Մալխաս Ամոյան. ազգային հերոսի նոր դիմանկար

19.09.2025, ԵՐԵՎԱՆ, ԱՆՆԱ ՍԱՐԳՍՅԱՆ

Երևանցի 26-ամյա ըմբիշ Մալխաս Ամոյանը սեպտեմբերի 19-ին կրկին աշխարհի գագաթին էր։ Զագրեբում կայացած ըմբշամարտի աշխարհի առաջնության եզրափակիչ գոտեմարտում նա փայլեց՝ 10:1 հաշվով վաղաժամ (տեխնիկական) հաղթանակով պարտության մատնելով օլիմպիական չեմպիոն Նաո Կուսակային։ Այդ տպավորիչ հաղթանակով Ամոյանը նվաճեց աշխարհի չեմպիոնի ոսկե մեդալը՝ իր կարիերայում արդեն երկրորդ անգամ։ Առաջին անգամ նա աշխարհի չեմպիոնի կոչմանը հասել էր դեռ 2021 թվականին Օսլոյում՝ 72 կգ քաշային կարգում ոսկե մեդալ ստանալով։

Այս անգամ Մալխասն աշխարհի գավաթը նվաճեց 77 կգ օլիմպիական քաշային կարգում, որտեղ երկու տարիների քրտնաջան պայքարից ու վնասվածքներից հետո ի վերջո իրականացրեց իր նպատակը։ «2021-ին ես արդեն աշխարհի չեմպիոն էի (72 կգ-ում), և շատ բարդ էր նոր քաշային կարգ տեղափոխվելը, բայց ես շատ էի ուզում 77 կգ քաշում ևս աշխարհի չեմպիոն դառնալ»,- ասել է նա աշխարհի առաջնությունից հետո։ Այդ անցումային շրջանում Ամոյանը բախվեց վնասվածքների և մարզավիճակի անկման. «Երկու տարի ոչինչ չէր ստացվում, ամեն ինչ իռացիոնալ էր ընթանում։ Բարեբախտաբար, այս աշխարհի առաջնությանը ես պատրաստ էի՝ մտավոր, ֆիզիկապես և ֆունկցիոնալ, և Աստծո շնորհքով կարողացա հաղթել ու դառնալ կրկնակի աշխարհի չեմպիոն»։ Հաղթանակը հատկապես քաղցր էր, քանի որ այն միաժամանակ վրեժ էր Փարիզի օլիմպիական խաղերում կրած պարտության համար։ Տոկիոյում (Փարիզ-2024 օլիմպիական խաղերի հունահռոմեական ոճի 77 կգ մրցաշարում) հենց ճապոնացի Կուսակային էր, որ կիսաեզրափակիչում 3:1 հաշվով հաղթելով՝ կանգնեցրեց Ամոյանի օլիմպիական ոսկու երազանքը, իսկ վերջինս ի վերջո բավարարվեց բրոնզե մեդալով։ Այժմ, Զագրեբի գորգին, հայ ըմբիշը ոչ միայն հաղթեց օլիմպիական չեմպիոնին, այլ դա արեց վստահ ու ճնշող ոճով՝ բացարձակ գերազանցությամբ տեխնիկական պարտության մատնելով մրցակցին։

Այս հաղթանակը պարզապես մարզական հաջողություն չէ, այլև պատմություն, որը մարմնավորում է հայկական կամքը և տոկունությունը։ Մալխաս Ամոյանը դեռ մանուկ հասակում երազում էր նման օրերի մասին։ Նա ծնվել է եզդիական ընտանիքում՝ Երևանում, և մեծացել ըմբիշների ընտանիքում։ Նրա հորեղբայրը՝ Ռոման Ամոյանը, Պեկինի 2008 թվականի Օլիմպիական խաղերի բրոնզե մեդալակիր, աշխարհի փոխչեմպիոն և Եվրոպայի կրկնակի չեմպիոն է, ով տարիներ շարունակ եղել է Հայաստանի ամենահեղինակավոր ըմբիշներից մեկը։ Փոքրիկ Մալխասն այնպես էր տարվում հորեղբոր օրինակով, որ ինչպես ինքն է հիշում, մանկության տարիներին նույնիսկ հագնում էր Ռոման Ամոյանի մարզահագուստը և քնում դրանցով՝ երազելով ապագայում դառնալ չեմպիոն։ Այդ երազանքն այժմ իրականություն է. Ռոման Ամոյանի սանը և եղբորորդին իր սեփական վաստակով է բարձրացրել ընտանիքի անունն ու հայրենի երկրի դրոշը միջազգային բեմում։

