Դերասանական անհավասար խաղ և թեմատիկ չլուծվածություն՝ «Բախտի Տերը» ֆիլմի թեմատիկ տնտեսումը

20.09.2025, ՄԱՔՍԻՄ ԿԱԼԱՇՅԱՆ, YEREVAN ONLINE Mag.-ի ՄՇԱԿՈՒԹԱՅԻՆ ԹՂԹԱԿԻՑ

«Բախտի տերը» նոր հայկական ֆիլմը մեծ էկրան բարձրացավ ճակատագրի և անձնական ընտրության բախմամբ։ Արդյո՞ք մեր կյանքը ձևավորում է բախտի բերմունքը, թե՞ սեփական որոշումները. այս հարցի պատասխանը փնտրելու ճանապարհով է գնում Գրիգ Վահրամյանի դեբյուտային կինոկատակերգությունը։ Սյուժեն հիմնված է երկվորյակ քույրերի՝ Ժանետի ու Անետի պատմության վրա. նրանք հեռավոր Մացառուտ գյուղի հայտնի գուշակ տատիկի թոռնուհիներն են։ Տատիկի մահից հետո նրա պայծառատեսության շնորհն անցնում է թոռներից մեկին, և ճակատագրի բերումով քույրերը ստիպված են փոխել կյանքերը. գյուղում մեծացած Անետը տեղափոխվում է մեծ քաղաք, մինչդեռ քաղաքաբնակ Ժանետը վերադառնում է գյուղ և փորձում շարունակել տատիկի գուշակության գործը։ Ֆիլմի հերոսներն այս խորհրդանշական փոխատեղումով փորձում են հասկանալ՝ «մեր բախտի պատանդնե՞րն ենք, թե՞ տերերը»։

Պրեմիերան տեղի ունեցավ 2024 թ. հոկտեմբերին՝ Երևանի «Մոսկվա» կինոթատրոնում, որին նախորդել էին մեծամասշտաբ գովազդային արշավ և կարմիր գորգի հանդիսավոր արարողություն։ Ֆիլմի գլխավոր պրոդյուսերներն են ՀՀ հեռուստատեսային և կինոարտադրության ճանաչված գործիչներ Ռուբեն Ջաղինյանը և Արման Միտոյանը, որոնք «Sharm Pictures» և «Mitoyan Production» ընկերությունների ներքո պատրաստել են այս նախագիծը։ Հենց Ռուբեն Ջաղինյանի նախաձեռնությամբ է կատակերգության բեմադրությունը վստահվել Գրիգ Վահրամյանին՝ երիտասարդ ռեժիսորի, որի համար սա գեղարվեստական կինոյի առաջին փորձն էր։ Վահրամյանը նախկինում ճանաչված էր հեռուստատեսային հումորային նախագծերով («Տիկին նախարար» նախագծում համագործակցել էր նույն թիմի հետ), ուստի մեծ էկրանին անցումը, այն էլ միստիկայի շղարշով համեմված կատակերգության ժանրում, թե՛ ռեժիսորի և թե՛ թիմի համար որոշ առումով փորձաքար էր։

Ֆիլմի սցենարի հեղինակներն են Աշոտ Աբրահամյանն ու Ռուբեն Ջաղինյանը, օպերատորը՝ Սուրեն Թադևոսյանը։ Ստեղծագործական խումբը վստահեցնում էր, թե «Բախտի տերը» իր ձևաչափով նորություն է հայկական կինեմատոգրաֆում։ «Այնպիսի կատակերգություն չէ, որին հանդիսատեսը սովոր է տեսնել, ավելի շատ ճակատագրական, փոքր-ինչ միստիկ կատակերգություն է. փորձել ենք ներկայանալ նորովի»,- նշել է պրոդյուսեր Արման Միտոյանը։ Այս հավակնոտ հայտարարությունը մի կողմից հետաքրքիր սպասումներ է առաջացնում, մյուս կողմից՝ բարձրացնում հարցը, թե որքանո՞վ է ֆիլմին հաջողվել ճեղքել հայկական կատակերգության ավանդական կաղապարները։ Իհարկե, ճակատագրի, բախտի թեման նորամուծություն չէ համաշխարհային կինոյում. երկվորյակների կյանքերով փոխվելու գաղափարը ևս գրականության ու կինոյի բազմիցս կիրառված սյուժետային ողն է։ Սակայն տեղական ֆիլմերի համար միստիկ բաղադրիչով հումորը իսկապես չափազանց հաճախ չէր հանդիպում, և ստեղծագործական թիմը գիտակցաբար փորձել է այս ոլորտում նոր շունչ բերել։

