկեղեցական ուխտագնացություններ և այլն։ Կիլիկիո կաթողիկոսության ներքո գործող Դպրեվանքը (հոգևոր ճեմարանը) նրա աջակցությամբ շարունակել է պատրաստել կաճառի և համայնքային կառավարման համար բարձրորակ կադրեր, ընդ որում՝ ուսումնական ծրագրերում ներդրվել են նոր առարկաներ՝ համապատասխանի ժամանակի պահանջներին։ Անթիլիասի Մայրավանքում Արամ Ա-ի օրոք հիմնվել է Մատենադարան և թանգարանային համալիր, ուր պատվով ցուցադրվում են Կիլիկիո կաթողիկոսության հարուստ ձեռագրական ժառանգությունը, հայկական ճարտարապետական բեկորներ և Ցեղասպանությունից փրկված սրբություններ։ 2015 թ. կաթողիկոսարանի բակում բացվեց և օծվեց «Արամ Բեզիկյան» ցեղասպանության որբերի թանգարանը, որը նվիրված է Հայոց ցեղասպանությունից փրկված որբերի պատմությանը. այդ նախաձեռնությունը ևս Արամ Ա-ի հովանավորությամբ է իրականացել։

Արամ Ա-ի հատկանշական նախագծերից է նաև ամեն տարվա համար թեմատիկ նշանաբաններով ծրագրերի մեկնարկումը։ Նա հայտարարում է որոշ տարիներ հատուկ նվիրվածություն ունենալ որոշ թեմաների. օրինակ՝ 2019-ը հռչակել էր «Հայ Մամուլի տարի», 2020-ը՝ «Հատուկ կարիքներով հայերի տարի» (Հայոց պատմության մեջ առաջին անգամ ուշադրությունը հրավիրելով հատուկ կարիքներ ունեցող անձանց խնդիրներին և ընդգրկմանը համայնքային կյանքում)։ Այսպիսի թեմատիկ տարիների շրջանակներում կաթողիկոսությունը կազմակերպում է հատուկ միջոցառումներ, կոնֆերանսներ ու ծրագրեր, ինչը աշխուժություն է հաղորդում համասփյուռքյան կյանքին և լուծում որոշակի խնդիրներ։

Էկումենիկ և միջազգային ճանաչման ոլորտում. Արամ Ա Վեհափառն իր գահակալությունից առաջ էլ հայտնի էր եկեղեցական էկումենիկ շրջանակներում, բայց որպես կաթողիկոս նա հասցրեց նոր բարձրունքի տանել հայոց եկեղեցու դերը միջազգային բեմում։ 1991 թ. Կանբերայի (Ավստրալիա) ԵՀԽ (Եկեղեցիների համաշխարհային խորհուրդ) համաժողովում Արամ Արքեպիսկոպոսը ընտրվել էր ԵՀԽ Կենտրոնական և Գործադիր կոմիտեների ատենապետ (Moderateur)՝ դառնալով այդ կազմակերպության պատմության մեջ առաջին արևելյան ուղղափառ (ориентալ օրթոդոքս) և ամենաերիտասարդ նախագահը։ Արդեն կաթողիկոս դառնալուց հետո, 1998 թ. Զիմբաբվեի Հարարեում ԵՀԽ 8-րդ ընդհանուր ժողովում նա վերընտրվեց ԵՀԽ կենտրոնական կոմիտեի ատենապետ միաձայնությամբ, դառնալով առաջին գործադիր նախագահը, ով վերընտրվեց երկրորդ ժամկետով։ Այսպիսով, Արամ Ա-ն շարունակաբար ղեկավարեց Համաշխարհային խորհրդը 1991-2006 թթ. (երկու չհաջորդող շուրջ յոթնամյա ժամկետներով)՝ համախմբելով աշխարհի բազմազգ եկեղեցիների ջանքերը խաղաղության, արդարության և միաբանության ուղղությամբ։ ԵՀԽ-ում նրա ներգրավվածությունը նշանակեց, որ հայ առաքելական եկեղեցու ձայնը նկատելի դարձավ գլոբալ քրիստոնեական քննարկումներում, և նա անձամբ հանդես եկավ խաղաղության, միջկրոնական հարգանքի և սոցիալական արդարության թեմաներով բազմաթիվ ելույթներով։

