Սյունիքի շուրջ խաղ է գնում առանց կանոնների. երեք դերակատար, խաղաղության շղարշ, բախման սպառնալիք

30.05.2025

Սյունիքի հարավային սահմանային տարածաշրջանը կրկին հայտնվել է ուշադրության կենտրոնում վերջին զարգացումների ֆոնին։ ԱՄՆ-ի և Ռուսաստանի բարձրաստիճան պաշտոնյաները հանդես են եկել հայտարարություններով՝ նախազգուշացնելով հայ-ադրբեջանական նոր զինված բախման վտանգի մասին, մինչդեռ Հայաստանի իշխանությունները հրապարակայնորեն նման վտանգ չեն տեսնում և հավաստիացնում են, թե իրավիճակն ընթանում է խաղաղության հաստատման ճանապարհով։ Ի՞նչով է պայմանավորված նման հակասությունը։ Ստորև ներկայացնում ենք ԱՄՆ-ի, Ռուսաստանի և Հայաստանի դիրքորոշումները Սյունիքի իրավիճակի վերաբերյալ՝ հիմնվելով վերջին պաշտոնական հայտարարությունների, փորձագիտական գնահատականների և վստահելի լրատվամիջոցների հրապարակումների վրա։

ԱՄՆ-ի նախազգուշացումը էսկալացիայի վերաբերյալ

ԱՄՆ-ը բարձրաձայնում է Հարավային Կովկասում նոր բախման ռիսկի մասին՝ կոչ անելով կանխել հնարավոր ռազմական էսկալացիան։ Մայիսի վերջին Մարկո Ռուբիոն Կոնգրեսում լսումների ժամանակ հայտարարեց, որ «Ադրբեջանի և Հայաստանի միջև հակամարտության իրական ռիսկ կա, որը մենք փորձում ենք կանխել»։ Նրա խոսքով, Վաշինգտոնի հիմնական նպատակն է աջակցել Երևանի և Բաքվի միջև խաղաղության հաստատմանը և թույլ չտալ, որ Ադրբեջանը ներխուժի Հայաստան։ Ռուբիոն շեշտել է, որ նման նոր պատերազմը «կործանարար, հակարդյունավետ քայլ կլինի և վերջին բանն է, ինչը հիմա պետք է տարածաշրջանին»։ Այս համատեքստում ԱՄՆ-ն ակտիվացրել է միջնորդական ջանքերը՝ նպաստելու խաղաղության պայմանագրի ստորագրմանը և կոչ է անում Ադրբեջանին զերծ մնալ ուժի կիրառությունից։

Ամերիկացի բարձրաստիճան պաշտոնյայի այս հայտարարությունը պատահական չէ և ստացել է լայն արձագանք ինչպես հայկական սփյուռքում, այնպես էլ Հայաստանում։ Միջազգայնագետ Սուրեն Սարգսյանի դիտարկմամբ՝ Ռուբիոն իրական է գնահատում հայ-ադրբեջանական նոր ինտերվենցիայի վտանգը՝ հաշվի առնելով ներկա աշխարհաքաղաքական իրողությունները։

ԱՄՆ-ի նոր վարչակազմը (Թրամփ–Վենս) հռչակել է իրեն որպես «խաղաղություն բերող», ուստի չի ցանկանում Հարավային Կովկասում ևս մեկ ճգնաժամային օջախ, հատկապես այն պայմաններում, երբ Վաշինգտոնը միաժամանակ զբաղված է Թեհրանի և Մոսկվայի հետ կարևոր բանակցություններով։ Միացյալ Նահանգների համար ռազմավարական առումով կարևոր է տարածաշրջանային կայունությունը՝ թույլ չտալու, որ նոր պատերազմը խաթարի էներգետիկ հաղորդուղիները կամ պահանջի նոր լայնածավալ ներգրավում։ Բացի այդ, ԱՄՆ Կոնգրեսում հայկական շահերի պաշտպանությունը բավական ուժեղ է. օրենսդիրները հասցեական պահանջներ են դնում Ադրբեջանին պատասխանատվության ենթարկելու վերաբերյալ։ Օրինակ՝ կոնգրեսական Ջիմ Կոստան Կոնգրեսում կոչ է արել ամբողջությամբ դադարեցնել ԱՄՆ ռազմական օգնությունը Ադրբեջանին՝ ի պատասխան վերջինիս ագրեսիայի։

