Մարդը, որը ծնվեց երգելու՝ Հայաստանը պահելով սրտի ձայնում. Շառլ Ազնավուրի հավերժ ծնունդը

22.05.2025

Ֆրանսահայ լեգենդար երգիչ, երգահան, դերասան և հասարակական գործիչ Շառլ Ազնավուրը (ծննդյան անունով՝ Շահնուր Վաղինակ Ազնավուրյան) միջազգային մշակութային դաշտի ամենանշանակալի դեմքերից է։

Նրա ութ տասնամյակից ավելի ձգված կարիերայի ընթացքում Ազնավուրը ձայնագրել է ավելի քան 1200 երգ ութ լեզուներով՝ ամբողջ աշխարհում վաճառելով շուրջ 180 միլիոն ձայնասկավառակ։ Միջազգային մամուլը նրան հաճախ անվանել է «Ֆրանսիայի Ֆրանկ Սինատրա», իսկ իրականում Ազնավուրը դարձել է «Ֆրանսիայի սիրելի որդին և իր ժամանակի ամենահայտնի հայը»՝ արժանանալով CNN հեռուստաընկերության կողմից «դարի արտիստ» կոչմանը և ստանալով իր աստղը Հոլիվուդի Փառքի ծառուղում 2017 թվականին։ Միևնույն ժամանակ, Շառլ Ազնավուրը յուրահատուկ կամրջող է եղել հայ և համաշխարհային մշակույթների միջև։ Իր հուզիչ երգերով և բեմական կերպարով նա սիրվել է ոչ միայն Ֆրանսիայում, այլ նաև աշխարհի բազմահազար երկրպագուների կողմից՝ դառնալով երեք սերունդների ուրախության և թախծի ուղեկից։ Ազնավուրը ոչ միայն երաժշտության և կինոյի բնագավառներում է թողել խորը հետք, այլ նաև աչքի է ընկել դիվանագիտական ու մարդասիրական առաքելություններով՝ դառնալով հայ ժողովրդի շահերի արտահայտիչն ու պաշտպանն ամբողջ աշխարհում։

Կենսագրություն՝ ծնունդը, ընտանիքը և առաջին քայլերը

Շառլ Ազնավուրը ծնվել է 1924 թվականի մայիսի 22-ին Փարիզում՝ հայ գաղթականների ընտանիքում։ Նրա ծնողները՝ Միշա (Մամիկոն) Ազնավուրյանն ու Քնար Բաղդասարյանը, 1915 թ. Հայոց ցեղասպանությունից մազապուրծ արվեստագետներ էին։ Միշան ծնունդով էր Երզնկայից և երգիչ էր, իսկ Քնարը՝ Զմյուռնիայից, որտեղ նրա ընտանիքը ամբողջությամբ զոհվել էր ցեղասպանությանը, և նա ստիպված էր փախչել Կոստանդնուպոլիս՝ պահպանելով կյանքը։ Ապաստան գտնելով սկզբում Հունաստանում և հետո տեղափոխվելով Ֆրանսիա՝ նրանց ընտանիքը բնակություն հաստատեց Փարիզում։ Այստեղ էլ լույս աշխարհ եկավ Շառլը։ Ազնավուրյանների տնային միջավայրը արտիստիկ էր և հյուրասեր։ Ծնողները փոքրիկ ռեստորան էին վարում («Le Caucase»), որտեղ երեկոյան հավաքվող հյուրերի համար դերասանական ու երաժշտական ներկայացումներ էին կազմակերպում՝ ներգրավելով նաև իրենց երեխաներին։ Արդյունքում, Շառլն ու նրա ավագ քույրը՝ Աիդան, մանկուց սերտ առնչվեցին արվեստի հետ։ Շառլը դեռ 9 տարեկան հասակում առաջին անգամ բեմ բարձրացավ որպես պարի կատարող («Թատր դյու Փթի Մոնդ» թատրոնում) և մանկական դերեր խաղաց մի շարք ներկայացումներում։

Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի տարիներին Ազնավուրների ընտանիքը մեծ խիզախություն դրսևորեց՝ իրենց փարիզյան բնակարանում թաքցնելով նացիստների հալածանքներից փախած բազմաթիվ հրեաների և հայերի, այդ թվում՝ դիմադրության շարժման անդամ Միսաք Մանուշյանին և նրա կնոջը։ Այս ինքնազոհ գործունեության համար տարիներ անց՝ 2017 թվականին, Շառլն ու Աիդա Ազնավուրյանը պարգևատրվեցին Ռաուլ Վալլենբերգի մեդալով՝ ի երախտագիտություն մարդկության հանդեպ իրենց ընտանիքի ցուցաբերած մարդասիրության համար։