Արամ Ա-ն ակնառու մասնակցություն ունեցավ նաև Մերձավոր Արևելքի եկեղեցիների խորհրդի (ՄԱԵԽ) աշխատանքներում։ Նա համարվում է ՄԱԵԽ հիմնադիր անդամներից մեկը և տարիներ շարունակ ծառայել է այդ կառույցի նախագահներից (2007 թ. նոյեմբերից սկսյալ եղել է ՄԱԵԽ համանախագահ)։ ՄԱԵԽ հարթակում կաթողիկոսը մշտապես ներկայացրել է ոչ μόνο հայ առաքելական համայնքի, այլև ընդհանրապես Միջին Արևելքի քրիստոնյաների շահերը՝ շեշտելով քրիստոնյա-մահմեդական համակեցության կարևորը և տարածաշրջանի հակամարտությունների խաղաղ լուծման անհրաժեշտությունը։

Միջկրոնական համագործակցության բնագավառում Արամ Ա կաթողիկոսը դարձավ համաշխարհային առաջնորդ. 2006 թ. նրան ընտրեցին «Religions for Peace» (Կրոնները հանուն խաղաղության) միջազգային կազմակերպության նախագահ։ Այդ շարժման շրջանակում նա մի սեղանի շուրջ է բերել տարբեր հավատքների առաջնորդների՝ քննարկելու համամարդկային խնդիրներ (պատերազմ և խաղաղություն, աղքատություն, կլիմայական փոփոխություններ, բռնություն և այլն) և համատեղ ջանքերով լուծումներ փնտրելու։ Արամ Ա-ի նախագահությամբ «Կրոնները հանուն խաղաղության» կազմակերպությունը հատուկ ծրագրեր իրականացրեց Միջին Արևելքում միջկրոնական երկխոսության խորացման և խաղաղ համակեցության քարոզի համար։

Համահայկական և հասարակական գործունեություն. Կաթողիկոս Արամ Ա-ն առանձնահատուկ տեղ ունի համահայկական կյանքում իր մի շարք նախաձեռնություններով և հրապարակային զորակցությամբ։ Նրա գահակալության տարիները համընկան կարևոր ժամանակահատվածի հետ. Հայաստանի անկախացումից հետո Սփյուռք-Հայաստան կապերի նոր փուլի, Ղարաբաղյան շարժման և Արցախի պատերազմի, ապա՝ 21-րդ դարի մարտահրավերների։ Արամ Վեհափառը հետևողականորեն բարձրացրել է համազգային խնդիրները իր քարոզներում ու ուղերձներում՝ հաճախելով Հայաստանի ու Արցախի հիմնախնդիրներին։ Օրինակ, 2016 թ. Ապրիլյան պատերազմի օրերին և 2020 թ. 44-օրյա պատերազմի ընթացքում Անթիլիասի Մայրավանքից հնչեցին նրա զորակցական կոչերն ու աղոթքները Արցախի համար։ 2020 թ. հոկտեմբերի 25-ին, պատերազմի ամենաթեժ պահին, Արամ Ա-ն Անթիլիասի Ս. Գրիգոր Լուսավորիչ մայր տաճարից հայտարարեց համազգային զորակոչ՝ ի պաշտպանություն Արցախի անկախության, Հայաստանի հզորության և հայ ժողովրդի արժանապատվության։ «Անթիլիասի մայրավանքէն համազգային զօրակոչ կը յայտարարենք, որուն մասնակից պէտք է դառնայ իւրաքանչիւր հայ» – ազդարարեց նա, բոլոր հայերին կոչ անելով տարբեր ձևերով իրենց նպաստը բերել Արցախի ինքնապաշտպանության սուրբ գործին։ Այդ կոչում կաթողիկոսը շեշտեց Սփյուռքի առանձնահատուկ դերը՝ նշելով, որ Սփյուռքը լայն կարողություններ ունի տեղեկատվական, քարոզչական, մարդուժի և նյութական ոլորտներում, որոնք պետք է ծրագրավորված և ազդեցիկ կերպով օգտագործվեն հանուն Արցախի։ Նման գաղափարներով Արամ Ա-ն փաստացի առաջնորդեց Սփյուռքի կազմակերպություններին համախմբվելու հայ ժողովրդի կենսական մարտահրավերների շուրջ։

