08.03.2024
1990 թվականի հունիսին Մեծ Բրիտանիայի վարչապետ Մարգարեթ Թետչերը այցելեց Հայաստան՝ ցույց տալու իր աջակցությունն ավերիչ երկրաշարժից տուժած երկրին։
Թետչերի Երեւանում մնալը կարճ է տեւել։ Ժամանելու հենց հաջորդ օրը նա գնաց Լենինական (այժմ Գյումրի)՝ ներկա գտնվելու Ջորջ Բայրոնի անվան դպրոցի հանդիսավոր բացմանը։ Այս հաստատությունը կառուցվել է երկրաշարժից տուժածների օգնության հիմնադրամին բրիտանացիների առատաձեռն նվիրատվությունների շնորհիվ։
Հայաստանի երկրորդ քաղաք այցի ընթացքում «երկաթե լեդին» այցելել է Բայրոնի անվան թիվ 20 դպրոց, ելույթ ունեցել Լենինականի ՊԱԿ-ի (КГБ) նախկին շենքում։
«ՊԱՐՈՆ ՎԱՐՉԱՊԵՏ, ՎԵՀԱՓԱՌ ՏԵՐ
Շատ հաճելի է լինել Հայաստանում՝ մեր աշխարհի ամենամեծ և հնագույն քաղաքակրթություններից մեկի օրրանում, որը ժամանակին բավական հզոր էր՝ մարտահրավեր նետելու հենց Հռոմեական կայսրությանը: Ես լիովին համոզված եմ, որ սա Մեծ Բրիտանիայի վարչապետի առաջին այցն է Հայաստան, և ես հպարտ եմ, որ արժանացել եմ այդ պատվին: Անչափ շնորհակալ եմ նաև ձեր ջերմ հյուրընկալության համար։
Հայաստանը հեշտ պատմություն չի ունեցել. Ձեր խորդուբորդ հողը երբեք հեշտ կյանք չի ապահովել: Ձեզ չափից շատ աղետներ են բաժին ընկել, քան դուք կարող էիք կրել, և արդյունքում դուք անհաղորդ չեք վիշտին և իրարանցմանը:
Ես շատ լավ եմ հիշում առավոտը: Սարսափելի երկրաշարժի լուրը նոր էր պտտվում։ Լեոնիդ Զամյատինը՝ Խորհրդային դեսպանը, եկավ Դաունինգ Սթրիթ ամենա ոչդիվանագիտական ժամի՝ ասելու, որ պարոն Գորբաչովը պետք է անմիջապես հետ վերադառնա Ամերիկայից, և որ նրա այցը Լոնդոն պետք է հետաձգվի:
Ռադիոյի վաղ առավոտյան մեկնաբանները հետաքրքրվում էին, թե արդյոք ես լսել եմ այդ լուրը: Ուստի ես որոշեցի զանգահարել նրանց և ասել, որ իհարկե հասկանում եմ, որ պարոն Գորբաչովը պետք է անմիջապես վերադառնա Մոսկվա:
Ես ասացի, թե որքան ցնցված էի կատարվածի մասշտաբով և սարսափով: Եվ ես խոստացա անհապաղ բրիտանական օգնություն. օգնություն, որը սպասվում էր ավելի մեծ չափով, քան մեզանից որևէ մեկը պատկերացնում էր:
Ձեզանից մի քանիսը հենց նոր են եկել ինձ հետ Լորդ Բայրոնի դպրոցը բացելուց:
Լորդ Բայրոնը ոչ միայն մեր մեծագույն բանաստեղծներից էր: Նա նաև իմ հայրենակիցներից մեկն էր, ով ձեռնամուխ եղավ ձեր լեզուն սովորելուն:
Դպրոցը բրիտանացիների նվերն է Հայաստանի ժողովրդին և առաջին հերթին երեխաներին: Երեխաները միշտ չէ, որ սիրում են դպրոց գնալ։ Բայց այն մեկնարկը, որը դուք տալիս եք ձեր երեխաներին իրենց կյանքում, կանխորոշելու է Հայաստանի ապագան։ Մենք նույնպես կցանկանայինք լինել այդ ապագայի մի մասը։