Գլխավոր դերակատարուհի Արփի Գաբրիելյանի համար այս ֆիլմը կրկնակի մարտահրավեր էր. նա մարմնավորում է միանգամից երկու գլխավոր կերպարներ՝ երկվորյակ քույրերին։ Գաբրիելյանը, ով հանրությանը հայտնի է իր հեռուստատեսային ու երաժշտական կարիերայով, խոստովանել է, որ մեծ վախ ու պատասխանատվություն է ունեցել նորամուծական դերերի առաջ։ Անսովոր էր նաև այն փաստը, որ դերասանուհուն առանց քասթինգի են ընտրել՝ ի սկզբանե հենց իրեն վստահելով երկվորյակ քույրերի դերը. «Շատ տարօրինակ, բայց նաև վախենալու էր. միանգամից երկու կերպար պետք է մարմնավորեի… Հույս ունեմ՝ ստացվել է», - պատմել է Գաբրիելյանը պրեմիերային։ Դերասանուհու խոսքերից ու նվիրումով խաղալու պատմություններից պարզ է դառնում, որ այնուամենայնիվ մեծ ջանք է ներդրվել կերպարների միջև տարբերություն ստեղծելու համար՝ դիմահարդարման երկար ժամեր, կրկնօրինակ-դուբլյորի մասնակցություն և այլն։ Ժանետը ներկայացված է որպես գլամուրային ու ամբոխից տարբերվող քաղաքաբնակ, մինչդեռ Անետը՝ գյուղի պարզ ու բարի աղջիկ, և այս հակադիր դերերը Գաբրիելյանն ամենայն ջանասիրությամբ է փորձել տարբերակել։ Չնայած նրա նվիրումին, էկրանային արդյունքը մասնագիտական աչքով դիտելիս ամբողջովին չի թաքցնում դերասանական խաղի սահմանափակումները. Արփին իր հմայքն ու էներգիան փոխանցում է էկրանին, սակայն երկվորյակների կերպարները երբեմն ավելի շատ տպավորում են արտաքին տարբերություններով, քան՝ խորքային բնավորությամբ։

Ֆիլմի մյուս դերասանական կազմն ընդգրկում է հայտնի կատակերգու դերասանների շարք. Լևոն Հարությունյան, Ստեփան Ղամբարյան, Սուրեն Թումասյան, Արմեն Մարգարյան, նաև էպիզոդիկ դերերում երևում են շոու բիզնեսի հայտնի դեմքեր (օրինակ՝ երաժիշտ-երգիծաբան Գարիկ Պապոյանը)։ Սա, անշուշտ, ապահովում է որոշակի հումորային երաշխիքներ. ժամանակակից հայաստանյան հանդիսատեսը սիրում է, երբ էկրանին տեսնում է ծանոթ ու սիրված դերասանների, հատկապես՝ հեռուստաշոուներից հայտնի կատակերգուների։ Լևոն Հարությունյանի համար, որը վարպետորեն խաղում է գյուղի ամբողջաբարո մի բարեսիրտ հերոսի դերը, այս ֆիլմը ևս մի փորձություն էր նոր ռեժիսորի հետ համագործակցելու տեսանկյունից։ «Ռեժիսոր Գրիգ Վահրամյանը այն քչերից է, որ կարողացավ ինձ «զսպաշապիկ հագցնել»՝ ստիպելով ավելի չափավոր խաղալ»,- կիսով չափ կատակել, կիսով չափ լրջորեն ընդունել է տարիքով դերասանը։ Սկզբում փոքր-ինչ ըմբոստանալով սահմանափակումներից, Հարությունյանը արդյունքում հասկացրել է, որ Վահրամյանի մոտեցումն արդարացված էր՝ «նա հստակ գիտեր, թե ինչ էր պետք, ամեն բան փորձում էր գեղեցիկ նկարահանել. արդյունքում մենք շատ բարի ֆիլմ ստացանք»։ Դերասանական ուժեղ կազմը ֆիլմի առանցքային հենարաններից մեկն է. նույնիսկ եթե սցենարային որոշ հատվածներ թերություններ ունեն, էկրանի վետերանների ու ժողովրդական սիրելի դեմքերի ներկայությունը մասամբ փրկօղակ է հանդիսանում՝ ապահովելով հումորի և մարդկային ջերմության տարրերը։