Արամ Ա-ն հաճախ անձամբ է ներքաշվել դիվանագիտական ու հասարակական գործողությունների մեջ՝ իր հեղինակությունը օգտագործելով հայանպաստ նպատակներով։ 2020 թ. Արցախյան պատերազմից հետո նա մի շարք նախաձեռնություններով փորձեց աջակցել հայ ռազմագերիների ազատմանը. օրինակ՝ նամակ հղեց ԱՄՆ նախագահ Դոնալդ Թրամփին, կոչ անելով ճնշում գործադրել Ադրբեջանի վրա, որպեսզի ազատ արձակվեն Բաքվում պահվող հայ գերիները։ 2024 թ. Արամ Ա-ն նույնիսկ հեռախոսազրույց է ունեցել ԱՄՆ նախկին նախագահ Դոնալդ Թրամփի հետ (ով այդ ժամանակ կրկին առաջադրում էր իր թեկնածությունը)՝ քննարկելով Արցախի հարցը և ստանալով նրա հետաքրքրվածությունը խնդրի նկատմամբ։ 2023 թ. վերջում կաթողիկոսը Վատիկանում հանդիպեց Հռոմի Պապին և բարձրացրեց Լեռնային Ղարաբաղի (Արցախի) հայության էթնիկ զտման վտանգի հարցը, հայ գերիների վերադարձի և Լիբանանի դժվարին socio-տնտեսական իրավիճակի հարցերը։ Այս հանդիպումները վկայում են, որ Արամ Ա-ն հանդես է գալիս որպես հայ ժողովրդի շահերի ներկայացուցիչ բարձր ատյաններում՝ քաղաքական առաջնորդների և միջազգային մարմինների առաջ։

Հայոց ցեղասպանության ճանաչում և իրավունքների պաշտպանություն. Արամ Ա կաթողիկոսի գահակալությունն ուղեկցվել է Հայոց ցեղասպանության միջազգային ճանաչման շարժման ակտիվ փուլով, և կաթողիկոսը այս գործընթացում առանձնահատուկ տեղ է զբաղեցրել։ Նա ոչ միայն շարունակաբար խոսել է Ցեղասպանության հիշողության և արդարության հաստատման մասին իր քարոզներում, այլև գործնական քայլեր ձեռնարկել։ 2015 թ.՝ ցեղասպանության 100-ամյակի 즋արելին, Մեծի Տանն Կիլիկիո կաթողիկոսությունը Արամ Ա-ի գլխավորությամբ դիմեց Թուրքիայի սահմանադրական դատարան՝ իրավական ճանապարհով պահանջելով Սիսի կաթողիկոսարանի գույքերի վերադարձը իրավատիրոջը։ «Ժամանակն է, որ [Ցեղասպանության] ճանաչման փուլից անցնենք հատուցման փուլ», – ընդգծեց Արամ Ա-ն Նյու Յորք Թայմսին տված հարցազրույցում (2015 թ. մայիս)՝ հավելելով, որ 100 տարի անց եկել է բուն ունեցվածքի վերականգնման պահանջը դնելու ժամանակը. «Սա առաջին իրավական քայլն է. սրան կհաջորդի մեր պահանջը՝ վերադարձնել բոլոր եկեղեցիները, վանքերը, եկեղեցական կալվածքները, և վերջապես՝ անհատական գույքերը»։ Այս պատմական դատական հայցը սկզբում Թուրքիայում մերժվեց դատավարական պատճառաբանություններով, սակայն կաթողիկոսությունը 2019 թ. նորից միջնորդագիր ներկայացրեց թուրքական դատարան և հասավ նրան, որ 2021 թ. Կոզան քաղաքի դատարանը ընդունեց գործի դատաքննություն սկսելու հնարավորություն՝ անկախ թուրքական կառավարության ընդդիմությունից։ Թեև գործի ելքը դեռ վերջնական չէ (սպասվում է, որ հնարավոր է կրկին մերժվի և կրկին հասնի Մարդու իրավունքների եվրոպական դատարան), այնուամենայնիվ այս նախադեպը գնահատվում է որպես համարձակ նոր ուղի ցեղասպանության հետևանքների հաղթահարման պայքարում։ Արամ Ա-ի ղեկավարած այս քայլը միջազգային մամուլում արձագանք գտավ, իսկ փորձագետները նշեցին, որ այն լայն իմաստով վերաբերում է ողջ հայ ժողովրդի իրավունքների վերականգնմանն ու Թուրքիայի հետ հաշտեցման արդար գործընթացին։ Ֆրանսիական մամուլը ևս արձագանքել է Արամ Ա-ի գործունեությանը այս ոլորտում. մասնավորապես, Լիբանանի ֆրանսալեզու «L’Orient-Le Jour»-ը 2012 թ. հաղորդեց, որ կաթողիկոս Արամ Ա-ն ողջունել է Ֆրանսիայի Սենատի կողմից ցեղասպանության ժխտման քրեականացման մասին օրենքի ընդունումը՝ հայտարարելով, թե Փարիզը այդ քայլին գնալով «ճանապարհ է բացում Թուրքիայի առաջ իր պատմական մատյանը շտկելու համար»։ Նա նաև հիշեցրել է, որ 1915-ին հենց Ֆրանսիական նավատորմը救ել է հայության մի մասին՝ տարհանելով նրանց Կիլիկիայից դեպի Լիբանան, ուստի Ֆրանսիայի այսօրվա քայլը շարունակությունն է այն պատմական հանձնառության, որ այդ երկիրն ունեցել է մարդու իրավունքների պաշտպանության գործում։ Արամ Ա-ն ասել է. «Այս քվեարկությամբ Փարիզը օգնում է Թուրքիային միանալ այն քաջ պետությունների շարքին, որոնք հաշտեցման ուղի են բռնել (Գերմանիա, Հարավաֆրիկյան Հանրապետություն, Ռուանդա, Սերբիա, Կանադա...)։ Սա հնարավորություն է Թուրքիայի համար հրաժարվելու իր ժխտողական հռետորաբանությունից»։ Կաթողիկոսի այս հայտարարությունը ցույց է տալիս, որ նա ոչ միայն հոգևոր, այլև բարոյաքաղաքական դիրքերից է առաջնորդում իր ժողովրդին։