Այս ամենը բացատրում է, թե ինչու Վաշինգտոնը պաշտոնական մակարդակով բարձրաձայնում է էսկալացիայի վտանգը. մի կողմից՝ նախազգուշացնելով Բաքվին, մյուս կողմից՝ ցույց տալով, որ ամերիկյան կողմը գործուն քայլեր է ձեռնարկում տարածաշրջանում խաղաղություն հաստատելու ուղղությամբ։

Ռուսաստանի զգուշացումները և մտահոգությունները

Ռուսաստանի պաշտոնական շրջանակները նույնպես բարձրաձայնում են Սյունիքի ուղղությամբ իրավիճակի լարվածության մասին՝ այն կապելով տարածաշրջանային հավասարակշռության խախտման և արտաքին դերակատարների ակտիվության հետ։ Մայիսի 28-ին Բիշքեկում կայացած ՀԱՊԿ պաշտպանության նախարարների խորհրդի նիստում Ռուսաստանի պաշտպանության նախարար Անդրեյ Բելոուսովը հայտարարեց, որ «ՀՀ Սյունիքի մարզի շուրջ պահպանվում է լարվածություն»։ Նա նկատեց, որ վերջին շրջանում Հարավային Կովկասում ակտիվանում են արտատարածաշրջանային երկրները, ինչը, ըստ նրա, միտված չէ անվտանգության ամրապնդմանը, այլ՝ ազդեցության ոլորտների ընդլայնմանը։ Այս կերպ Մոսկվան մատնանշում է, որ արևմտյան երկրների (ԱՄՆ, ԵՄ) աճող ներգրավվածությունը տարածաշրջանում իր համար մտահոգիչ է և կարող է դառնալ լրացուցիչ լարվածության աղբյուր։

Ռուսաստանի դիրքորոշմամբ՝ քանի դեռ Ադրբեջան-Հայաստան հակամարտությունը վերջնական կարգավորում չի ստացել, իրավիճակի զարգացումը կարող է մնալ անկանխատեսելի։ Բելոուսովը բացահայտ ընդգծեց, որ Մոսկվան շահագրգռված է Երևան–Բաքու խաղաղության պայմանագրի ստորագրմամբ և պատրաստ է աջակցել այդ գործընթացին։ Սա վկայում է, որ Ռուսաստանը ձգտում է պահպանել իր միջնորդական դերը և հանդես գալ որպես տարածաշրջանի անվտանգության հիմնական երաշխավոր։

Քաղաքական տեսանկյունից՝ Մոսկվայի զգուշացումները կարող են միտված լինել նաև Հայաստանին հիշեցնելու ՀԱՊԿ շրջանակում իր պարտավորությունների մասին՝ ընդգծելով, որ Ռուսաստանը հետևում է իր դաշնակցի սահմաններին և պատրաստ է միջամտել, եթե իրավիճակը սրվի։ Ռազմավարական առումով Սյունիքը ռուսական հետաքրքրության գոտում է նաև իր աշխարհագրական դիրքի պատճառով. այստեղով է անցնում Հայաստանը Իրանի հետ կապող ճանապարհը, իսկ հնարավոր էսկալացիան կարող է վտանգել ոչ միայն Հայաստանի, այլև՝ ռուսական ռազմաքաղաքական ներկայության կայունությունը։ Բացի այդ, Սյունիքով նախատեսվում է անցկացնել նաև այսպես կոչված «Զանգեզուրի միջանցքը», որի շուրջ շարունակվում են քաղաքական քննարկումները։

Հետևաբար՝ տարածաշրջանի ցանկացած լարվածություն անմիջապես առնչվում է Ռուսաստանի դիրքերին ու նախագծերին։