Մալխասի մարզական վերելքը բարդ ճանապարհ է անցել։ Երիտասարդ տարիներից նա աչքի է ընկել. 2018-ին դարձել է աշխարհի երիտասարդական առաջնության չեմպիոն՝ փաստելով, որ միջազգային բեմերում Հայաստանը նոր աստղ ունի։ 2019-ին նա արդեն հանդես եկավ մեծահասակների մրցաշարերում, իսկ 2020-ին նվաճեց իր առաջին մեծահասակների մրցանակը՝ աշխարհին ցուցադրելով, որ պատրաստ է բարձր նվաճումների։ 2021-ը վերածվեց բեկումնային տարվա. Ամոյանը նվաճեց աշխարհի չեմպիոնի իր առաջին տիտղոսը Օսլոյում՝ 72 կգ քաշայինում ոսկի բերելով Հայաստանին։ Նույն տարում նա Եվրոպայի փոխչեմպիոն դարձավ, ապա մինչև 2022-ի սկիզբն ընդգրկվեց աշխարհի ուժեղագույն 77 կգ ըմբիշների շարքում։ Սակայն օլիմպիական քաշային կարգում տեղ հաստատելը հեշտ չէր. նոր մրցակիցներ, ավելի ուժեղ և բարձրահասակ ըմբիշներ, ֆիզիկական նոր խնդիրներ։ Ամոյանը, ով միշտ աչքի է ընկել իր պայթող էներգիայով և մարտական ոգով, բախվեց մի շարք մարտահրավերների։ 2022-ի և 2023-ի աշխարհի առաջնություններում նա կանգնեց պատվո հարթակի երկրորդ և երրորդ աստիճաններին՝ անընդմեջ երկու բրոնզե մեդալներ նվաճելով։ Այդ ընթացքում, ինչպես նա հետո խոստովանեց, վնասվածքներն ու հոգեբանական լարվածությունը խանգարում էին ցույց տալու իր ողջ ներուժը։ Բայց ամեն մի բրոնզ հետ չէր պահում նրան, այլ ավելի էր ամրացնում ցանկությունը՝ կրկին եզրափակչում լսելու Հայաստանի օրհներգի հնչյունները։

Մալխասը շարունակում էր աշխատել հանգիստ, առանց ավելորդ խոսքերի, հավատալով սեփական ուժերին և իր առաքելությանը։ «Իմ մոտիվացիայի աղբյուրը հավատքն է՝ հավատք առ Աստված, հավատք իմ անձի և կատարածս աշխատանքի նկատմամբ։ Ես այժմ յուրաքանչյուր մրցաշարի մասնակցում եմ միայն ոսկե մեդալի համար»,- ասել էր Ամոյանը այս տարվա գարնանը՝ հերթական՝ չորրորդ անընդմեջ Եվրոպայի չեմպիոն դառնալուց հետո։ Ապրիլին նա հաղթեց Եվրոպայի առաջնությունը Բրատիսլավայում՝ ապահովելով իր անվանը «Եվրոպայի քառակի չեմպիոն» տիտղոսը։ Դժվար ճանապարհ է եղել նաև այդ առաջնությունում. կիսաեզրափակիչում և եզրափակիչում ծանր գոտեմարտեր անցկացնելուց հետո Մալխասը կարողացավ պատվով պսակել պայքարը և անընդմեջ չորրորդ անգամ կանգնել Եվրոպայի ոսկե մեդալակրի պատվանդանին։ Այդ պահին իսկ նա ընդգծել էր, որ յուրաքանչյուր հաջորդ հաղթանակն ավելի դժվար է տրվում, որովհետև մրցակիցներն ավելի լավ են պատրաստվում նրա դեմ, և ինքը պետք է անընդհատ կատարելագործվի։

Փարիզի 2024 Օլիմպիական խաղերը դարձան ինչպես մեծ նվաճում, այնպես էլ ակնհայտ մոտիվացիա Ամոյանի համար։ Օլիմպիական բրոնզը հայկական հունահռոմեական ըմբշամարտի հերթական մեդալն էր, բայց ոչ այն, ինչին նա իրականում նպատակադրվել էր։ Օլիմպիական եռագույնի հետ Երևան վերադառնալիս Ամոյանն անկեղծորեն ասել էր. «Արդեն կպատրաստվեմ հաջորդ Օլիմպիական խաղերին, կփորձեմ փոխել մեդալիս գույնը։ Այս պահին, երևի, սրան էի արժանի, թեև նպատակս այլ էր, բայց, փառք Աստծո, մեդալով եմ վերադարձել»։ Այդ խոսքերի հետևում պարզ երևում էր չեմպիոնին բնորոշ ինքնաքննադատությունն ու մեծ նկրտումները. նա չէր բավարարվել բրոնզով և ցանկանում էր աշխարհին ապացուցել, որ ի վիճակի է նաև հասնելու ամենաբարձր գագաթներին։