Պատերազմից հետո Շառլ Ազնավուրը վճռականորեն անցավ երաժշտական ասպարեզ։ 1940-ականների սկզբին նա ծանոթացավ երիտասարդ դաշնակահար և կոմպոզիտոր Պիեռ Ռոշի հետ, ում հետ ստեղծեց «Ռոշ և Ազնավուր» դուետը։ Նրանք միասին գրում էին երգեր ոչ միայն իրենց, այլև այլ կատարողների համար և շուտով ճանաչում ձեռք բերեցին ֆրանսիական շոու-բիզնեսում՝ այդ թվում նաև նշանավոր երգչուհի Էդիթ Պիաֆի շրջապատում։ Պիաֆն անմիջապես գնահատեց Ազնավուրի տաղանդը և հրավիրեց նրան ու Ռոշին ԱՄՆ համերգային շրջագայության։ Այդ շրջագայությունից հետո նրանք հանդես եկան նաև Կանադայում, որտեղ Շառլն իրականացրեց իր առաջին ձայնագրությունները և ձեռք բերեց փորձ՝ որպես բեմի արտիստ։

Սակայն երիտասարդ Ազնավուրը ձգտում էր վերադառնալ Փարիզ և սկսել ինքնուրույն կարիերա՝ նույնիսկ այն դեպքում, երբ հայրենիքում դեռ ճանաչված չէր։ Նախորդ տարիներին նա մի շարք երգեր էր գրել Պիաֆի համար և անգամ աշխատել որպես նրա մենեջեր՝ ձևավորելով ստեղծագործական ամուր բարեկամություն երգչուհու հետ։ Շուտով Շառլի՝ որպես երգահանի և կատարողի, յուրօրինակ ոճը սկսեց արժևորվել փարիզյան երաժշտական շրջանակներում։ Թեև շատերը սկզբում կասկածանքով էին մոտենում նրան՝ մատնանշելով նրա ոչ դասական ձայնը, ցածրահասակությունը կամ արտաքինը որպես «թերություն», Ազնավուրն կարողացավ հաղթահարել այդ կանխակալ կարծիքները և գտնել իր տեղը բեմում։

Երաժշտական վերելք և միջազգային փառք

Շառլ Ազնավուրը որպես երգիչ իր առաջին մեծ հաջողություններին հասավ 1950-ականների կեսերին։ 1956 թվականին նրա հեղինակած «Sur Ma Vie» («Իմ կյանքի վրա») երգը դարձավ նրա առաջին լայն ճանաչում վայելած հիթը՝ բացելով Ազնավուրի աստղային ուղու սկիզբը։ Նույն թվականին նա առաջին անգամ ելույթ ունեցավ Փարիզի մշակութային գլխավոր բեմահարթակներից մեկում՝ լեգենդար «Օլիմպիա» համերգասրահում։ Հենց այդ մենահամերգից հետո ֆրանսիական մամուլը գրեց․ «Ֆրանսիան այժմ Ազնավուրվել է» (La France est aznavourisée)՝ ընդգծելով նրա փայլուն մուտքը մեծ բեմ։

1957 թվականին Ազնավուրը շարունակեց ձայնագրել նոր երգեր՝ «J’aime Paris au mois de mai», «Ay! Mourir pour toi», «Sa jeunesse» և այլն։ Նույն տարում նա ճանաչվեց Ֆրանսիայի ամենաազդեցիկ տղամարդ երգիչը ըստ Music Hall ամսագրի՝ ևս մեկ անգամ մենահամերգով վերադառնալով «Օլիմպիա»։

1960-ականները դարձան Ազնավուրի միջազգային փառքի ժամանակաշրջան։ 1960 թվականին նա արդեն նվաճել էր Նյու Յորքի հանրահայտ Կառնեգի Հոլի բեմը։ Այս հաջողությունից հետո, ինչպես նաև Եվրոպայում և Ասիայում անցկացված լայն շրջագայություններից, Շառլ Ազնավուրը դարձավ համաշխարհային մասշտաբի աստղ։ Նրա ձայնասկավառակները սկսեցին վաճառվել միլիոնավոր տպաքանակով՝ հասնելով աշխարհի բոլոր անկյունները։