Ուշագրավ է, որ ռուսական հայտարարությունները ներառում են նաև «մեղմ նախատինք» Հայաստանի իշխանություններին՝ արևմտյան գործընկերների հետ սերտացող հարաբերությունների համար։ Օրերս Reuters-ը հաղորդել էր, որ Մոսկվայում Հայաստանի ՆԱՏՕ-ի հետ սերտացող կապերը գնահատվել են որպես տարածաշրջանի ապակայունացնող գործոն։ Այդ տոնայնությունը համահունչ է Բելոուսովի ելույթի այն հատվածին, որտեղ նշվում էր, որ Արևմուտքը տարածաշրջանում ավելի շուտ ձգտում է ընդլայնել իր ազդեցությունը, քան ամրապնդել անվտանգությունը։ Այսպիսով՝ Ռուսաստանը մի կողմից նախազգուշացնում է իրական վտանգի մասին, մյուս կողմից՝ ակնարկում է, որ եթե Երևանը շատ հեռու գնա Արևմուտքի հետ համագործակցության հարցում, կարող է վտանգել սեփական անվտանգությունը։

Երևանի վստահեցումները և արձագանքները

Տարածաշրջանում էսկալացիայի ռիսկերի վերաբերյալ Հայաստանում պաշտոնական տեսակետը տարբերվում է արտաքին դերակատարների հռետորաբանությունից։ Հայաստանի իշխանությունները, այդ թվում վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանն ու Ազգային ժողովի նախագահ Ալեն Սիմոնյանը, հրապարակայնորեն պնդում են, որ նոր պատերազմ չի լինելու և որ խաղաղության պայմանագիրը մոտ է եզրագծին։

Մայիսի 27-ին խորհրդարանում լրագրողների հետ զրույցում Ալեն Սիմոնյանը անդրադարձավ Մարկո Ռուբիոյի հայտարարությանը՝ նշելով, որ չի կիսում ԱՄՆ սենատորի մտահոգությունները։ «Ես նման տեղեկության չեմ տիրապետում, քաղաքական առումով նման վտանգ այս պահին չեմ տեսնում», – նշել է Սիմոնյանը՝ արձագանքելով հարցին, թե արդյոք հայ-ադրբեջանական սահմանին էսկալացիայի ռեալ ռիսկեր կան։ Նա առաջարկել էր նման հարցով դիմել Պաշտպանության նախարարությանը՝ ճշտելու, թե սահմանին լարվածության կամ տեղաշարժերի միտումներ առկա՞ են։ Սակայն՝ ըստ իր գնահատման, նման նշաններ չկան։ Ավելին, ի պատասխան հարցի՝ արդյոք Ալիևի՝ Հայաստանի տարածքը «Արևմտյան Ադրբեջան» անվանելը պետք է դիտարկել որպես լուրջ ազդակ, Սիմոնյանը ակնարկեց, որ պաշտոնական Երևանը փորձում է չտրվել Բաքվի սադրիչ հռետորաբանությանը և ձեռնպահ մնալ հրապարակային արձագանքներից, որոնք կարող են լարել իրավիճակը։

Վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանն էլ բազմիցս շեշտել է, որ «պատերազմ չի լինելու, լինելու է խաղաղություն»։ Ապրիլին խորհրդարանում կառավարության տարեկան հաշվետվության ներկայացման ընթացքում նա նշել էր. «Պատերազմի որևէ հիմնավորում չկա։ Հայաստանն ու Ադրբեջանը ճանաչել են միմյանց տարածքային ամբողջականությունը… Ուստի կողմերի միջև նոր սրացում կամ պատերազմ կանխատեսելը որևէ հեռանկար չունի։ Հայաստանի և Ադրբեջանի ժողովուրդներն արժանի են խաղաղության և խաղաղ համակեցության։ Պատերազմ չի՛ լինելու, լինելու է խաղաղություն»։

Այս պաշտոնական գիծը Երևանը հիմնավորում է նրանով, որ մարտի 13-ին կողմերը ավարտել են խաղաղության պայմանագրի տեքստի համադրման աշխատանքները՝ համաձայնեցնելով նույնիսկ վիճահարույց կետերը։ Դրանից հետո հայկական կողմը մի քանի անգամ՝ բարձր մակարդակով, հայտարարել է իր պատրաստակամության մասին՝ ստորագրելու համաձայնագիրը։ Նշվել է, որ այժմ «գնդակն ադրբեջանական դաշտում է»։

