Աշխարհը նայում է նավթին, ոչ թե գերիներին

31.05.2025

2023 թ. սեպտեմբերին Ադրբեջանի ռազմական հարձակման և Արցախում շուրջ 120,000 հայ բնակչության բռնի տեղահանման հետևանքով մի շարք արցախցի բարձրաստիճան պաշտոնյաներ գերեվարվեցին և տեղափոխվեցին Բաքու։ Արցախի նախկին քաղաքական էլիտայի այս ներկայացուցիչները՝ նախագահներ, նախարարներ և զինվորական հրամանատարներ, ներկայում գտնվում են անազատության մեջ Ադրբեջանի բանտերում։ Նրանց դեմ հարուցվել են կեղծ և շինծու մեղադրանքներ, իսկ դատավարություններն ուղեկցվում են ծանր իրավական խախտումներով և անմարդկային վերաբերմունքով։ Ստորև ներկայացված են փաստերը նրանց վերաբերյալ, ինչպես նաև միջազգային արձագանքները, որոնք ընդգծում են ստեղծված անարդարության խորությունը և կոչ են անում նրանց անհապաղ ազատ արձակել։

Բաքվի բանտերում գտնվող նախկին առաջնորդները

Ադրբեջանում կալանավորված են Արցախի նախկին պետական-քաղաքական ղեկավարության մի շարք առանցքային դեմքեր։ 2023 թ. սեպտեմբերյան ռազմական գործողություններից հետո Ադրբեջանի կողմից գերեվարված և ներկայում Բաքվում պահվող Արցախի նախկին բարձրաստիճան պաշտոնյաների թվում են մի շարք առանցքային պետական ու ռազմական գործիչներ։

Արայիկ Հարությունյանը, ով եղել է Արցախի չորրորդ նախագահը (2020–2023), ներկայում պահվում է նախնական կալանքի տակ Բաքվում, և նրա նկատմամբ դատավարությունն ընթանում է։

Բակո Սահակյանը, Հանրապետության երրորդ նախագահը (2007–2020), նույնպես գտնվում է նախնական կալանքի մեջ Բաքվում։ Նրա գործով ևս դատավարությունը շարունակվում է։

Արկադի Ղուկասյանը, Արցախի երկրորդ նախագահը (1997–2007), կալանավորված է Բաքվում։ Դատական գործընթացը նրա նկատմամբ դեռ ընթացքի մեջ է։

Պետական նախարարի (2022–2023) պաշտոնը զբաղեցրած և հայտնի բարերար Ռուբեն Վարդանյանն առանձին դատավարության շրջանակում պահվում է նախնական կալանքում։

Դավիթ Բաբայանը, ով եղել է Արցախի արտաքին գործերի նախարարն ու նախագահական խորհրդականը, նույնպես գտնվում է Բաքվի բանտում։ Դատավարությունը նրա գործով ընթանում է։

Դավիթ Իշխանյանը, Արցախի Ազգային ժողովի վերջին խոսնակը (2023), այս պահին ևս գտնվում է նախնական կալանքի տակ Բաքվում, և դատավարությունն ընթանում է։

Լևոն Մնացականյանը, Պաշտպանության բանակի նախկին հրամանատարը, կալանավորված է, և նրա նկատմամբ իրականացվում է դատական գործընթաց։

Դավիթ Մանուկյանը, Պաշտպանության բանակի հրամանատարի նախկին տեղակալը, նույնպես պահվում է Բաքվում՝ նախնական կալանքի տակ։ Նրա գործով դատավարությունն ընթացքի մեջ է։

Այս բոլոր գործիչներն Ադրբեջանում ենթարկվում են քաղաքական դրդապատճառներով հարուցված քրեական հետապնդման։ Նրանց նկատմամբ իրականացվող դատավարությունները հաճախ չեն բավարարում արդար դատաքննության միջազգային չափանիշներին։