Այդ տարիներին Ազնավուրը մեկը մյուսի հետևից ներկայացնում էր նոր շքեղ երգեր, որոնք դարձան ոչ միայն ֆրանսիական, այլև համաշխարհային հիթեր։ Դրանց շարքում առանձնանում են՝

• «Il faut savoir» («Պետք է սովորել», 1961),

• «Les Comédiens» («Կատակերգուները», 1962),

• «La Mamma» (1963),

• «Hier encore» («Երեկ», 1964),

• «La Bohème» (1965),

• «Emmenez-moi» («Տարեք ինձ», 1967) և շատ ուրիշներ։

  
  

Ազնավուրը գրել ու կատարել է նաև երգեր տարբեր լեզուներով՝ իտալերեն, իսպաներեն, անգլերեն, գերմաներեն, ռուսերեն, և նույնիսկ հայերեն, ինչը զգալիորեն ընդլայնել է նրա լսարանը և դարձրել նրան մատչելի ու սիրելի տարբեր ազգերի ու մշակույթների համար։

1974 թվականին նրա անգլերեն «She» երգը դարձավ Մեծ Բրիտանիայի հիթ-շքերթի առաջատարը՝ լայն ճանաչում բերելով նրան նաև անգլախոս աշխարհում։

Ազնավուրի բեմական կերպարը աչքի էր ընկնում զգացմունքային երանգներով և արտիստիկ ներկայացմամբ։ Յուրաքանչյուր երգի կատարմամբ նա կարծես մի փոքրիկ ներկայացում էր բեմադրում՝ մակերեսից դուրս բերելով մարդկային խորքային ապրումներ։ Այս նոր ոճը՝ հուզականությամբ հագեցած երգեցողությունը, նրան դասեցրեց ֆրանսիական շանսոնի նոր դարաշրջանի ներկայացուցիչների շարքում։ Ազնավուրը չէր վախենում բեմից անդրադառնալ այն թեմաներին, որոնք նախկինում համարվում էին արգելված կամ ռիսկային՝ սեր և բաժանում, կյանքի անողորմ դժվարություններ, հասարակության թաբուներ և նույնիսկ այնպիսի քնարական հերոսների հոգեվիճակներ, որոնց մասին խոսելը համարվում էր սադրիչ։

Նրա թրթռացող տենորային ձայնը, որն ընթանում էր մինչև բարիտոնային երանգներ, դարձավ Ազնավուրի այցեքարտը և հմայեց միլիոնավոր ունկնդիրների ամբողջ աշխարհում։

Շառլ Ազնավուրի հաջողությունները պայմանավորված չէին միայն երաժշտությամբ․ նա նաև տպավորիչ հետք թողեց կինոարվեստում՝ որպես դերասան և սցենարիստ։ Թեև դեռ պատանեկան տարիներին հայտնվել էր էկրանին, առաջին նշանակալի դերակատարումը ունեցավ 1958 թվականին Ժորժ Ֆրանժուի «Գլուխը պատին» (La Tête contre les murs) ֆիլմում, որի համար արժանացավ ֆրանսիական կինոյի մրցանակի։

1960-ին հանրահայտ ռեժիսոր Ֆրանսուա Տրյուֆոն նրան վստահեց գլխավոր դերը իր «Կրակեք դաշնակահարի վրա» (Tirez sur le pianiste) ֆիլմում, որն այսօր համարվում է ֆրանսիական նոր ալիքի դասական ստեղծագործություն։

Հետագայում Ազնավուրը նկարահանվեց շուրջ 60 ֆիլմերում՝ համագործակցելով բազմաթիվ ճանաչված ռեժիսորների հետ։ Այդ թվում՝ 1979 թվականին հանդես եկավ Օսկարակիր «Թիթեղյա թմբուկ» ֆիլմում, իսկ 2002 թվականին մարմնավորեց գլխավոր դերը Ատոմ Էգոյանի «Արարատ» ֆիլմում, որը նվիրված էր Հայոց ցեղասպանության հիշողությանը։