Երևանի զգուշավոր լավատեսությունը պայմանավորված է ինչպես քաղաքական, այնպես էլ ռազմական և ներքաղաքական նկատառումներով։ Նախ՝ 2020 թվականի պատերազմից հետո ուժային բալանսը Հայաստանի օգտին չէ, և նոր ռազմական էսկալացիան կարող է աղետալի լինել երկրի համար։ Ուստի իշխանությունները ռազմավարական շեշտը դնում են հնարավոր խաղաղության համաձայնագրի վրա՝ համոզված լինելով, որ դա անվտանգությունն ապահովելու միակ իրատեսական ճանապարհն է։ Երկրորդ՝ ներքաղաքական առումով Փաշինյանի կառավարությունը փորձում է խաղաղ հռետորաբանությամբ հանրության մեջ պահպանել հարաբերական հանգստություն և ապագայի հանդեպ հույս։ Վերջին ամիսներին իշխանական քարոզչությունը շեշտադրում է, թե դիվանագիտական ջանքերը տալիս են արդյունք, և «խաղաղության դարաշրջանը» մոտենում է։

Օրինակ, ընդդիմադիր պատգամավոր Տիգրան Աբրահամյանի դիտարկմամբ՝ վերջին 2–3 ամիսներին հանրությունը հիմնականում լսում է լավատեսական գնահատականներ և հանգուցալուծման ակնկալիքներ տարբեր երկրների ղեկավարներից։ Այդ ֆոնին Երևանում ձևավորվել է որոշակի «հարմարավետության գոտի», որտեղ պատկերացվում է, որ իրավիճակը շարժվում է դեպի խաղաղություն։ Այդ պատճառով իշխանությունները խուսափում են հանրության մոտ վախի ու տագնապի սերմանումից՝ հատկապես երբ իրենք են հավաստիացնում, թե պատերազմ չի լինելու։

Այնուամենայնիվ, պետք է նշել, որ Հայաստանը շարունակում է նաև դիվանագիտական խողովակներով բարձրացնել սահմանային միջադեպերի հարցը՝ պարզապես զուսպ ձևաչափով։ Օրինակ՝ մայիսի 29-ին Հայաստանի Պաշտպանության նախարարությունը հաղորդեց, որ Ադրբեջանի զինված ուժերի ստորաբաժանումները կրակ են բացել Սյունիքի Խոզնավար գյուղի ուղղությամբ՝ վնասելով բնակելի տուն։ Չնայած Ադրբեջանը հերքել է այդ տեղեկատվությունը, Երևանը պարբերաբար տեղեկացնում է միջազգային կազմակերպություններին և միջնորդներին հրադադարի խախտումների մասին։ Սակայն, երբ հարցը հասնում է հրապարակային մեկնաբանությունների, իշխանությունները գերադասում են չխախտել իրենց որդեգրած «չսրացման» քաղաքական ուղեգիծը։ Ինչպես նշել է իշխող խմբակցության պատգամավոր Արմեն Խաչատրյանը՝ «Հայաստանի կառավարության դիրքորոշումն այն է, որ պետք է անել ամեն ինչ, որպեսզի խաղաղության պայմանագիրը կնքվի, և պետք է խուսափել սրող գործողություններից»։ Սա է պատճառը, որ հայկական կողմը հաճախ նույնիսկ չի պատասխանում սահմանային հրաձգություններին։

Այսպիսով, Երևանը փորձում է գործել զուսպ, չտրվել սադրանքների, պահպանել վերահսկելիություն և խնդիրները տեղափոխել բանակցային հարթակ՝ հնարավորինս հեռու պահելով նոր բախումներից։

Քաղաքական, ռազմավարական և դիվանագիտական պատճառների վերլուծություն

Վերոնշյալ փոխադարձորեն տարբեր գնահատականները պայմանավորված են յուրաքանչյուր կողմի քաղաքական, ռազմավարական և դիվանագիտական առաջնահերթություններով։

Քաղաքական տեսանկյունից, ԱՄՆ-ի համար կարևոր է ցույց տալ, որ նոր վարչակազմը հետևողական է մարդու իրավունքների և միջազգային իրավունքի ոլորտներում, ինչպես նաև արձագանքում է Կոնգրեսում և ամերիկահայ համայնքում հնչող մտահոգություններին՝ կապված Ադրբեջանի ագրեսիվ քաղաքականության հետ։ Սենատոր Ռուբիոյի կոշտ հայտարարությունն ուղղված էր ոչ միայն արտաքին, այլև ներքին լսարանին՝ ընդգծելու, որ Վաշինգտոնը լրջորեն է վերաբերվում Հարավային Կովկասի իրավիճակին և չի պատրաստվում հանդուրժել Ադրբեջանի նոր ուժային գործողությունները։