Այս անձինք Արցախի Հանրապետության երբեմնի ղեկավար դերակատարներն են, որոնք գերեվարվել են 2023 թ. սեպտեմբերյան իրադարձությունների ընթացքում։ Նրանց ձերբակալությունները իրականացվել են՝ մի մասի դեպքում՝ ուղղակիորեն ադրբեջանական ուժերի կողմից, իսկ մյուսների՝ կամավոր հանձնման ճանապարհով։

Մասնավորապես, Արցախի պետական նախարար Ռուբեն Վարդանյանը ձերբակալվել է սեպտեմբերի 27-ին՝ Լաչինի միջանցքում գտնվող ադրբեջանական ապօրինի անցակետում, երբ փորձում էր ընտանիքի հետ անցնել Հայաստան։

Դավիթ Բաբայանը, ով զբաղեցնում էր նախագահի խորհրդականի և նախկինում՝ արտաքին գործերի նախարարի պաշտոնները, պատասխանելով ադրբեջանական պահանջին՝ կամավոր հանձվել է Շուշիի մերձակայքում՝ հայտարարելով, որ փախուստով չի ցանկանում վտանգել իր ժողովրդի անվտանգությունը։

Արդեն սեպտեմբերի վերջին Ադրբեջանի կողմից կալանավորվեցին նաև Արցախի պաշտպանության բանակի նախկին փոխհրամանատար Դավիթ Մանուկյանը և նախկին հրամանատար Լևոն Մնացականյանը։ Երկուսն էլ տեղափոխվեցին Բաքու։

Հոկտեմբերի 3-ին ադրբեջանական կողմը ձերբակալեց Արցախի երեք նախկին նախագահներին՝ Արայիկ Հարությունյանին, Բակո Սահակյանին և Արկադի Ղուկասյանին, ինչպես նաև ԱԺ խոսնակ Դավիթ Իշխանյանին։ Այսպիսով, Բաքվում պահվող Արցախի պաշտոնյաների թիվը հասավ առնվազն ութի։

Նրանցից յուրաքանչյուրի նկատմամբ Ադրբեջանի իշխանությունները պաշտոնապես առաջադրել են ծանր քրեական մեղադրանքներ, որոնց բնույթը քաղաքական, իրավական և բարոյական մեծ հարցեր է հարուցում ինչպես տարածաշրջանային, այնպես էլ միջազգային հարթակում։

Շինծու մեղադրանքները և դատավարության ընթացքը

Բաքվում կալանավորված արցախցի պաշտոնյաներին ներկայացվել է մեղադրանքների մի երկար ու ծանր ցանկ։ Հայտնի է, որ ընդհանուր առմամբ 16 անձանց՝ ներառյալ վերը նշված 8 նախկին ղեկավարներին, ինչպես նաև մի շարք զինվորականների ու քաղաքացիների, մեղսագրվում է շուրջ 2,500 դրվագ հանցագործություն։ Այս թվում են «ահաբեկչություն», «պատերազմի հանցագործություններ», «ցեղասպանություն», «ծառայականություն» և այլ խիստ ծանր, բայց փաստացի շինծու հոդվածներ։ Մեղադրանքների ձևակերպումները ծայրահեղ խիստ են և նախատեսում են մինչև ցմահ ազատազրկում։

Օրինակ՝ Ռուբեն Վարդանյանին ներկայացվել է մեղադրանք ահաբեկչություն ֆինանսավորելու, Արցախում «ապօրինի զինված խմբավորումներ» կազմավորելու, ինչպես նաև «Ադրբեջանի սահմանը ապօրինի հատելու» համար։

Նրան առաջադրվել է 42 առանձին մեղադրանք՝ ներառյալ պատերազմ վարելու, վարձկանների հավաքագրման և այլ հոդվածներ, որոնք ուղղակիորեն կարող են հանգեցնել ցմահ ազատազրկման։ Հայտնի է նաև, որ Ադրբեջանի գլխավոր դատախազությունը Արցախի նախկին ղեկավարներին մեղադրում է անգամ ցեղասպանության և մարդկության դեմ հանցագործությունների մեջ՝ փորձելով սեփական հանցագործությունները բարդել հենց նրանց վրա։ Սա միջազգային իրավունքի աղաղակող խախտում է, որը խեղաթյուրում է թե՛ փաստերը, թե՛ ողջ հայ ժողովրդի իրավունքները։