2025-ի աշխարհի առաջնությունը հենց այդ ապացույցի պահն էր։ Զագրեբում Մալխաս Ամոյանը գորգ դուրս եկավ աներեր հավատով և մարտական գերագույն տրամադրությամբ։ Նա հերթով ջախջախեց բոլոր մրցակիցներին, որոնց թվում կային աշխարհի ու Եվրոպայի ամենատիտղոսակիր ըմբիշներ։ Քառորդ եզրափակիչում Ամոյանը ուժերը չափեց թուրք ըմբիշի հետ և ծանր պայքարում ուժեղ դուրս եկավ (հայ մարզիկների համար Թուրքիայից կամ Ադրբեջանից մրցակցի նկատմամբ տարած յուրաքանչյուր հաղթանակ, որպես կանոն, ոչ միայն մարզական, այլև խորհրդանշական նշանակություն ունի)։ Կիսաեզրափակիչում նրա մրցակիցը Իրանի ներկայացուցիչ Ալիռեզա Մորադ Աբդեվալին էր, որին մեր ըմբիշը վստահ հաղթեց 5:1 հաշվով՝ ուղեգիր ապահովելով դեպի եզրափակիչ։ Իսկ եզրափակիչում, ինչպես արդեն ասվեց, Ամոյանը գերազանցեց ճապոնացի օլիմպիական չեմպիոնին՝ մատուցելով մրցաշարի, թերևս, ամենատպավորիչ ելույթը։ Արդյունքում Հայաստանի հավաքականը այս աշխարհի առաջնությունում ընդամենը մեկ ոսկե մեդալ ունեցավ՝ և այն բերվեց հայրենիք հենց Ամոյանի կողմից։ Մինչ այդ մեր պատվիրակությունից միայն ազատ ոճի ըմբիշ Արսեն Հարությունյանը կարողացավ բրոնզ նվաճել Զագրեբում։

Մալխաս Ամոյանի այս հաղթարշավն ընդգծում է մի քանի կարևոր հանգամանք։ Նախ՝ նա դարձել է անկախ Հայաստանի պատմության ամենատարբերակված և կայուն հաջողություններով ըմբիշներից մեկը։ Չորս տարիների ընթացքում հայ մարզիկը նվաճել է Եվրոպայի բոլոր առաջնությունների ոսկին (2022, 2023, 2024, 2025) և աշխարհի առաջնությունների բոլոր մեդալները՝ ոսկի (2021, 2025) և բրոնզ (2022, 2023)՝ քաշային կարգի փոփոխության պարագայում, ինչպես նաև օլիմպիական բրոնզ (2024)։ Այս մշտական բարձր արդյունքները վկայում են ոչ միայն Ամոյանի տաղանդի, այլև նրա աշխատասիրության և նվիրվածության մասին։ Յուրաքանչյուր կարևոր մեկնարկին նա ներկայացել է ավելի ուժեղ, ավելի փորձառու և ավելի վճռական. դա է պատճառը, որ 26 տարեկանում արդեն կայացրել է իր անունը համաշխարհային ըմբշամարտի վերնախավում։

Բացի այդ, Ամոյանը ցույց է տալիս, թե որքան մեծ կարող է լինել փոքր երկրի ներկայացուցչի ազդեցությունը համաշխարհային սպորտում։ Հայաստանը փոքր պետություն է՝ սուղ ռեսուրսներով և հաճախ միջազգային քաղաքական ասպարեզում բարդ իրավիճակներում հայտնված, սակայն սպորտը դարձել է այն դաշտերից մեկը, որտեղ հայերն ունեն հաղթողի հոգեբանություն։ Հունահռոմեական ըմբշամարտը Հայաստանում պատմականորեն եղել է հաղթական ավանդույթների մարզաձև. դեռևս խորհրդային տարիներից հայ ըմբիշները Օլիմպիական խաղերում ու աշխարհի առաջնություններում բարձր արդյունքներ են գրանցել։ Լևոն Ջուլֆալակյանը, Արմեն Նազարյանը (ով հետագայում Բուլղարիան ներկայացրեց), Արտուր Ալեքսանյանը վերջին տարիների մեր մարզական փառքի խորհրդանիշներից էին, և ահա նրանց շարքում նոր սերնդի առաջատարն է դառնում Մալխաս Ամոյանը։ Նրա հաջողությունները վկայում են, որ հայ մարզիկի հաղթական հոգին և դպրոցը շարունակվում են նոր սերնդում՝ անկախ այն մարտահրավերներից, որոնց բախվում է պետությունը։