Հեղինակավորության և միջազգային գնահատանքի արտահայտումներ. Արամ Ա կաթողիկոսի անձնական հեղինակությունն ու հմայքը նպաստել են նրան, որ շատ միջազգային գործիչներ և կազմակերպություններ նրան պատվում են իրենց գնահատանքով։ Նրան շնորհվել են շքանշաններ և մրցանակներ թե՛ տարբեր պետությունների ղեկավարների, թե՛ այլ եկեղեցիների առաջնորդների կողմից։ Օրինակ, նրան պարգևատրել են Հայաստանի Հանրապետության շքանշանով, Արցախի Հանրապետության բարձր պարգևներով, Հայ կաթողիկե եկեղեցու կողմի պատվո նշաններով, տարբեր երկրների ակադեմիական շքանշաններով և այլն։ 2016 թ. Արցախում օծվեց նորակառույց Ս. Հակոբ եկեղեցին (ստեփանակերտի մերձակայքում) ի պատիվ Արամ Ա-ի գահակալության 20-ամյակի՝ արտահայտելով Արցախի ժողովրդի երախտիքը նրա աջակցության համար։ Նույն թվականին ԱՄՆ Կոնգրեսի մի խումբ անդամներ հատուկ դիմեցին նրան շնորհակալական նամակով՝ հավատարիմ մնալու համար կրոնական ազատությունների և մարդկային իրավունքների պաշտպանությանը միջազգային ատյաններում։

Արձագանքներ և քննադատական տեսակետներ

Արամ Ա Վեհափառի 30-ամյա ծառայությունը ստացել է հիմնականում բարձր գնահատական zarówno Հայ եկեղեցու հավատացյալների, Сփյուռքի կազմակերպությունների, ինչպես նաև միջազգային միջավայրի կողմից։ Շատերը նրան տեսնում են որպես գիտակ, խարիզմատիկ և ժողովուրդը ոգեշնչող հովվապետ. ինչպես նկարագրել է Սփյուռքի մեկնաբաններից մեկը, «Արամ Ա-ն մշտապես առանձնացել է որպես գիտնական, էկումենիկ առաջնեկ և հանրային ոգեշնչող», որին վարքով ու մտքով դաստիարակել էր երջանկահիշատակ Գարեգին Ա կաթողիկոսը։ Նրան հաճախ կոչում են դինամիկ հանրային գործիչ և տեսիլարար առաջնորդ, ով կարողացել է հայ եկեղեցու Կիլիկիո Աթոռը դարձնել «ժողովրդի արտացոլանք, գործունեության և երկխոսության ապրող կենտրոն»։