Դատավարությունները սկսվել են 2025 թ. հունվարին՝ Բաքվի զինվորական դատարանում, և ընթանում են փակ դռների հետևում։ Թեև ադրբեջանական կողմը հայտարարում է, թե նիստերը «բաց» են, իրականում ներկա գտնվելու իրավունք ստանում է միայն պետական քարոզչական մեդիան։ Անկախ դիտորդների, այդ թվում՝ օտարերկրյա լրագրողների, մուտքը դատարանի դահլիճ արգելված է։

Դատավարությունը ամբողջությամբ վերածվել է շինծու բեմադրության․ մեղադրյալներին չի տրվում բավարար ժամանակ և հնարավորություն՝ պաշտպանություն կազմակերպելու համար։ Նրանց տրամադրված փաստաթղթերը ներկայացվում են բացառապես ադրբեջաներեն՝ մի լեզու, որն ամբաստանյալների մեծ մասը չի տիրապետում։ Այս ամենը բացահայտ խախտում է արդար դատաքննության միջազգային ստանդարտները։

Ռուբեն Վարդանյանի պաշտպանական թիմը, օրինակ, միջնորդել է իր գործը միավորել մյուս 15 ամբաստանյալների գործերի հետ և պահանջել լրացուցիչ ժամանակ՝ ծանոթանալու 42 հատորանոց գործի նյութերին։ Դատարանը մերժել է գործերի միավորման միջնորդությունը և ընդամենը 10 օրով երկարաձգել է նյութերի ուսումնասիրության ժամկետը՝ այն էլ առանց թարգմանության ապահովման։ Այս պայմաններում պաշտպանական իրավունքների իրացման որևէ իրական հնարավորություն չի մնացել։

Ադրբեջանի իշխանությունների կողմից կազմակերպված այս դատավարությունները Հայաստանում և միջազգային շրջանակներում իրավամբ դիտարկվում են որպես քաղաքական հաշվեհարդար և վրեժխնդրության գործողություններ՝ զուրկ արդարադատության որևէ բովանդակությունից։

Կալանքի պայմաններն ու գերեվարվածների առողջությունը

Բաքվում պահվող հայ գերիների պահման պայմանների մասին պաշտոնական տեղեկատվությունը խիստ սահմանափակ է։ Նրանց գտնվելու վայրը, պահման պայմանները և առողջական վիճակը Ադրբեջանի իշխանությունները գաղտնի են պահում՝ մերժելով լիարժեք տեղեկություն տրամադրել ինչպես ընտանիքներին, այնպես էլ Հայաստանի համապատասխան մարմիններին։ Միակ հաստատված աղբյուրը Կարմիր խաչի միջազգային կոմիտեն է, որի ներկայացուցիչները պարբերաբար այցելել են գերիներին՝ փոխանցելով նամակներ և տեղեկություններ ընտանիքներից։ 2024 թ. վերջին ICRC-ի աշխատակիցները հայտնել են, որ Նոր տարվա նախօրեին Արցախի ութ նախկին բարձրաստիճան պաշտոնյաներին տրվել է կապ հաստատելու հնարավորություն իրենց ընտանիքների հետ։ Սա հաստատում է նրանց կենդանի լինելը, սակայն որևէ երաշխիք չկա նրանց վիճակի վերաբերյալ։

Սակայն, պաշտոնական տեղեկատվության բացակայության պայմաններում հայտնվել են մտահոգիչ փաստեր, որոնք վկայում են գերիների նկատմամբ անմարդկային վերաբերմունքի մասին։ Մասնավորապես, ադրբեջանական դատավարությունների ընթացքում հրապարակվել են լուսանկարներ, որոնցում նախկին ղեկավարները երևում են հյուծված, հոգնեցած և ֆիզիկապես տկարացած վիճակում։ Նրանց քաշի կորուստը, աչքի ընկնող թուլությունը և ձգված արտահայտությունները ակնարկում են հնարավոր անբավարար սնունդ, առողջապահական անտեսում կամ հոգեբանական ճնշումներ։