Նրա ինքնատիպ ներկայությունը կինոյում ևս մեկ կարևոր հանգրվան դարձավ՝ բացահայտելով Ազնավուրին որպես բազմաշերտ և բազմանդիսցիպլինար արտիստ, որի արվեստը գերազանցում էր բեմական ժանրերի սահմանները։

Շառլ Ազնավուրն իր ամբողջ գործունեության ընթացքում մշտապես հպարտությամբ է կրել իր հայկական արմատները և օգտագործել է իր փառքը՝ հայ ժողովրդի խնդիրները միջազգային ուշադրության կենտրոնում պահելու համար։

1970-ականներին, երբ աշխարհում դեռ շատ քիչ էին բարձրաձայնվում Օսմանյան Թուրքիայի կողմից իրագործված Հայոց ցեղասպանության մասին, Ազնավուրը ստեղծեց «Ils sont tombés» («Նրանք ընկան») երգը՝ նվիրված Մեծ Եղեռնի զոհերի հիշատակին։ 1975 թվականին՝ Ցեղասպանության 60-րդ տարելիցի առթիվ գրված այս ստեղծագործությունը լայն արձագանք գտավ միջազգային լսարանի շրջանում և դարձավ Ազնավուրի՝ պատմական արդարության վերականգնման համար մղած պայքարի խորհրդանիշը։

Անվախ բարձրաձայնելով այդ ցավալի էջը պատմության մեջ՝ նա դարձավ սփյուռքահայության ձայնը միջազգային ամբիոններում՝ մշտապես կոչ անելով Թուրքիային ընդունել պատմական ճշմարտությունը և urging (կոչ անելով) աշխարհի երկրներին՝ ճանաչել Հայոց ցեղասպանությունը։ Իր հարցազրույցներում Ազնավուրը բազմիցս ընդգծում էր, որ հաշտություն և առաջընթաց կարող են կայանալ միայն այն դեպքում, երբ վերականգնվի արդարությունը․

«Ցեղասպանության ճանաչումը կազատի երկու ժողովուրդներին և կբացի փակ սահմանը»,

– նշել էր նա՝ անդրադառնալով հայ-թուրքական հարաբերությունների ապագայի հեռանկարին։

Ազնավուրը նաև հանդես է եկել որպես Հայաստանի դեսպան՝ և՛ առաքելությամբ, և՛ պաշտոնապես։Նա տարիներ շարունակ ներկայացրել է հայկական ժողովրդին արվեստի բարձրագույն հարթակներում և միջազգային ֆորումներում՝ աչքի ընկնելով որպես մշակութային կամուրջ՝ ժողովուրդների միջև։ Նրա մարդասիրական նախաձեռնությունները՝ երկրաշարժից հետո Հայաստանի օգնության կոչերը, Արցախին ուղղված աջակցության ուղերձները և հայ ժողովրդի համախմբմանն ուղղված աշխատանքները, նրան վերածեցին համահայկական խիղճ ունեցող արվեստագետի։

2004 թվականին Հայաստանի Հանրապետությունը Ազնավուրին շնորհեց Հայաստանի ազգային հերոսի բարձրագույն կոչումը՝ գնահատելով նրա բացառիկ պատմական վաստակն ու հայության նկատմամբ ունեցած անսասան նվիրվածությունը։

2008 թվականին, երբ Շառլ Ազնավուրը արդեն 84 տարեկան էր, նրան տրամադրվեց Հայաստանի քաղաքացիություն։Արդեն հաջորդ տարի՝ 2009 թվականին, նա պաշտոնապես նշանակվեց Հայաստանի Հանրապետության արտակարգ և լիազոր դեսպան Շվեյցարիայում, ինչպես նաև ՀՀ մշտական ներկայացուցիչ ՄԱԿ-ի Ժնևի գրասենյակում։ Այս պաշտոններում Ազնավուրը շարունակեց իր առաքելությունը՝ ներկայացնելով նորանկախ Հայաստանի շահերը Եվրոպայում և միջազգային հանրության շրջանում։

Նա ակտիվ դերակատարություն է ունեցել նաև ՅՈւՆԵՍԿՕ-ի հարթակներում. դեռևս 1995 թվականից հանդիսանում էր Հայաստանի մշտական պատվիրակը ՅՈւՆԵՍԿՕ-ում՝ օգտագործելով իր բարձր հեղինակությունը մշակութային բազմազանության, կրթության և մարդասիրության գաղափարների տարածման գործում։