Ռուսաստանի պարագայում քաղաքական հաշվարկը միտված է միաժամանակ պահպանել Հայաստանի վստահությունը որպես դաշնակցի և վերահաստատել սեփական դիրքն իբրև տարածաշրջանային արբիտր։ Բելոուսովի հայտարարությունը միաժամանակ ուղերձ էր Երևանին՝ ակնարկելով, որ չնայած Հայաստանի աճող համագործակցությանը արևմտյան երկրների հետ, Մոսկվան իրեն դեռևս դիտարկում է որպես տարածաշրջանային անվտանգության հիմնական երաշխավոր։ Այդ ուղերձում որոշ չափով թաքնված էր նաև զգուշացում՝ չշարունակել հեռանալ ռուսական ռազմավարական ուղեծրից։

Հայաստանի իշխանությունների մոտեցումը քաղաքական իմաստով բացատրվում է ներքաղաքական իրողություններով։ Պատերազմի վտանգի հրապարակային ընդունումը կարող էր ընդդիմության համար դառնալ հարմար առիթ՝ կառավարության հասցեին սուր քննադատության։ Ընդդիմադիր դաշտը, հավանաբար, այդ դեպքում ներկայացներ խաղաղության քաղաքականությունն իբրև անհաջողություն՝ ասելով, որ «իշխանությունների գործողությունների արդյունքում երկիրը կանգնած է նոր պատերազմի շեմին»։ Այս համատեքստում Փաշինյանի կառավարությունը նախընտրում է շարունակել խաղաղության օրակարգի քարոզը, որն առավել ընդունելի է հանրության համար և նպաստում է ներքաղաքական կայունության պահպանմանը։

Ռազմավարական տեսանկյունից

Թեև ԱՄՆ-ը և Ռուսաստանը պաշտոնապես հայտարարում են Հարավային Կովկասում պատերազմի անթույլատրելիության մասին, նրանց շարժառիթները էապես տարբերվում են։ ԱՄՆ ռազմավարների համար նոր հակամարտությունը հղի է մի շարք ռիսկերով։ Նախ՝ այն կարող է հնարավորություն տալ Ռուսաստանին կամ Իրանին խորացնել ներգրավվածությունը տարածաշրջանում, երկրորդ՝ խաթարել Կասպյան էներգետիկ հաղորդուղիների անվտանգությունը, և երրորդ՝ շեղել Վաշինգտոնի ռեսուրսներն այլ՝ առավել առաջնահերթ ուղղություններից։ Այս պատճառով ԱՄՆ-ը ձգտում է կանխարգելել նման զարգացումները՝ ապահովելով հարաբերական կայունություն։

Ռուսաստանը, իր հերթին, ունի ռազմավարական շահ՝ խուսափելու լայնածավալ բախումից, քանի որ վերջինս կարող է սպառնալ իր ռազմական ներկայությանը Հայաստանում և տարածաշրջանում։ Գյումրիի ռազմաբազայի և ԼՂ-ում տեղակայված խաղաղապահների ներգրավումը նման սցենարներում Մոսկվայի համար անցանկալի է։ Բացի այդ, պատերազմի վերսկսումը կարող է դուռ բացել ՆԱՏՕ-ի՝ թե՛ քաղաքական, թե՛ խորհրդանշական ներգրավման համար։ Միևնույն ժամանակ, որոշ վերլուծաբանների գնահատմամբ, Մոսկվան շահագրգռված չէ լիարժեք խաղաղությամբ՝ առանց սեփական մասնակցության։ Այլ կերպ ասած՝ առանց իրեն որպես անփոխարինելի միջնորդ տեսնելու։ Այդ պատճառով՝ վերահսկվող լարվածության պահպանումը կարող է մաս կազմել Ռուսաստանի ռազմավարությանը, որի նպատակը տարածաշրջանում իր անհրաժեշտության պահպանումն է։