Տագնապալի են նաև հաղորդումները ֆիզիկական ու հոգեբանական բռնությունների մասին։ ՀՀ վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանը, վկայակոչելով հայկական հետախուզության տվյալները, հայտարարել է, որ ադրբեջանական իշխանությունները գերիներից ցուցմունք կորզելու նպատակով կիրառել են արգելված հոգեակտիվ նյութեր, ինչը լրջորեն վնասում է նրանց առողջությանը։

2025 թ. մարտին մի խումբ արցախյան ազատամարտիկների ընտանիքներ և իրավապաշտպաններ հրապարակեցին հայտարարություն, համաձայն որի՝ գերիները ենթարկվում են նվաստացնող վերաբերմունքի, ֆիզիկական բռնությունների և հոգեբանական ճնշումների՝ ուղղված նրանց կամքը կոտրելուն։ Հատկապես մտահոգիչ է տեղեկությունը Ռուբեն Վարդանյանի նկատմամբ գործադրված խոշտանգումների մասին։ Ըստ փաստերի՝ նրան ներարկվել են անհայտ նյութեր, իսկ գլխին տեղադրվել է «երկաթե սղոց» հիշեցնող սարք՝ սեղմման և ցավ պատճառելու նպատակով։ Բժիշկները նախազգուշացնում են, որ նման գործելակերպը լրջորեն սպառնում է նրա կյանքի պահպանմանը։

Գերիներն արձագանքել են այս վերաբերմունքին՝ օգտագործելով խաղաղ դիմադրության մեթոդներ։ 2024 թ. ապրիլին Ռուբեն Վարդանյանը հացադուլ է հայտարարել՝ տևողությամբ շուրջ 20 օր՝ ի նշան բողոքի իր հանդեպ գործադրված ճնշումների դեմ։ Նման քայլի նա դիմել է կրկին 2025 թ. փետրվարին՝ պահանջելով ուշադրություն արդար դատաքննության բացակայության վրա։ Հացադուլի ընթացքում նրա առողջական վիճակը կտրուկ վատթարացել է։ Փետրվարի 26-ի դատական նիստում նա դատարանի դահլիճից դուրս է բերվել սրտխառնոցով և գլխապտույտով, իսկ նրա որդին ահազանգել է, որ հոր կյանքին վտանգ է սպառնում։

Չնայած այս տեղեկություններին՝ Ադրբեջանի պաշտոնական կողմը շարունակում է պնդել, թե գերիների իրավունքները լիարժեքորեն ապահովված են և նրանց տրամադրվում են անհրաժեշտ առողջապահական ծառայություններ։ Այս հայտարարությունները, սակայն, հակասում են ինչպես միջազգային դիտորդների տվյալներին, այնպես էլ տեսանելի փաստերին՝ փաստորեն հերքելով Ադրբեջանի կառավարության վստահելիության որևէ հիմք։

Միջազգային արձագանքներն ու կոչերը

Արցախի նախկին ղեկավարների ապօրինի կալանավորումն ու նրանց նկատմամբ Ադրբեջանում ընթացող դատավարությունները լուրջ մտահոգություն են առաջացրել միջազգային հանրության շրջանում։ Չնայած տարբեր միջազգային դերակատարների հնչեցրած քննադատություններին և ազատ արձակման պահանջներին, այս պահի դրությամբ գործնական արդյունքներ գրանցված չեն։ Ստորև ներկայացված են միջազգային արձագանքների առավել նշանակալից դրսևորումները։

ՄԱԿ

ՄԱԿ-ը բարձր մակարդակով անդրադարձել է խնդրին։ Մասնավորապես, ՄԱԿ-ի Մարդու իրավունքների գերագույն հանձնակատար Վոլքեր Թյուրքը 2023 թ. վերջին իր հայտարարության մեջ ընդգծել է, որ «Ադրբեջանում կամայականորեն կալանավորված բոլոր անձինք, այդ թվում՝ ազգությամբ հայերը, պետք է անհապաղ ազատ արձակվեն», և որ պետք է լիովին ապահովվեն նրանց արդար դատաքննության իրավունքները։ Թյուրքի այս ուղերձը հստակ ակնարկ էր Բաքվում պահվող Արցախի նախկին պաշտոնյաներին։