Ազնավուրը մարմնավորում էր հայության դեսպանի առաքելությունը նաև պաշտոնական շրջանակներից դուրս։Նա մշտապես կապի մեջ էր սփյուռքի հետ, խրախուսում էր հայկական մշակույթի տարածումը արտերկրում և պարբերաբար այցելում էր պատմական Հայրենիք։ Նրա անսահման նվիրվածությունը հայ ժողովրդին առավել պայծառ կերպով դրսևորվեց ինչպես 1988 թվականի աղետալի երկրաշարժի օրերին (այդ մասին՝ հաջորդ բաժնում), այնպես էլ Արցախի հիմնահարցի և այլ ազգային խնդիրների վերաբերյալ իր սկզբունքային ու հրապարակային դիրքորոշումներում։

Ազնավուրը հաճախ կրկնում էր.

«Ինչը կարևոր է Հայաստանի համար, կարևոր է նաև մեզ համար»,

և հենց այս համոզմունքով էլ նա ձեռնամուխ էր լինում յուրաքանչյուր այն նախաձեռնության, որն ուղղված էր հայրենիքի բարօրությանը։

Նրա դերը որպես հայության դեսպան սրբագործվեց նաև Հայաստանում․ 1996 թվականին նրան շնորհվեց Երևանի պատվավոր քաղաքացիի կոչում, իսկ նրա մատուցած ծառայությունների վերաբերյալ վկայում են բազմահազար երախտիքի ու հարգանքի խոսքեր՝ հնչած աշխարհի տարբեր ծայրերից։

1988 թվականի դեկտեմբերի 7-ին Հայաստանը ապրեց նորագույն պատմության ամենածանր ողբերգություններից մեկը՝ Սպիտակի կործանարար երկրաշարժը։Այդ աղետը դարձավ շրջադարձային պահ Շառլ Ազնավուրի կյանքում։ Սերտորեն կապված լինելով իր ծնողների և նրանց միջոցով՝ նաև իր արմատների ու հայրենիքի հետ, Ազնավուրը չէր կարող անտարբեր մնալ այս աղետի դեմ։ Ստանալով ողբերգության լուրը՝ նա անմիջապես արձագանքեց, ժամանեց Հայաստան՝ սեփական աչքով տեսնելու իրավիճակը և օգնության ձեռք մեկնելու իր հայրենակիցներին։

Օգնությունը համակարգված կազմակերպելու նպատակով Փարիզում հիմնադրվեց «Aznavour pour l’Arménie» («Ազնավուրը Հայաստանի համար») բարեգործական ասոցիացիան, որի երևանյան կենտրոնը բացվեց 1993 թվականին։

Շառլ Ազնավուրն իր փեսա, կոմպոզիտոր Ժորժ Կառվարենցի հետ համատեղ ստեղծեց «Pour toi Arménie» («Քեզ համար, Հայաստան») երգը, որը դարձավ համաշխարհային աջակցության խորհրդանիշ։ Այս նախաձեռնությանը միացան ավելի քան 90 հայտնի արտիստներ Ֆրանսիայից և այլ երկրներից։

Բարեգործական սինգլը, ինչպես նաև Անրի Վերնոյի նկարահանած տեսահոլովակը, 1989 թվականին գլխավորեցին Ֆրանսիայի հիթ-շքերթները և մնացին առաջին տեղում 10 շաբաթ շարունակ՝ վաճառվելով շուրջ 3 միլիոն օրինակով։ Հասույթը ամբողջությամբ փոխանցվեց աղետի հետևանքների հաղթահարման սոցիալական ծրագրերին, մասնավորապես՝ Գյումրիում։

Այսպիսով, Ազնավուրը դարձավ առանցքային կամուրջը՝ համաշխարհային հանրության և ցավի մեջ գտնվող հայ ժողովրդի միջև։

Ազնավուրի մարդասիրական գործունեությունը շարունակվեց նաև հետագա տարիներին՝ ոչ միայն Հայաստանում, այլև աշխարհի տարբեր անկյուններում։Նա մասնակցում էր բարեգործական համերգների, հանդես էր գալիս ֆոնդահայթայթման ակցիաներով, աջակցում էր աղետներից տուժած ժողովուրդներին։ Մասնավորապես՝ 2010 թվականին, Հաիթիի երկրաշարժից հետո, մասնակցեց միջազգային մարդասիրական նախաձեռնություններին։