«Բախտի տերը» ժանրը սահմանվում է որպես կատակերգություն դրամատիկ լուծումներով։ Այսինքն՝ հանդիսատեսին սպասվում է ոչ միայն ծիծաղ, այլև որոշակի զգացմունքային, միգուցե փիլիսոփայական շերտ։ Ֆիլմի ընթացքում կոմիկական դրվագները հաճախ միահյուսվում են գուշակության տեսիլքների ու միստիկ ճաշակի հետ։ Օրինակ, պատմության կարևոր կրողն այն գաղափարն է, որ պապիկից փոխանցված գերբնական «պարգևը» կարող է կանխատեսել կամ նույնիսկ ձևավորել իրականությունը։ Ռեժիսորը և օպերատորը ջանք չեն խնայել այս միստիկական տարրերը վառ կերպով էկրանին ներկայացնելու համար։ Հրաշապատում տեսարաններում նկատվում է ռեժիսորի երևակայության փայլատակումը. հնարավո՞ր է արդյոք, որ ֆիլմի վերջում իսկապես տեսնենք պայմանական Սնուփ Դոգի ու հայկական դհոլի միախառնումը, ինչի մասին ակնարկվում էր պրեմիերայից հետո։ Այո՛, ստեղծագործական խիզախ մտահղացմամբ ֆիլմի կուլմինացիոն հատվածում հայտնվում է ամերիկյան փոփ մշակույթի խորհրդանիշի՝ Սնուփ Դոգի մի կերպարանքը՝ հայ դհոլի թնդյունների ուղեկցությամբ։ Այս անսպասելի կոլորիտային տեսարանն, իհարկե, առաջացնում է հանդիսատեսի ծիծաղն ու զարմանքը՝ դառնալով խոսակցության առարկա ցուցադրումից հետո։ Թեև այդ դրվագը ֆիլմին հաղորդում է յուրահատուկ տոնայնություն և հումորային ինքնավստահություն, այն նաև ընդգծում է ընդհանուր ոճի ոչ միատարրությունը։ Միստիկան, կատակն ու փոփ մշակութային հղումները մի կաթսայի մեջ խառնելը համարձակ քայլ է, սակայն հարց է՝ արդյոք ամեն ինչ սահուն միահյուսվե՞լ է, թե՞ արդյունքը փոքր-ինչ տարերային է ստացվել։