Ի պատասխան՝ Ադրբեջանի Արտաքին գործերի նախարարությունը հայտարարել է, թե երկրի արդարադատությունը «հետևողական է» և անհրաժեշտ է «պատասխանատվության ենթարկել պատերազմական հանցագործություններին և այլ ծանր հանցանքներին մեղսակից անձանց»։ Այսուամենայնիվ, ՄԱԿ-ի դիրքորոշումը հստակ է. շարունակվող կալանքն ու դատավարությունները դիտվում են որպես կամայական և ապօրինի։

Եվրոպական կազմակերպություններ (ԵՄ, ԵԽ)

Եվրոպական կառույցներն ակտիվորեն արձագանքել են զարգացումներին։ Եվրոպայի խորհրդի խորհրդարանական վեհաժողովը (ԵԽԽՎ) 2025 թ. հունվարին հատուկ բանաձևով կոչ է արել Ադրբեջանին անհապաղ ազատ արձակել Արցախի կալանավորված նախկին ղեկավարներին և բոլոր հայ ռազմագերիներին։

Բանաձևում շեշտվում է, որ մեղադրանքները շինծու են, դատավարությունները՝ կեղծիք, իսկ ընդհանուր իրավիճակը՝ մարդու իրավունքների կոպիտ խախտում։

Եվրոպական խորհրդարանը 2025 թ. մարտի 13-ին գրեթե միաձայն ընդունել է բանաձև, որում դատապարտել է Արցախի ութ նախկին ղեկավարների դեմ Բաքվում ընթացող դատավարությունը՝ բնութագրելով այն որպես «շարունակվող ծաղր»։ ԵԽ-ն հայտարարել է, որ այս անձինք փաստացի հանդիսանում են «պատանդներ», և դատավարությունները ուղեկցվում են անմարդկային վերաբերմունքով։ Բանաձևը նաև կոչ է արել ԵՄ անդամ պետություններին՝ հետևել դատավարությունների ընթացքին դիվանագիտական խողովակներով, այցելել կալանավայրեր և դիտարկել պատժամիջոցների կիրառումը ադրբեջանական պաշտոնյաների նկատմամբ։

Անշուշտ, կարևոր էր նաև այն առաջարկը, ըստ որի՝ անհրաժեշտ է վերանայել ԵՄ-Ադրբեջան էներգետիկ համագործակցության հիմքերը՝ շեշտելով, որ էներգետիկ շահերը չպետք է գերակա լինեն մարդու իրավունքների նկատմամբ։

Եվրոպական դատարան (ՄԻԵԴ)

Հայաստանը 2023 թ. հոկտեմբերի 4-ին դիմել է Մարդու իրավունքների եվրոպական դատարան՝ պահանջելով կիրառել միջանկյալ միջոցներ Արցախի նախկին և ներկա պաշտոնյաների նկատմամբ։ Դիմումում ներկայացված են եղել փաստեր, այդ թվում՝ տեսանյութեր, որոնք վկայում են գերիների հանդեպ դաժան վերաբերմունքի և վտանգավոր պայմանների մասին։

ՄԻԵԴ-ը բավարարել է միջանկյալ միջոցների կիրառման պահանջը՝ պարտավորեցնելով Ադրբեջանին ներկայացնել մանրամասներ գերիների գտնվելու վայրերի, պահման պայմանների և առողջական վիճակի վերաբերյալ։

Դատարանը հաստատել է, որ Ադրբեջանը պարտավոր է պաշտպանել գերիների իրավունքները՝ մինչև բուն գործերի քննության ավարտը։ Սակայն փաստացիորեն Ադրբեջանը ձգձգում կամ անտեսում է դատարանի պահանջները՝ շարունակելով տեղեկատվության մերժումը և անօրինական կալանքը։