Այնուամենայնիվ, ցանկացած երկարամյա կառավարման պես, կան նաև քննադատական դիտարկումներ և մարտահրավերներ, որոնք նշվում են թե՛ ներհայկական շրջանակներում, թե՛ արտաքին վերլուծաբանների կողմից։

• Երիտասարդ սերնդի ու ժամանակի պահանջների հարցը. Չնայած Արամ Ա կաթողիկոսը բարձրաձայնել և փորձել է լուծել եկեղեցու լեզվի և ծիսակարգի հասանելիության խնդիրը, փաստ է, որ Հայ եկեղեցին՝ այդ թվում և Անթիլիասի ուղղությունը, դեռևս բախվում է երիտասարդացման և երիտասարդության ներգրավման մարտահրավերին։ Շատ երիտասարդ հավատացյալներ շարունակում են դժգոհել, որ եկեղեցական կառույցները դանդաղ են շարժվում նորարարությունների հարցում, և երբեմն Արամ Ա-ի նախաձեռնած վերափոխումները (օրինակ՝ պատարագիบาง մասերի ժամանակակից լեզվով մատուցում) տեղերում լիարժեք չեն իրագործվում պահպանողական տրամադրությունների պատճառով։ Ինքը Արամ Ա-ն սա ընդունում է որպես լուրջ խնդիր՝ նկատելով, որ եթե եկեղեցին չկարողանա դառնալ ավելի հաղորդելի ու հասկանալի նոր սերնդին, վտանգ կա, որ երիտասարդությունը կշեղվի եկեղեցուց։ Այս զգուշացումը փաստորեն ինքնաքննադատական երանգ ունի և ընդգծում է, որ դեռ շատ աշխատանքի կարիք կա մատաղ սերնդի հետ հաղորդակցության մեջ։

• Կաթողիկոսությունների երկվության և համախմբվածության խնդիր. Պատմականորեն, Հայ առաքելական եկեղեցին ունի երկու գահակալ կենտրոն (Էջմիածին և Անթիլիաս), ինչը երբեմն քննադատների կողմից դիտվում է որպես բաժանվածության և ռեսուրսների ցրվածության պատճառ։ Արամ Ա-ի պաշտոնավարման շրջանում հարաբերությունները երկու կաթողիկոսարանների միջև հիմնականում եղբայրական են, և պաշտոնապես շեշտվում է, որ դա մեկ միասնական եկեղեցու երկու նստավայրերն են։ Սակայն գործնականում Սփյուռքում այս երկփեղկվածությունը կանխել է ընդհանուր կառույցների միաձուլումը։ Որոշ մեկնաբաններ ցավով նշում են, որ Սփյուռքի հայերի զգալի մասը քիչ տեղեկացված է Արամ Ա կաթողիկոսի մասին միայն այն պատճառով, որ այդ մարդիկ ենթարկվում են ոչ թե Անթիլիասի, այլ Էջմիածնի թեմերին։ Մասնավորապես, 2015 թ. Վաշինգտոնում կայացած Ցեղասպանության 100-ամյակի միջոցառման ժամանակ, որտեղ Արամ Վեհափառը հանդես եկավ ելույթով, շատ ներկաներ տպավորված էին նրանով, թեև մինչ այդ քիչ բան գիտեին նրա մասին՝ ինչն Արևմտյան մամուլում դիտարկվեց որպես ապացույց, որ համայնքային բաժանումների պատճառով մեր շատ հայրենակիցներ զրկված են սեփական եկեղեցու մեկ առաջնորդին ամբողջովին ճանաչելու հնարավորությունից։ Դեռևս կան ձայներ, որ պնդում են՝ հայ եկեղեցու երկու թևերը պետք է ավելի գործնական միավորեն ջանքերը Սփյուռքում, փոխադարձաբար հրավիրեն միմյանց առաջնորդներին տարբեր թեմերում (ինչը հազվադեպ է մինչ օրս) և ուժեղացնեն համազգային խորհրդում միասնականությունը։ «Ինչո՞ւ է, որ կանոնավոր կարող ենք այլ քրիստոնյա հոգևորականների հրավիրել մեր տաճարներ, բայց ոչ՝ հայ ուրիշ աթոռի առաջնորդի», – հռետորական հարց է բարձրացրել մի մեկնաբան՝ ընդգծելով, որ ժամանակն է հաղթահարելու «ոչ էական իշխանական հարցերը» և ցուցադրելու հավատի ու հարգանքի միասնական արժեքները։ Ընդհանուր առմամբ, այս քննադատական դիտարկումն ուղղվում է ոչ այնքան անձամբ Արամ Ա-ին, որքան պատմական ժառանգությանը, սակայն նրա 30-ամյա գահակալությունն էլ չբերեց վարչական լիակատար միասնության։

