Ինչ էր նախատեսել Հիտլերը Հայաստանի համար՝ հաղթելու դեպքում

05.05.2025

Երկրորդ աշխարհամարտը միայն Եվրոպայի կամ ԽՍՀՄ-ի ճակատագիրը չէր։

Նացիստական Գերմանիայի քարտեզների վրա նշված էին նաև Հարավային Կովկասը և Հայաստանը։ Հիտլերը չէր թաքցնում իր ձգտումը՝ հասնել Կովկաս, որտեղից բացվում էր ոչ միայն նավթով լի Բաքվի ճանապարհը, այլև դարպաս դեպի Մերձավոր Արևելք։ Հայաստանը, լինելով այս տարածքի առանցքային կետերից, անշուշտ իր տեղն ուներ նացիստական ռազմական ծրագրերում։

1941 թվականին, երբ Գերմանիան հարձակվեց Խորհրդային Միության վրա, սկսվեց մեկ այլ՝ մութ և բարդ ժամանակաշրջան նաև Կովկասի ժողովուրդների համար։ Հիտլերյան պլաններում նշվում էր Կովկասի գրավումը՝ որպես Սովետի ներքին կայունության կազմաքանդման հիմնական ուղի։ Հայաստանն այստեղ դիտարկվում էր ոչ միայն որպես ռազմաճակատի մաս, այլև որպես հնարավոր գործիք՝ ԽՍՀՄ ներսում պառակտում սերմանելու համար։

Գերմանիան քարոզչական ջանքեր էր գործադրում՝ հակասովետական տրամադրությունները թեժ պահելու հատկապես սփյուռքում։ Հենց այդ շրջանում գերմանական շրջանակների աջակցությամբ ձևավորվեց Հայկական ազգային խորհուրդը։ Շատ հայ գործիչներ, որոնք ապրում էին արտասահմանում և երազում էին ազգային անկախության մասին, որոշեցին համագործակցել Գերմանիայի հետ՝ որպես խորհրդային տիրապետությունից ազատվելու հույսի նշան։

Նացիստները կազմակերպեցին նաև «Հայկական լեգեոն» անունով ստորաբաժանում, որում ներգրավվեց մոտ 20 հազար մարդ։ Դրանք հիմնականում կամ գերի ընկած խորհրդային զինվորներ էին, կամ էլ սփյուռքահայեր։ Լեգեոնը, սակայն, կիրառվեց ոչ թե ԽՍՀՄ դեմ լայնածավալ ճակատներում, այլ հիմնականում հակապարտիզանական գործողություններում՝ Եվրոպայում։

Սակայն Գերմանիայի համար Կովկաս հասնելը երբեք չդարձավ իրականություն։

Սովետական բանակը կասեցրեց գերմանական առաջխաղացումը Կովկասի ուղղությամբ, իսկ Թուրքիան, չնայած Գերմանիայի հետ ստորագրված բարեկամության պայմանագրին ու քրոմի մատակարարումներին, չմտավ պատերազմի մեջ։ Թուրքական բանակը՝ թեև կենտրոնացած էր խորհրդային սահմաններին, այդպես էլ չանցավ ակտիվ գործողությունների։

Հայ ժողովուրդը, ԽՍՀՄ մյուս ազգերի հետ միասին, վճռորոշ մասնակցություն ունեցավ պատերազմում։ Մոտ կես միլիոն հայ կռվեց ռազմաճակատներում, որոնցից ավելի քան 200 հազարը զոհվեցին։ Հազարավոր հայ զինվորներ պարգևատրվեցին, իսկ շատերը դարձան հերոսներ, զորավարներ, մարշալներ։