Միջազգային իրավապաշտպան կազմակերպություններ

Հայտնի իրավապաշտպան կազմակերպություններն ևս արձագանքել են Արցախցի գերիների վիճակին։ Amnesty International-ը 2025 թ. հունվարին, Ռուբեն Վարդանյանի դատավարության մեկնարկի կապակցությամբ, հանդես է եկել հայտարարությամբ՝ ընդգծելով, որ Ադրբեջանը խախտում է նրա արդար դատաքննության իրավունքը։ Կազմակերպության տարածաշրջանային տնօրեն Մարի Սթրաթերը նշել է, որ եթե Բաքուն պնդում է, թե իրականացվում է արդարադատություն, ապա մարդու իրավունքների կոպիտ խախտումներով փաստացի գործում է հակառակը։

Վարդանյանը, ըստ Amnesty-ի, ենթարկվել է վատ վերաբերմունքի, հարկադրվել է ընդունել կեղծ մեղադրանքներ և զրկվել է իր պաշտպանություն կազմակերպելու իրավունքից։ Կազմակերպությունն ընդգծել է անկախ և արդյունավետ հետաքննության անհրաժեշտությունը, ինչպես նաև պահանջել է պատասխանատվության ենթարկել խախտումների պատասխանատուներին։

Human Rights Watch, Freedom House և այլ իրավապաշտպան ՀԿ-ներ իրենց տարեկան զեկույցներում արձանագրել են, որ Ադրբեջանը շարունակում է օգտագործել դատական համակարգը՝ ընդդիմախոսներին լռեցնելու և հայ ռազմագերիներին կալանքի տակ պահելու նպատակով՝ չհամապատասխանելով միջազգային նորմերին։

ԵՄ Արևելյան գործընկերության քաղաքացիական հասարակության ֆորումի Հայաստանի ազգային պլատֆորմը նույնպես հանդես է եկել հայտարարությամբ՝ խստորեն դատապարտելով «Ստալինյան ոճի վրեժխնդրության» քաղաքականությունը։ Հայտարարությունում շեշտվում է, որ Բաքվում պահվող գերիները ենթարկվում են խոշտանգումների, նվաստացումների և անարդար դատավարությունների։ Բժշկական համայնքի ներկայացուցիչները պահանջել են միջազգային բժշկական և մարդասիրական կազմակերպությունների անհապաղ միջամտությունը՝ գերիների առողջությունն ու կյանքը փրկելու նպատակով։

Միջազգային հանրության պատասխանատվության պակասը

Չնայած վերը ներկայացված արձագանքներին և բազմաթիվ հնչեցված կոչերին, միջազգային հանրության վարքագիծը գերիների հարցում մնում է հիմնականում պասիվ և կիսատ։ Թեև բազմաթիվ կառույցներ՝ սկսած ՄԱԿ-ից մինչև Եվրոպական միություն, հրապարակայնորեն քննադատել են Արցախի նախկին ղեկավարների անօրինական կալանավորումն ու դատավարությունները, գործնական մակարդակում որևէ ազդեցիկ և պարտադրիչ միջոց առայժմ ձեռնարկված չէ։

Ադրբեջանի իշխանությունները շարունակում են արհամարհել միջազգային կոչերը՝ ընթացք տալով կեղծ դատավարությունների, որոնք ուղեկցվում են մարդու իրավունքների կոպիտ խախտումներով։

Ավելին՝ շատերի համոզմամբ, հայ գերիների խնդիրը դարձել է միջազգային քաղաքական շահերի և աշխարհաքաղաքական հաշվարկների գերի։

Մասնավորապես, Եվրոպական միության մի շարք պետություններ, որոնք հռետորաբանորեն հանդես են գալիս մարդու իրավունքների պաշտպանության դիրքերից, գործնականում շարունակում են Ադրբեջանի հետ վառելիքաէներգետիկ համագործակցությունը՝ առանց որևէ մարդու իրավունքների բաղադրիչի ուժեղացման։ Ադրբեջանական գազի նկատմամբ Եվրոպայի տնտեսական հետաքրքրվածությունը և աշխարհաքաղաքական հաշվեկշիռները փաստացի ստվերում են իրավունքների պաշտպանության ջանքերը։