Հասարակական-քաղաքական ամսագրի տեսանկյունից դիտարկելով՝ հետաքրքիր է նաև, թե ինչ գաղափարական շեշտադրումներ ունի ֆիլմը ժամանակակից հայաստանյան իրականության համատեքստում։ Ֆիլմի խորագիրը հնչում է ճակատագիրը մեր ձեռքը վերցնելու կոչի պես, որը, լայն առումով, կարող է անդրադարձ լինել նաև մեր ժողովրդի ապրած վերջին իրադարձություններին։ Վերջին տարիներին հայ հասարակությունը անցել է մեծ փորձությունների միջով, որոնցում հաճախ բախտն ու ճակատագիրը ոչ միշտ են բարյացակամ եղել։ Այնպես որ «մեր բախտի տերը մենք ենք» պատգամը, որ ֆիլմի ընթացքում մի կերպար արտաբերում է («50%-ը մեր ձեռքերում է» հիշեցնում է Լևոն Հարությունյանի կերպարը), կարող է ընկալվել ավելի լայն համատեքստում։ Մի կողմից, այսպիսի ուղերձը ունի ոգեշնչող և պատասխանատվություն ներշնչող դերակատարություն՝ հորդորելով հուսալ, որ մեր կյանքի ընթացքը կարող ենք փոխել մեր իսկ ջանքերով։ Մյուս կողմից, նույն այդ ուղերձը կարող է քննադատական մտածող դիտողի համար հնչել մի փոքր պարզեցված և ապաքաղաքականացված՝ կարծես ակնարկելով, թե բավարարվենք անձնական բախտի կառավարումով, երբ հասարակական բազմաշերտ խնդիրներ են կուտակված։ Այս հակասությունը ֆիլմին որոշակի խորություն է տալիս, թեև ակնհայտ է, որ հեղինակները գերադասել են կենտրոնանալ անհատական պատմության վրա՝ խուսափելով ուղիղ քաղաքական շերտերից։

Ֆիլմի ստեղծողներն իրենց աշխատանքը որակում են «շատ բարի» կինոկատակերգություն՝ դրական ուղերձով։ Իրոք, «Բախտի տերը» չունի գռեհիկություն կամ ցինիզմ, այն լցված է բարությամբ և սիրով, որը, ինչպես նշել է դերասան Լևոն Հարությունյանը, այսօր մեզ շատ է պակասում։ Պարզ է, որ հեղինակների նպատակն էր հանդիսատեսին նվիրել հաճելի ժամանց և մի քանի պարզ, բայց կարևոր մտքեր կյանքի մասին։ Կինոսրահում ֆիլմը դիտելիս անզեն աչքով նկատվում էր, որ դահլիճը շարունակում է մնալ հայաստանյան կատակերգության համար սովորական. մարդիկ ծիծաղում էին գյուղի ու քաղաքի կենցաղի տարբերությունների կատակների վրա, հուզվում ընտանեկան հարթակում ցուցադրված պահերից, իսկ վերջում՝ ծափահարություններով ուղեկցում հերոսների երջանիկ հանգուցալուծմանը։

Սակայն որպես արվեստի գործ «Բախտի տերը» դժվար թե կոտրի սահմաններ։ Ֆիլմն ավելի շատ շարժվում է ապահով փորձված ուղիով, քան հեղափոխական նոր կատակերգական ոճ է թելադրում։ Հայկական կինոդիտողը այստեղ կգտնի բազմաթիվ ծանոթ տարրեր՝ գյուղացու և քաղաքացու հակադրություն, գուշակի մոտ հերթ կանգնած մարդիկ (թեև թեթև ծաղրական, բայց սիրով ներկայացված), ընտանիքի արժեքների կարևորում, սիրային կրկնահյուսված պատմություն և, ի վերջո, բարության հաղթանակ։ Այս ամենը, անշուշտ, դուր կգա լայն լսարանին, հատկապես նրանց, ովքեր նախընտրում են «հայկական ոճի» թեթև կատակերգությունները։ Բայց նույն այդ հատկանիշները ֆիլմը հեռու են պահում իր իսկ հայտարարած նորույթ լինելու հավակնությունից։ Ճիշտ է, պրոդյուսեր Միտոյանն ու խմբի մյուս անդամները շեշտում էին, որ հանդիսատեսի համար սա անսովոր կինոժանր է, բայց իրականում «միստիկ կատակերգություն» ձևաչափը ասես շատ էլ մեծ ռիսկերի չգնաց. միստիկան մշտապես զիջում է տեղը բովանդակային անվտանգության ցանցին, և ֆիլմի ուղերձները մատուցվում են բավական պարզ ու հասկանալի ձևով, առանց անակնկալ ցնցումների։