Հայաստանի համար ռազմավարական գերակայությունը մնում է պատերազմից խուսափելը։ 44-օրյա պատերազմից հետո հայկական բանակը դեռևս չի վերականգնել իր ներուժը, իսկ պաշտպանական համակարգը բարեփոխումների փուլում է։ Նոր ռազմական բախման պարագայում Հայաստանը կարող է կանգնել անբարենպաստ և աղետալի հետևանքների առաջ։ Այս պայմաններում Երևանը դիտարկում է խաղաղության պայմանագիրը որպես իր անվտանգությունն ապահովելու գրեթե միակ իրատեսական ուղի։ Բանակցային գործընթացի հաջողությունը միաժամանակ կնշանակի միջազգային աջակցություն և սահմանների անձեռնմխելիության որոշակի երաշխիք։ Հակառակ սցենարը՝ պատերազմի վերսկսումը, Հայաստանի համար կարող է բերել միջազգային մեկուսացում և ծանր հետևանքներ՝ առանց դաշնակիցների գործուն աջակցության։

Դիվանագիտական տեսանկյունից

ԱՄՆ-ի և Ռուսաստանի հայտարարություններում ակնհայտ է դիվանագիտական հարթակում երկու գերտերությունների միջև ընթացող մրցակցությունը։

Վաշինգտոնը, բարձրաձայնելով էսկալացիայի վտանգը, հանդես է գալիս իբրև Երևանի պաշտպան և Բաքվի սաստող կողմ՝ այդպիսով ամրապնդելով իր դիրքն իբրև հավասարակշռող և խաղաղարար ուժ։ Սենատոր Ռուբիոյի հայտարարությունը կարելի է դիտարկել նաև որպես ուղիղ մեսիջ Ադրբեջանի ղեկավարությանը՝ նախազգուշացնելով, որ ցանկացած ուժային քայլ կբերի միջազգային խիստ արձագանքի։

Մյուս կողմից՝ Մոսկվան իր դիվանագիտական հռետորաբանության մեջ փորձում է նսեմացնել արևմտյան դերակատարների ներկայությունն ու ազդեցությունը։

Բելոուսովի օգտագործած «արտատարածաշրջանային երկրների ակտիվացում» արտահայտությունն ակնարկում է, որ Արևմուտքը ոչ թե խաղաղություն է բերում, այլ հակառակը՝ անկայունություն և մրցակցային լարվածություն։ Ռուսաստանը փորձում է պահպանել իր դիրքը՝ իբրև միակ ուժը, որը կարող է կազմակերպել արդյունավետ բանակցային գործընթաց և ապահովել կայունություն՝ հիմնվելով պատմական կապերի և տարածաշրջանային ռազմական ներկայության վրա։ Բելոուսովի հայտարարության այն հատվածը, թե «Մոսկվան պատրաստ է ամեն կերպ աջակցել խաղաղության պայմանագրի ստորագրմանը», ուղղված էր ոչ միայն Երևանին և Բաքվին, այլև Արևմուտքին՝ ներկայացնելով Ռուսաստանը որպես կառուցողական և անփոխարինելի դերակատար։

Հայաստանի դիվանագիտական հաշվարկը առավել բարդ է։ Երևանը ձգտում է խաղաղ պայմանագրի միջոցով լուծել իր անվտանգության հիմնախնդիրը, ինչի համար փորձում է համատեղել Վաշինգտոնի, Բրյուսելի և Մոսկվայի աջակցությունը կամ գոնե չեզոք վերաբերմունքը։ Այս նպատակով հայկական դիվանագիտությունը գործում է զուսպ ռեժիմով՝ հավասարակշռված հաղորդագրություններով ներկայացնելով սահմանային խախտումներն ու իր շահերը։ Պաշտոնական Երևանը խուսափում է հրապարակային մեղադրանքներից, թե՛ Մոսկվայի հասցեին՝ Ադրբեջանի ագրեսիային չխանգարելու առնչությամբ, և թե՛ Արևմուտքի՝ անգործության համար։ Փոխարենը, որոշ հարցեր ներկայացվում են դիվանագիտական հանդիպումների ընթացքում՝ ոչ հրապարակային ճանապարհով։