Նույնը վերաբերում է նաև Եվրախորհրդարանի կողմից ընդունված բանաձևերին․ թեև 2025 թ. մարտին ընդունված բանաձևը կոչ էր անում ազատ արձակել գերիներին և կիրառել պատժամիջոցներ՝ նրանք, ովքեր ներգրավված են խախտումների մեջ, գործնականում ոչ մի պատժիչ մեխանիզմ դեռ չի ներդրվել։ ԵՄ–Ադրբեջան էներգետիկ համագործակցությունը շարունակվում է առանց պայմանների վերանայման, իսկ մարդասիրական հարցերը մնում են հռետորաբանական մակարդակում։

ՄԱԿ-ի անվտանգության խորհուրդն, իր հերթին, նույնպես չի ցուցաբերել իրական կամք՝ ձևավորելու պարտադրող քաղաքականություն։ 2023 թ. սեպտեմբերյան իրադարձություններից հետո Լեռնային Ղարաբաղի հայության վիճակը քննարկվել է մի քանի անգամ, սակայն ընդունվել է միայն ընդհանուր բնույթի հայտարարություններ։ Որևէ պարտադիր որոշում չի կայացվել՝ գերիների ազատ արձակման կամ Ադրբեջանի նկատմամբ ճնշման գործադրման ուղղությամբ։

Արդյունքում՝ միջազգային կառույցները բացակայում են որպես արդյունավետ հակակշիռ և վերահսկողություն Ադրբեջանի գործողությունների նկատմամբ։

Այս անգործությունը թույլ է տալիս Ադրբեջանին շարունակաբար ոտնահարել հայ գերիների իրավունքները՝ առանց որևէ լուրջ միջազգային հետևանքի։ Գերիները վերածվել են քաղաքական շանտաժի գործիքի՝ օգտագործվելով որպես ճնշման լծակ ինչպես Հայաստանի, այնպես էլ միջազգային հանրության հանդեպ։ Ստեղծված է խորացող անարդարության և պատասխանատվության բացակայության մթնոլորտ, ինչը խաթարում է նաև տարածաշրջանային խաղաղության իրական հեռանկարը։

Հայաստանը բազմիցս բարձրաձայնել է գերիների հարցը խաղաղության բանակցային հարթակներում և միջազգային համաժողովներում, սակայն հստակ աջակցություն դեռևս չի ստացվել։ Սա հատկապես ցավալի է, եթե հաշվի առնենք, որ Ժնևի կոնվենցիաները, միջազգային մարդասիրական իրավունքը և մարդու իրավունքների հիմնարար սկզբունքները միանշանակ արգելում են կամայական կալանքն ու պատանդառությունը, հատկապես զինված հակամարտություններից հետո։ Միջազգային հանրությունը պարտավոր է գործել ոչ միայն բարոյական դիրքերից, այլև իրավական պարտավորությունների շրջանակում։

Հայաստանի հանրության համար այս իրավիճակը խորապես ցավոտ է և անընդունելի։ Արցախի ժողովուրդին ծառայած ղեկավարներն այսօր գտնվում են թշնամու բանտերում՝ ենթարկվելով նվաստացումների ու խոշտանգումների, մինչդեռ աշխարհը շարունակում է սահմանափակվել «խոր մտահոգությամբ»։ Այս պասիվությունն ընկալվում է ոչ թե որպես չեզոքություն, այլ որպես արդարության ձախողում։ Այն ուղերձ է, որ այսօրվա աշխարհում դեռ գերակայում է ուժի իրավունքը, ոչ թե իրավունքի ուժը։

Որքան երկար միջազգային հանրությունը չի ձեռնարկում գործնական քայլեր, այնքան խորանում է վստահության ճգնաժամը՝ ոչ միայն Հայաստանի, այլև ողջ աշխարհի արդարության ձգտող հանրությունների մոտ։ Սա վտանգավոր նախադեպ է՝ ստեղծելով իրավիճակ, որտեղ էթնիկ զտումները, մարդու առևանգումը և պատժից խուսափելու մշակույթը կարող են համարվել ընդունելի կամ անպատիժ։ Միջազգային իրավակարգը գտնվում է լրջագույն փորձության առաջ։