Ի վերջո, «Բախտի տերը» յուրօրինակ փորձ է հայկական կինոարտադրության համար՝ համադրել ժողովրդական կատակերգությունն ու մի փոքր միստիկա։ Ֆիլմը հասավ իր գլխավոր նպատակին՝ թիմային աշխատանքի արդյունք հանդիսացող հաջողությանը, ինչպես ինքնավստահ պնդում էր պրոդյուսեր Ջաղինյանը պրեմիերայից հետո։ Առաջին դիտումներին ներկա գործընկերների և ընկերների դրական արձագանքները գոհացրել են հեղինակներին, իսկ հետագայում ֆիլմը իր ուղին գտավ նաև դրսի հանդիսատեսի մոտ. պրեմիերայից ընդամենը մեկ ամիս անց կազմակերպվեց ցուցադրություն ԱՄՆ-ում, այնուհետև ֆիլմը ուղարկվեց նաև Մոսկվա և եվրոպական հայ համայնքներ՝ ռուսերեն «Хозяйка судьбы» կամ իսպաներեն «Dueña del destino» վերնագրերով ներկայացվելու համար։ Տարի անց էլ Երևանում դեռ հնարավոր է գտնել ֆիլմի կրկնացուցադրություններ փոքր դահլիճներում՝ վկայություն լինելով, որ հետաքրքրությունը դեռ ամբողջովին չի մարել։ Սա խոսում է այն մասին, որ ֆիլմը հասցրել է իր հաղթաթղթով գրավել որոշակի հանդիսատեսի՝ նրանց, ովքեր փափագում են հայրենական միջավայրի, լեզվի ու հումորի հետ հաղորդակցվել մեծ էկրանին։

Այնուամենայնիվ, սուր քննադատական հայացքով «Բախտի տերը» ֆիլմը գնահատելիս պետք է նկատել, որ այն ավելի շատ սպասելիքները բավարարող արտադրանք է, քան՝ արվեստի հայտնություն։ Ֆիլմը խորամուխ չէ ճակատագրի ու ազատ կամքի փիլիսոփայության մեջ այնքան, որքան կարող էր. այն սահմանափակվում է մատչելի և բոլորի համար հասկանալի հաստատումներով, որ մարդը պիտի փորձի լինել իր բախտի տերը՝ կյանքի դժվարություններին նայելով լավատեսությամբ ու սիրով։ Այս մղումը անկասկած լավատեսական է, բայց գուցե չափազանց անհոգ՝ մեր բարդ ժամանակների համար։ Որպես պրոֆեսիոնալ լրագրող՝ նշեմ, որ ֆիլմը հիշեցնում է գեղեցիկ փաթեթավորված մի նվեր, որի պարունակությունը չափազանց ծանոթ է. այն պարգևում է ժպիտ ու դրական զգացողություններ, բայց չի մատուցում նոր խորքային թեմաներ կամ հարցադրումներ։ Շատերի համար գուցե դա էլ բավական է։ Ի վերջո, ինչպես ֆիլմի հերոսներից մեկն է նշում, «մեր բախտի 50%-ը մեր ձեռքերում է», նույն կերպ նաև հայկական կինոյի բախտը մեր ձեռքում է. եթե ցանկանում ենք զարգացում, պետք է պահանջատեր լինենք ավելի բովանդակալից և որակյալ նախագծերի նկատմամբ։ Եվ մինչ այդ՝ այսպիսի ջերմ ու հանգիստ կատակերգությունները կշարունակեն իրենց գործն անել՝ մի քանի ժամով մեզ կտրելով դժվար իրականությունից և հիշեցնելով, որ թե՛ կյանքում, թե՛ կինոյում, ամեն ինչ վերջում լավ է լինում, եթե ինքներս քիչ էլ տեր կանգնենք մեր բախտին։