• Միջին Արևելքի խնդիրներ և ներսփյուռքյան դժվարություններ. Որոշ քննադատներ նկատում են, որ Արամ Ա-ի օրոք Կիլիկիո աթոռը բախվել է նաև արտաքին ծանր պայմանների. Լիբանանի վերջին տարիների տնտեսական ճգնաժամը և տարածաշրջանային անկայունությունը բացասաբար են ազդել Անթիլիասի կարողությունների վրա։ Մասնավորապես, Լիբանանի տնտեսության անկումը դժվարություններ առաջացրեց կաթողիկոսարանի ֆինանսական կառավարման համար, և Սփյուռքի աջակիցների օգնությունը անհրաժեշտ դարձավ եկեղեցական կառույցը պահպանելու համար։ Սիրիայի պատերազմը հարվածեց Հալեպի և Դամասկոսի հայ թեմերին, որտեղ ևս Անթիլիասի հովանու ներքո գործող համայնքները նոսրացան․ Արամ Ա-ն այդ հարցում փորձում էր օգնել՝ միջազգային հանրության ուշադրությունը հրավիրելով Մերձավոր Արևելքի քրիստոնյաների plight-ին և խնդրելով աջակցություն (օր.՝ Վատիկանում 2018 թ. բարձրացրած հարցերի թվում սա առաջնայիններից էր)։ Այնուամենայնիվ, հասկանալով այս ցավալի իրողությունները, որոշ մեկնաբաններ ասում են, թե 30 տարվա ընթցքում Արամ Ա-ն ավելի հաճախ է ստիպված եղել պայքարել պահպանելու գոյություն ունեցողը, քան լայն ընդլայնում գրանցելու։

• Արդիական քաղաքական հայացքների քննարկում. Արամ Ա կաթողիկոսը չի խուսափել նաև ՀՀ ներքաղաքական որոշակի հարցերի շուրջ կարծիք հայտնելուց, ինչը երբեմն հանգեցրել է հակասական արձագանքների։ Օրինակ, 2018 թ. Հայաստանում թավշյա հեղափոխությունից հետո նա շնորհավորեց Նիկոլ Փաշինյանին վարչապետի պաշտոն ստանձնելու առթիվ և հույս հայտնեց, որ նոր իշխանությունը կհաջողի գիտակցել համազգային սպասումները։ 2021-22 թթ. Հայաստանի ներքին ճգնաժամի ընթացքում Արամ Ա-ն հանդես եկավ հայտարարություններով, որոնք քննադատական երանգներ ունեին ՀՀ իշխանությունների հասցեին՝ շեշտելով, որ ազգային-պետական շահը պահանջում է միասնություն և սթափ չափանիշներ բոլորի համար։ Որոշ իշխանամետ շրջանակներ սառը ընդունեցին Սփյուռքում գտնվող հոգևոր առաջնորդի նման ուղղակի հայտարարությունները՝ նշելով, որ եկեղեցին չպետք է խառնվի քաղաքականությանը։ Սակայն շատերի կարծիքով, Արամ Ա-ի այդ ելույթները պայմանավորված են եղել համազգային ցավից ու մտահոգությունից, և նա իր իրավասության սահմաններում փորձել է ուղենշել զսպվածության ու հայրենապաշտության ուղին։

  
  