Անշուշտ, նման հաղթանակներն իրենցից մեծ ոգևորություն և հպարտություն են բերում հայ հասարակությանը, հատկապես մեր դժվարին օրերում։ Երբ քաղաքական ու սոցիալական խնդիրները պաշարում են հայ հանրության միտքը, երբ սահմաններին ու տարածաշրջանում անորոշությունը մեծ է, այսպիսի մարզական հաղթանակները մեկ պահ միավորում են բոլորին համազգային հպարտության զգացումով։ Զագրեբի մրցագորգում բարձրացված հայկական եռագույնը և հնչած ազգային օրհներգը հիշեցրին աշխարհին, որ փոքր Հայաստանն ունի որդիներ, ովքեր ի զորու են նվաճելու աշխարհի գագաթները։ Այդ պահը պարզապես մեդալի հաղթանակ չէր, այլ հաղորդագրություն՝ հայկական անմար կամքի և տոկունության մասին։

Սակայն Ամոյանը լավագույնս գիտակցում է, որ հաղթանակը ոչ թե վերջնակետ է, այլ նոր սկզբնակետ։ «Շատ դժվար կլինի պահել այս տիտղոսը, դրա համար ես պետք է կարողանամ ճիշտ մարզվել, լինել կարգապահ, որպեսզի կարողանամ պահպանել չեմպիոնությունս։ Անկեղծ ասած՝ դեռ լրիվ չեմ գիտակցում, թե ինչ եմ զգում. մտածում եմ՝ հայրենիք վերադառնալուց հետո միայն ամեն ինչ կհասկանամ»,- նշել է նա աշխարհի առաջնությունից հետո՝ համեստությամբ ու իրատեսությամբ։ Այս խոսքերը ցույց են տալիս, որ չեմպիոնը, չնայած փառքին, մնում է համեստ և հասուն։ Նա արդեն նայում է առաջ՝ հասկանալով, որ առավել դժվարն այժմ է սկսվում։ Աշխարհի գավաթը պահելու և հաջորդ Օլիմպիական խաղերում մեդալի գույնը «փոխելու» համար Մալխասին սպասում են նոր փորձություններ, ավելի ծանր աշխատանք և գուցե նաև նոր մարտահրավերներ սեփական սահմանները հաղթահարելու։ Սակայն նրա անցած ուղին վստահություն է ներշնչում, որ Ամոյանը պատրաստ է այս մարտահրավերներին։ Նրա հավատքն առ Աստված ու հայրենիք, ինչպես նաև անձնուրաց վերաբերմունքը մարզական երդմանը, արդեն ապացուցված արժեքներ են, որոնք կուղեկցեն նրան նաև առաջիկա տարիներին։

Մալխաս Ամոյանի կերպարը հայ հասարակական գիտակցությունում դուրս է գալիս պարզապես մարզիկի շրջանակից. նա դարձել է երիտասարդ սերնդի համար օրինակ, թե ինչ կարող են ձեռք բերել աշխատասիրությունը, կարգապահությունն ու հայրենիքի համար նվիրումը։ Ամոյանի հաղթանակը միավորվում է մեր հավաքական հիշողության մեջ որպես հերթական հիշարժան էջ, որտեղ սպորտը և հայրենասիրությունը միահյուսվում են։ Ոչ մի պաթոս չկա այստեղ. այդ ամենը հենված է կոնկրետ արդյունքների և որոշակի արարքների վրա։ Հաղթելով աշխարհի լավագույններին՝ այս երիտասարդը պաշտպանեց Հայաստանի պատիվը ամենաբարձր աստիճաններին՝ ապացուցելով, որ հայի մարտաշունչ ոգին կարող է դրսևորվել ոչ միայն ռազմի դաշտում, այլև մրցահարթակներում։

Այժմ, կրկնակի աշխարհի չեմպիոն, Եվրոպայի քառակի չեմպիոն ու օլիմպիական բրոնզե մեդալակիր Մալխաս Ամոյանը կանգնած է իր փառքի գագաթնակետին, բայց նաև նոր մարտահրավերների շեմին։ Նրա պատմությունը դեռ շարունակվում է, և ամբողջ Հայաստանով մենք վստահ ենք, որ այդ պատմությունը դեռ շատ հաղթական գլուխներ է ունենալու։ Մալխաս Ամոյանը զուտ մեդալների հավաքածու ունեցող մարզիկ չէ, այլ մի նորօրյա ազգային հերոս, որը վստահաբար ու սառնասրտությամբ գրում է հայ մարզական փառքի տարեգրության լավագույն էջերը՝ հիշեցնելով բոլորին, որ Հայաստանը հարատևում է իր չեմպիոնների հաղթանակներով։