2016 թվականին Ազնավուրը իր որդու՝ Նիկոլա Ազնավուրի հետ հիմնեց «Ազնավուր» հիմնադրամը, որի նպատակն է շարունակել իր մարդասիրական առաքելությունը կազմակերպված և արդյունավետ ձևով։ Հիմնադրամն իրականացնում է ծրագրեր կրթության, մշակույթի և սոցիալական աջակցության ոլորտներում՝ ամրապնդելով այն արժեքները, որոնք անձամբ կրում էր Ազնավուրը՝ սիրել մարդուն, սատարել նեղության մեջ գտնվողին, և ծառայել բարությանն ու արդարությանը։

📜 Նշանակալից մեջբերումներ Շառլ Ազնավուրից և նրա մասին

«Ես հայ եմ, և հպարտ եմ դրանով։ Բայց ես նաև ֆրանսիացի եմ։ Ես երկու աչք ունեմ՝ մեկը հայի, մյուսը՝ ֆրանսիացու։ Եվ այդ երկու աչքերով էլ ես նայում եմ աշխարհին»— Շառլ Ազնավուր

«Հայկական արմատներն ինձ սովորեցրել են պայքարել, ֆրանսիական կրթությունը՝ ստեղծագործել, իսկ իմ փորձը՝ խոսել ճշմարտության լեզվով»

«Pour toi Arménie»-ն երգ չէր միայն։ Դա ճիչ էր՝ չլռելու, չմոռանալու, չլքելու»— Շառլ Ազնավուր

«Նա ոչ միայն արտիստ էր, այլև ողջ հայության կենդանի խիղճը»— Նիկոլա Ազնավուր

«Շառլը կարողացավ իր սիրո և ձայնի միջոցով միավորել ցրված ազգը՝ դարձնելով այն լսելի ու տեսանելի ամբողջ աշխարհում»— Ժան Կոկտո

«Որտեղ հայ էր տառապում, Շառլը այնտեղ էր իր անունով, իր երգով, իր ճակատով»— Սերգեյ Փարաջանով

Ազնավուրի խոսքը, Ազնավուրի մասին խոսքը

Շառլ Ազնավուրը թողել է ոչ միայն ստեղծագործական, այլև իմաստալից մտքերի հարուստ ժառանգություն։ Ստորև ներկայացված են մի շարք նշանավոր մեջբերումներ՝ ինչպես հենց նրա, այնպես էլ տարբեր անհատների կողմից նրա մասին ասված, որոնք բացահայտում են Ազնավուրի արժեքներն ու ներաշխարհը։

«Մենք ծնվում ենք մեռնելու համար, բայց մինչ այդ պետք է ապրենք»,— Շառլ Ազնավուր Այս պարզ, բայց խորախորհուրդ միտքը ամփոփում է Ազնավուրի կյանքի փիլիսոփայությունը։ Նրա հավատարմությունը ներկայով լիարժեք ապրելու գաղափարին չէր լոկ արտահայտություն, այլ ապրելու կերպ, որով նա գրեց, երգեց, սիրեց, պայքարեց։

«Ֆրանսերենը իմ աշխատանքի լեզուն է, բայց իմ ընտանիքի լեզուն միշտ հայերենն է»,— Շառլ Ազնավուր Այս խոսքերով արտիստը պատկերել է իր ինքնության երկբևեռությունը. ֆրանսիական աշխարհում հայտնի լինելը չխաթարեց նրա հայկական հիմքերը, որոնք պահպանեց ընտանիքում՝ որպես ժառանգություն սերունդներին։

«Սկզբում ես տատանվում էի, որովհետև դա հեշտ գործ չէր։ Հետո մտածեցի՝ ինչը կարևոր է Հայաստանի համար, կարևոր է նաև մեզ համար»,— Շառլ Ազնավուր Այս խոսքը նա ասել է 2009 թվականին, համաձայնելով ստանձնել Հայաստանի դեսպանի պարտականությունները Շվեյցարիայում։ Սա վկայում է նրա խոր գիտակցման մասին, որ հայրենիքին ծառայելը պատիվ է, ոչ թե ձևական դեր։