Այս հարցում ես խոսում եմ ոչ միայն բրիտանական կառավարության անունից: Մեծ Բրիտանիայի ժողովուրդը արձագանքեց Հայաստանի ողբերգությանը այնպես, ինչպես ես նախկինում չգիտեի ։ Փրկարարները եկան, բժիշկները։ Ուղարկվել է պեղման տեխնիկա։ Բրիտանացիների նվիրաբերած հսկայական միջոցներով գնվել և ուղարկվել են սննդի կացարաններ և բժշկական պարագաներ:
Այստեղից ոչ հեռու՝ Կիրովականում, բրիտանական «aid Armenia» խմբի կողմից պատրաստվում է մանկական հիվանդանոց կառուցել։ Եթե ժամանակ ունենայի, կուզեի ընդունել հիմնաքարը դնելու նրանց հրավերը: Որովհետև դա մեր միլիոնավոր մարդկանց նվիրատվությունների արդյունքն է՝ մեր մարդկության դրսևորումը Հայաստանի ամենամութ ժամերին:
Իսկ Բրիտանիայից արձագանքը եղավ ոչ միայն բրիտանացիներից։ Խորհրդային Միության ներկայացուցիչները Լոնդոնում անմնացորդ նվիրեցին իրենց ժամանակը: Քովենթ Գարդենը՝ մեր հայտնի օպերային թատրոնը, կազմակերպեց երգ ու պարի երեկո՝ օգնության համար գումար հավաքելու համար:
Խորհրդային պարողներն ու երգիչները օդանավակայանից անմիջապես գնացին թատրոն: Հատկապես խորը տպավորություն թողեց հայաստանցի Վազեգ Թումանյանը, ով կորցրեց իր ընտանիքը աղետի հետևանքով, մի հոյակապ ձայն, որը բարձրաձայնվեց ի պաշտպանություն իր վշտացած հայրենակիցների:
Հիմա իմ շուրջն այստեղ ինքնավստահություն եմ տեսնում: Փլատակների տակից բարձրանում են նոր շենքեր. Հուսահատությունից նոր հույս է գալիս. և անհույսությունից նոր վճռականություն. Դու դաս ես բոլորիս համար։
Ողբերգությունից հետո նոր սկիզբ. Ոմանց սրտերը կոտրված են: Մյուսները՝ ավելի քան երբևէ գնահատում են կյանքը, ձգտում են դրան ավելի խորը իմաստ տալ՝ օրեցօր ավելի լավ ապրել:
Աշխարհը նույնպես նոր սկիզբ է ունենում: Փորձելով հաղթահարել պատերազմի և հակամարտությունների չարիքները:
Վարչապետ, ես շատ տպավորված և շատ հուզված եմ այս կարճ այցից։ Շեքսպիրի Ջոն թագավորում կա մի հատված, որտեղ նա ասում ՝ քաջություն ավելնում է հնարավորություններին զուգահեռ։
Ձեր ժողովուրդը դարերի ընթացքում ունեցել է իր բաժին դժբախտությունն ու ողբերգությունը՝ ներխուժում, բռնակցում, աքսոր, կոտորած: Այնուամենայնիվ, այսօր ես տեսա Շեքսպիրի խոսքերի ճշմարտացիությունը. աղետի դեպքում նրանց քաջությունը երբեք չի թուլացել, միայն աճել է:
Մենք հարգում ենք նրանց դրա համար և մաղթում Հայաստանին ու նրա ժողովրդին ավելի լավ ապագա, որում ձեր տենչած հանգստությունն ու բարեկեցությունը կլինի ձերը»:
