Հայկական հարցի մոռացության ուղին, կամ ինչպես են Էրդողանն ու Փաշինյանը ձեռք ձեռքի տված փակում ցեղասպանության էջը

17.04.2025

2018 թվականի սեպտեմբերի 20-ին ԱՄՆ նախագահ Դոնալդ Թրամփը՝ ՀՀ անկախության տարեդարձի կապակցությամբ, ուղերձ հղեց Նիկոլ Փաշինյանին՝ նշելով, որ «մոտ ապագայում կարող են բացվել հնարավորություններ՝ Լեռնային Ղարաբաղի հակամարտության կարգավորման համար»։ Սակայն անցան ընդամենը երկու տարի, և 2020 թ․ սեպտեմբերի 27-ին սկսվեց 44-օրյա պատերազմը, որի լուրը հասնելով Սպիտակ Տուն՝ Թրամփն արձագանքեց. «Տեսնենք, արդյոք կկարողանանք կանգնեցնել պատերազմը»։ Շուտով նա հայտարարեց, որ ամեն ինչ կարգին կլինի՝ ակնարկելով, թե ի սկզբանե գիտեր՝ ինչ անել, սակայն սպասում էր իրավիճակի հասունացմանը։

Այսօր, երբ Թրամփը նորից վերադարձել է Սպիտակ Տուն ու անգամ խոսել երրորդ ժամկետի մասին, հայ ժողովրդի մոտ հույսեր չեն առաջանում. հատկապես՝ ցեղասպանության 110-րդ տարելիցի նախաշեմին։ Հայտնի է, որ ԱՄՆ նախագահները՝ ավանդույթի համաձայն, ապրիլի 24-ին ուղերձ են հղում հայ ժողովրդին։ Սակայն այս տարի հարցականի տակ է անգամ ՀՀ նախագահ Վահագն Խաչատուրյանի խոսքը՝ հաշվի առնելով վարչապետ Փաշինյանի հայտարարությունը, թե Հայոց ցեղասպանության միջազգային ճանաչումը այլևս ՀՀ արտաքին քաղաքականության առաջնահերթություն չէ։

Ավելին, Փաշինյանը նույնիսկ «Արևմտյան Հայաստան» հասկացությանը տվել է նոր իմաստ՝ նշելով, որ դա ոչ թե պատմական տարածքներն են, այլ՝ ներկայիս Արմավիրի և Շիրակի մարզերը։ Սա՝ այն դեպքում, երբ դեռ 1981 թ․ ԱՄՆ նախագահ Ռոնալդ Ռեյգանը ուղերձում օգտագործել էր «Հայոց ցեղասպանություն» արտահայտությունը՝ այն դնելով Հոլոքոստի կողքին։ Իսկ Թրամփի նախորդը՝ Ջո Բայդենը, նախորդ տարի կրկին անվանել էր Հայոց ցեղասպանությունը իր անունով։

Սակայն այժմ, Թրամփի՝ Էրդողանի հասցեին հնչեցրած դրական խոսքերի և Փաշինյանի՝ արտաքին քաղաքականության մեջ արված շեշտադրումների փոփոխության ֆոնին, ակնհայտ է դառնում, որ այս տարի հույսեր սնուցելը մեծամտություն կլինի։ Հայոց ցեղասպանության 110-ամյակը փաստացի անտեսվում է՝ Թուրքիայի հետ «մերձեցման» պատրանքի հաշվին։

Այնինչ աշխարհի ավելի քան 40 երկիր, այդ թվում՝ ԱՄՆ 50 նահանգներից մեծ մասը, ինչպես նաև Եվրոպական խորհրդարանը, ՄԱԿ-ի մի քանի հանձնաժողովներ, և այլ կազմակերպություններ վաղուց արդեն ճանաչել և դատապարտել են Հայոց ցեղասպանությունը։ Դեռ 1965 թ․ Ուրուգվայը առաջինն էր, որ ընդունեց այն, իսկ հետագայում այդ քայլին հետևեցին Կանադան, Ֆրանսիան, Գերմանիան, Լիբանանը, Վատիկանը և շատ ուրիշներ։

Նախկինում ՀՀ ղեկավարները կարողացան հայանպաստ արձագանք ստանալ միջազգային հանրությունից՝ ցեղասպանության ճանաչման հարցում։ Իսկ ներկայիս իշխանությունն ըստ ամենայնի որոշել է լռել՝ ի վնաս պատմական ճշմարտության ու ազգային արժանապատվության։

Փաշինյանի իշխանությունը գնացել է այն ուղով, որը հիշեցնում է հանձնում․ սկսած քաղաքական հայտարարություններից մինչև սեպարատ բանակցություններ Ալիևի հետ։ Վերջին ժամանակներում հայտնի դարձան ԱԳ նախարար Արարատ Միրզոյանի գաղտնի հանդիպման մասին լուրերը իր ադրբեջանցի գործընկերոջ հետ, ինչպես նաև նրա ու փոխնախագահ Ռուբեն Ռուբինյանի մասնակցությունը Անթալիայում կայացած ժողովրդավարության ֆորումին։ Ռուբինյանը հայտարարեց. «Մենք պատրաստ ենք հարաբերությունների լիարժեք կարգավորման՝ առանց նախապայմանների»։ Սա հնչեց այն ժամանակ, երբ ադրբեջանական կողմը շարունակում էր գնդակոծել Սյունիքը, Գեղարքունիքը և Տավուշը։

Նման պահվածքն, անշուշտ, ընկալվում է որպես կապիտուլյացիայի շարունակություն։ Ալիևը, համաձայն որոշ տեղեկությունների, պարզապես սպասում է հարմար պահի, իսկ Թուրքիան շարունակում է սատարել Ադրբեջանի բոլոր պահանջները։ Հայկական կողմի ներքին պառակտվածությունը և մոլորեցնող «խաղաղության օրակարգը» այս պահին միայն նպաստում են հակառակ կողմերին։

Եվ երբ հայաստանյան «արևմտամետները» աղմկում են Փաշինյանի՝ Մոսկվա մեկնելու կապակցությամբ՝ նշելով, թե նրան ստիպելու են «խաղաղության փաստաթուղթ» ստորագրել, իրականում պետք է հասկանալ, որ «խաղաղության» դիմաց պահանջվելու է հրաժարում ոչ միայն Արցախից, այլև պատմական իրավունքից՝ Արևմտյան Հայաստանի նկատմամբ։

Ակնհայտ է մի բան՝ այս իշխանությունը ընտրել է մոռացության ուղին՝ սեփական ժողովրդի, պատմության և պետության հաշվին։