«Ես երբեք չեմ ասել, որ շատ եմ սիրում Ֆրանսիան, այլ ես ինձ ֆրանսիացի եմ զգում։ Իսկ կարող եմ ասել, որ շատ սիրում եմ Հայաստանը, որովհետև այնտեղ չեմ ապրում, բայց իմ արմատներն այնտեղ են... Տանը երկու դրոշ ունեմ»,— Շառլ Ազնավուր Այս խոստովանությամբ նա բացահայտում է իր ինքնության անկեղծ միմյանց հաջորդող շերտերը՝ սրտով և հիշողությամբ՝ Հայաստանում, մարմնով ու առաքելությամբ՝ Ֆրանսիայում։

«Դուք կգրավեք աշխարհը, որովհետև կարողանում եք շոշափել մարդկանց սրտերը»,— Շառլ դը Գոլ Այս խոսքերը դը Գոլը ուղղել է երիտասարդ Ազնավուրին՝ կանխատեսելով նրա ապագա փառքի ուղին։ Դա ոչ միայն մարգարեական գնահատական էր, այլ Ազնավուրի արվեստի էության ճշգրիտ սահմանում։

«Ֆրանսիայում բանաստեղծները երբեք չեն մահանում»,— Էմանուել Մակրոն Այս խոսքերով Ֆրանսիայի նախագահը հրաժեշտ տվեց Ազնավուրին՝ վերջին մեծ պոետին։ Մակրոնը ընդգծեց, որ Ազնավուրը հավերժ է՝ իր երգերի և երկու ժողովուրդների սրտերում ապրող հիշատակի շնորհիվ։

«Ես շատ եմ հավանում Շառլ Ազնավուրին... Ես նրան տեսա վաթսունականներին Կառնեգի Հոլում, և նա ուղղակի ապշեցրեց ինձ»,— Բոբ Դիլան Երբ համաշխարհային հեղինակություն ունեցող Բոբ Դիլանը խոսում է հիացմունքով, դա ասում է ավելին, քան հարյուրավոր քննադատներ։ Ազնավուրը իր կենդանի կատարումներով հուզել էր անգամ աշխարհի ամենադիտարժան բեմերի ունկնդիրներին։

Ժառանգություն և ազդեցություն

Շառլ Ազնավուրը՝ մեկդարյա կյանքի կրող, հեռացավ կյանքից 2018 թվականի հոկտեմբերի 1-ին՝ 94 տարեկանում։Նրա մահը միլիոնավոր մարդկանց համար վերածվեց անձնական կորստի՝ Ֆրանսիայից մինչև Հայաստան, սփյուռքի համայնքներից մինչև երաժշտասեր երկրպագուներ ողջ աշխարհում։ Տարբեր երկրներում կազմակերպվեցին հիշատակի երեկոներ, համերգներ և հանդիսավոր միջոցառումներ՝ ի նշան նրա կյանքի և գործունեության անսպառ ժառանգության։

Հոկտեմբերի 5-ին՝ Փարիզի «Les Invalides» համալիրում կայացած պետական հրաժեշտի արարողությունը դարձավ ֆրանսիական և հայկական ժողովուրդների միացյալ խոնարհումը։ Ներկա էին Ֆրանսիայի նախագահ Էմանուել Մակրոնը, Հայաստանի վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանը և հազարավոր մարդիկ՝ տարբեր սերունդներից։ Այդ օրը հնչած խոսքերն էին Ազնավուրի կյանքի գնահատականը. Մակրոնը նրան բնութագրեց որպես «պետություն պետության մեջ, հայրենիք՝ հայրենիքի ներսում»՝ ընդգծելով նրա երկակի պատկանելիությունը՝ միաժամանակ լիարժեք ֆրանսիացի և խորապես հայ։

Արդարև, պաշտոնական արարողակարգն անգամ խորհրդանշեց Ազնավուրի էության երկբևեռությունը՝ նրա գինը մատուցվեց իբրև Ֆրանսիայի մշակութային խորհրդանիշ և Հայաստանի ոգեղեն ժառանգության կենդանի մարմնացում։

Շառլ Ազնավուրի ստեղծագործական ժառանգությունն ու ազդեցությունը հսկայական են՝ ինչպես համաշխարհային երաժշտության, այնպես էլ հայ ժողովրդի համար։Իր ավելի քան 85 տարվա բեմական ուղու ընթացքում նա գրել և կատարել է շուրջ 1400 երգ ինը լեզուներով, թողարկել 91 ալբոմ, վաճառել է ավելի քան 200 միլիոն ձայնասկավառակ։ Նրա ստեղծագործությունները բազմիցս արժանացել են ոսկե և պլատինե մրցանակների, իսկ երգերն այսօր էլ հնչում են աշխարհի տարբեր բեմերից ու ռադիոկայաններից։