Այս դիվանագիտական հավասարակշռման քաղաքականությունն է նաև արտահայտվել վարչապետ Փաշինյանի հայտարարության մեջ, երբ նա կոչ էր անում «Հայաստանում և Ադրբեջանում գործող բոլոր ուժերին ու անհատներին չանել հայտարարություններ, որոնք հակասում են խաղաղության տրամաբանությանը»։ Այդ ուղերձը կարելի է մեկնաբանել որպես ավելի լայն մեսիջ՝ ուղղված նաև արտաքին դերակատարներին՝ հորդորելով զերծ մնալ արմատական հայտարարություններից և նպաստել իրավիճակի կայունացմանը։ Ըստ էության, Երևանը փորձում է ներգրավել բոլոր հիմնական դերակատարներին՝ առանց որևէ մեկի դեմ բացահայտ դիրքորոշում ընդունելու՝ միաժամանակ կառուցելով «բալանսավորված» արտաքին քաղաքականություն, որտեղ քայլերն ուղղված են միաժամանակ բոլոր կողմերի համոզմանը, որ խաղաղությունը նաև նրանց շահերից է բխում:

Վերոնշյալ վերլուծությունը ցույց է տալիս, որ Սյունիքի տարածաշրջանի վերաբերյալ գնահատականների տարբերությունը պայմանավորված է ոչ միայն կողմերի շահերով, այլև իրենց պատկերացումներով տարածաշրջանային իրականության մասին։ Միացյալ Նահանգները վտանգ է տեսնում՝ նպատակ ունենալով կանխել նոր պատերազմ և ամրապնդել իր դերը Հարավային Կովկասում՝ միաժամանակ աջակցելով խաղաղության գործընթացին և զսպելով իր համար անցանկալի զարգացումները։ Ռուսաստանը նույնպես տեսնում է վտանգ, բայց այլ դիտանկյունից՝ որպես հնարավորություն՝ վերականգնելու նախաձեռնությունը տարածաշրջանային անվտանգության ոլորտում և կանխելու արևմտյան ազդեցության ընդլայնումը։ Այդ կերպ Մոսկվան միաժամանակ ազդակ է հղում թե՛ Բաքվին, թե՛ Երևանին՝ չանցնելու իր շահերի սահմանագծերը։

Իսկ Հայաստանի իշխանությունները, ապրելով պատերազմների ծանր հետևանքները, բնականորեն ձգտում են բացառել նոր բախման հնարավորությունը։ Հենց այս պատճառով էլ պաշտոնական Երևանը հրապարակայնորեն հերքում է էսկալացիայի հեռանկարը՝ փորձելով պահպանել հասարակական կայունությունն ու հավատարիմ մնալ խաղաղության ռազմավարությանը։

Քաղաքական, ռազմավարական և դիվանագիտական հաշվարկների այս բարդ համադրությունն է ձևավորում ներկայիս իրավիճակը՝ միաժամանակ բացելով հնարավորությունների և վտանգների դաշտ։

Վերլուծաբանների կարծիքով՝ առաջիկա ամիսները կլինեն վճռորոշ։ Դրանց ընթացքում պարզ կդառնա՝ արդյոք Երևանի խաղաղ լավատեսությունն արդարացված էր, թե Վաշինգտոնի և Մոսկվայի նախազգուշացումները ավելի համապատասխան էին իրականությանը։ Չնայած խաղաղության պայմանագրի շուրջ բանակցությունները շարունակվում են, սահմանային միջադեպերը չեն դադարում, ինչը հիշեցնում է, որ նույնիսկ փոքր պատահարները կարող են վերաճել լայնամասշտաբ բախման։ Ուստի՝ բոլոր ներգրավված կողմերը կրում են համատեղ պատասխանատվություն՝ լարվածության հետագա աճը կանխելու համար։

Ինչպես ընդգծում է Տիգրան Աբրահամյանը, Սյունիքը միայն հայ-ադրբեջանական հարց չէ։ Այն ունի տարածաշրջանային և անգամ աշխարհաքաղաքական նշանակություն՝ հատկապես հաշվի առնելով Իրանի հետ ունեցած սահմանը։ Այսպիսով՝ այստեղ ցանկացած սրացում կունենա ավելի լայն հետևանքներ։ ԱՄՆ-ի և Ռուսաստանի ուշադրության կենտրոնում, իսկ Հայաստանի տեղական զգոնության պայմաններում դեռ հնարավոր է կանխել ամենավատ սցենարը և տարածաշրջանը ուղղել դեպի երկարատև խաղաղություն։

Եվ հենց դա է մնում ոչ միայն Հայաստանի բնակչության, այլև հարևան ժողովուրդների ամենահստակ և խորին ցանկությունը։