Պահանջ

Ամփոփելով՝ Արցախի նախկին ղեկավարները, որոնք ներկայում պահվում են Բաքվում, փաստացի դարձել են քաղաքական պատանդներ մի պետության ձեռքում, որն ուժով ճնշեց Արցախի ինքնակառավարման իրավունքը և այժմ փորձում է շարունակել հաշվեհարդարը նույնիսկ ռազմական գործողություններից հետո։ Նրանց առաջադրված մեղադրանքներն ու դատավարությունները որևէ իրավական հիմք չունեն․ դրանք հանդիսանում են Ադրբեջանի ղեկավարության կողմից բեմադրված գործընթացներ՝ ուղղված հայ ժողովրդի ինքնորոշման պայքարի առաջնորդների նկատմամբ հաշվեհարդար տեսնելուն։

Այս անձինք տարիներ շարունակ ծառայել են իրենց ժողովրդին՝ խաղաղության և անվտանգության ապահովման նպատակով։ Այսօր, սակայն, նրանք կանգնած են անմարդկային վերաբերմունքի, առողջության վտանգի և դատական անարդարության առջև։ Նրանց կալանքը չի համապատասխանում ոչ միջազգային իրավունքի, ոչ էլ բարոյական չափանիշների։

Հայաստանի Հանրապետությունը, Արցախի ժողովրդը, սփյուռքը, ինչպես նաև միջազգային բազմաթիվ բարեկամներ պահանջում են անհապաղ և անվերապահ ազատ արձակել Բաքվում պահվող բոլոր հայ գերիներին, այդ թվում՝ Արցախի նախկին քաղաքական ղեկավարներին։ Այս պահանջը բխում է ոչ միայն մարդասիրական իրավունքի հիմնարար սկզբունքներից, այլև արդարության և մարդկային արժանապատվության պաշտպանությունից։

Միջազգային հանրությունը պարտավոր է գործի դնել իր բոլոր ազդեցության լծակները՝ կանխելու այս անարդարությունը։ Բառերը պետք է վերածվեն գործնական քայլերի, իսկ հռչակված արժեքները՝ կիրառվեն առանց երկակի չափանիշների։ Հակառակ դեպքում, միջազգային կազմակերպությունների ու պետությունների կողմից հնչեցված հավաստիացումները մարդու իրավունքների պաշտպանության վերաբերյալ կմնան սոսկ հռետորաբանություն։

Պետք է հիշել, որ ոչ մի քաղաքական կամ տնտեսական շահ չպետք է գերակայություն ունենա մարդկայնության և արդարության նկատմամբ, հատկապես երբ խոսքը գնում է պատերազմական հանցագործությունների և պատանդառության մասին։

Հայ ժողովուրդը պահանջում է, որ աշխարհի պետություններն ու միջազգային կազմակերպությունները հանդես գան ոչ միայն խոսքով, այլև գործնական ճնշմամբ՝ պարտադրելով Ադրբեջանին կատարել իր միջազգային պարտավորությունները և ազատ արձակել բոլոր ռազմագերիներին ու կալանավորված քաղաքացիական անձանց։ Միայն այդ կերպ հնարավոր կլինի վերականգնել արդարությունը, վերացնել անպատժելիության մթնոլորտը և կանխել հետագա խախտումները տարածաշրջանում։

Արցախի գերիների ազատ արձակումը պետք է իրականացվի անհապաղ։ Այս հարցում պատմական պատասխանատվությունը դրվում է ոչ միայն Ադրբեջանի վրա, այլ նաև այն բոլոր միջազգային դերակատարների, ովքեր շարունակում են երկխոսել ու համագործակցել այդ պետության հետ։ Անվերապահ ազատ արձակումը՝ առանց քաղաքական հաշվարկների և նախապայմանների, մնում է միակ ընդունելի լուծումը՝ պաշտպանելու մարդկային կյանքերը և վերականգնելու խաթարված արդարությունը։