Ազնավուրը նոր շունչ հաղորդեց ֆրանսիական շանսոնին, նրա ազդեցությամբ ոգեշնչվել են բազմաթիվ երիտասարդ երգիչներ, իսկ նրա ձայնը՝ անկրկնելի, մնաց արվեստի լեզուն՝ ազգությունից անկախ։

Նա ընդգրկվել է հեղինակավոր միջազգային փառքի սրահներում (օր․՝ 1996 թ․՝ Հեղինակ-կատարողների փառքի սրահում՝ ԱՄՆ-ում), իսկ 1998 թվականին՝ Time ամսագրի և CNN-ի համատեղ հարցման արդյունքներով ճանաչվել է դարի մեծագույն երգիչներից մեկը։

Հայաստանում և Սփյուռքում Ազնավուրը մշտապես կմնա որպես համազգային սիմվոլ ու մշակույթի դեսպան։ Նրա անունով անվանակոչվել են փողոցներ, հրապարակներ, մշակութային հաստատություններ։ 2001 թվականին Երևանի սրտում ստեղծվեց Շառլ Ազնավուրի հրապարակը, իսկ Գյումրիում՝ երկրի մեծ բարեկամի հուշարձանը։ 2017 թվականին Երևանի Կասկադի բարձունքում բացվեց Ազնավուրի կենտրոնը, որը նպատակ ունի վավերագրել նրա ժառանգությունը, տարածել արժեքները և ներշնչել նոր սերունդներին։

Այստեղ 2021-ին հիմնվեց Շառլ Ազնավուրի ինտերակտիվ թանգարանը՝ յուրահատուկ տեխնոլոգիայով կառուցված տասը սրահներով, որտեղ այցելուները կարող են լսել Ազնավուրի պատմությունը իր իսկ ձայնով, դիտել տեսանյութեր, տեսնել անձնական իրեր և նույնիսկ ձայնագրել նրա երգերի իրենց կատարումները՝ հատուկ ստուդիաներում։ Այս մշակութային կենտրոնը դարձավ հուշի և շարունակության կենդանի օջախ՝ Երևանում, աշխարհի և ժամանակի խաչմերուկում։

Շառլ Ազնավուրի ժառանգությունն ունի բազմաթիվ շերտեր։

Որպես արվեստագետ՝ նա ցույց տվեց, որ երաժշտությունը կարող է կամուրջ լինել ժողովուրդների միջև։Որպես մարդասեր՝ ապացուցեց, որ փառքը ստանում է արժեք միայն այն ժամանակ, երբ ծառայում է մարդկանց։Որպես հայ՝ աշխարհին հիշեցրեց՝ որքան մեծ է մի ժողովրդի ցավը, նույնքան մեծ է նաև նրա մշակույթը։

2024 թվականին աշխարհը նշեց Ազնավուրի ծննդյան 100-ամյակը։ Ֆրանսիայում, Հայաստանում և այլ երկրներում տեղի ունեցան հոբելյանական համերգներ, մեծարումներ, հատուկ նախագծեր։ ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ն Ազնավուրի հոբելյանը ընդգրկեց 2024–2025 թվականների միջազգային հիշարժան տարեդարձների ցանկում՝ Հայաստանի և Ֆրանսիայի նախաձեռնությամբ։

Այսօր էլ Շառլ Ազնավուրին հիշում են ու լսում՝ նրա ձայնը շարունակում է հնչել ռադիոյով ու համացանցով, երգերը մնում են սիրելի տարբեր սերունդների համար։

Նրա անունը դարձել է յուրահատուկ բրենդ՝ ազգի հպարտության խորհրդանիշ, մշակույթի պատվի դրոշ, հայ լինելու գեղեցկության վկայություն։

Շառլ Ազնավուրը ընդմիշտ կմնա հիշողության մեջ՝ ոչ միայն որպես 20-րդ դարի մեծագույն երգիչներից մեկը, այլ նաև որպես երկու հայրենիքի որդի, ով ապացուցեց, որ կարելի է պատկանել միաժամանակ երկու ազգերի և դառնալ ամբողջ աշխարհի սիրտը շարժող արտիստ։