Արամ Ա Վեհափառ Հայրապետի 30-ամյա գահակալությունը յուրահատուկ է ժամանակակից հայ հոգևոր և ազգային պատմության մեջ։ Նրա կենսագրությունը՝ Բեյրութի աղմկոտ թաղամասերից մինչև Անթիլիասի Մայր աթոռ, օրինակելի պատմություն է նվիրման, ուսման և ծառայության։ Որպես եկեղեցական գործիչ՝ Արամ Ա-ն համադրել է հոգևոր պատգամաբերի, կրթյալ գիտնականի և հմուտ կառավարչի հատկանիշները։ Կրթությամբ փիլիսոփա և աստվածաբան՝ նա Հայաստանցի հայրապետների շարքում առանձնանում է իր ինտելեկտուալ ներուժով, ինչը ներդրել է ինչպես եկեղեցու քարոզչության մեջ, այնպես էլ հայագիտական կարևոր աշխատանքներում։

Երեք տասնամյակների ընթացքում Արամ Ա-ն վերակազմավորել է Կիլիկիո կաթողիկոսության առաքելությունը՝ այն ձգտելով դարձնել ժողովրդին մոտ եկեղեցի։ Նրա գաղափարախոսության հիմքում եկեղեցու ներքին նորոգման և ազգի ծառայողի կոչման ըմբռնումն է, ինչի շնորհիվ Մեծի Տանն Կիլիկիո Աթոռը դարձել է առավել կենսունակ և արձագանքող կառույց Սփյուռքում։ Արամ Ա-ի առաջնորդությամբ հայ եկեղեցին միջազգային ամբիոններում ձեռք բերեց նոր հեղինակություն՝ նրա կատարած դերակատարմամբ Համաշխարհային եկեղեցական շարժման և միջկրոնական խաղաղության ջանքերում։

Միևնույն ժամանակ, նրա գահակալությունը անդրադարձավ նաև համազգային կյանքին. կաթողիկոսը եղավ այն հոգևոր առաջնորդներից, ով ձայն բարձրացրեց ամենաճակատագրական պահերին՝ լինի դա պատերազմի օրերի ոգեշնչում, թե ցեղասպանության հետևանքների համար իրավական պայքարի կոչ։ Սփյուռքահայությունը նրա մեջ տեսավ համախմբող խորհրդանիշ, ով ջանում է պահել հայկական ինքնությունն ու կամուրջ լինել Հայրենիքին։

Արամ Ա-ի գործունեության մասին կարծիքները հիմնականում միանշանակ դրական են, սակայն կան նաև հնչող քննադատություններ, որոնք մատնանշում են եղած և մնացած դժվարությունները։ Այս քննադատությունները ինքնին վկայում են այն մասին, որ Արամ Ա կաթողիկոսը ոչ թե հարթ ու կանխորոշված ճանապարհով է ընթացել, այլ բախվել է իրական մարտահրավերների՝ երիտասարդության հեռացումից մինչև եկեղեցու երկփեղկվածության հետևանքներ, և փորձել է որոնել լուծումներ։ Հաճախ նա ինքն է խոստովանել խնդիրները ու խրախուսել քննարկում, ինչն առանձնացնում է նրան որպես բաց առաջնորդ, ով պատրաստ է լսել ու փոփոխվել։

Ամփոփելով՝ կարելի է ասել, որ Մեծի Տանն Կիլիկիո Արամ Ա Վեհափառի 30-ամյա գահակալությունը նշանավորվում է վերածնունդի և շարունակականության յուրօրինակ համադրությամբ։ Նա մեր ժամանակներում մարմնավորել է Հայոց Հովվապետի այն տեսակն, որը և՛ հավատարիմ է մնացել եկեղեցու դարավոր ավանդությանը, և՛ քաջալերել է արդիականացման ու համարձակության ոգին։ Նրա ազդեցությունը նկատելի է Հայ առաքելական եկեղեցու ընդհանուր ընթացքի վրա, Սփյուռքյան համայնքների կյանքում, ինչպես նաև հայ ժողովրդի հավաքական պատկերացման մեջ։ 30-ամյա գահակալությունը ոչ միայն անցյալի գնահատման առիթ է, այլև հիմք՝ ապագային նայելու. Արամ Ա-ն հաճախ ասել է, որ եկեղեցին պետք է պատրաստ լինի երրորդ հազարամյակի մարտահրավերներին՝ շարունակելով նոր՝ «վերափոխման և վերընձյուղման» ուղին։ Նրա անցած ուղին թույլ է տալիս հուսալ, որ այդ խոսքերը կշարունակեն իրականություն դառնալ և Կիլիկիո աթոռի հաջորդ տասնամյակները կլինեն ոչ պակաս բեղմնավոր ու իրադարձություններով հարուստ։