29 տարվա վանդակից դեպի ազատություն. Մհեր Ենոքյանի գործը և արդարադատության հերթական քննությունը
- YO
- 23 июл.
- 2 мин. чтения
23.07.2025
2025 թ. հուլիսի 23‑ին Երևանի ընդհանուր իրավասության դատարանը բավարարեց Մհեր Ենոքյանի պայմանական վաղաժամկետ ազատ արձակման միջնորդությունը, ինչի արդյունքում «Նուբարաշեն» քրեակատարողական հիմնարկի դարպասները բացվեցին մեկ մարդու համար, որը գրեթե երեք տասնամյակ էր անցկացրել ճաղերից այն կողմ։ Սրանից ժամեր հետո Հայաստանի գլխավոր դատախազությունը բողոքարկեց այդ որոշումը Վերաքննիչ դատարան, իսկ վերջինս արդեն ընդունել է բողոքը վարույթ, ինչը նկատելի լարել է հասարակական հետաքրքրությունն այս բազմաշերտ գործի հանդեպ։
Ենոքյանի պատմությունը սկսվել է 1996 թվականին, երբ 21‑ամյա ուսանողը մեղադրվեց իր համակուրսեցի, Երևանի պետական բժշկական համալսարանի 19‑ամյա ուսանող Իոսիֆ Աղաջանովի սպանության համար։ Դատարանը նրան դատապարտեց գնդակահարության, իսկ 2003‑ին, երբ Հայաստանը վերացրեց մահապատիժը, նախնական վճիռը փոխվեց ցմահ ազատազրկմամբ։ Այդ տարիներին նույն գործով մեղադրվող Արամ Հարությունյանը ավելի ուշ ազատ արձակվեց, մինչդեռ Ենոքյանը մնաց բանտում, երկու անգամ էլ փորձել էր փախուստի դիմել, ինչը մինչ օրս հիշեցվում է որպես մեղադրանքի կարևոր փաստարկ։
Բանտային տարիները, սակայն, միայն պատժի շրջան չեն եղել։ Ենոքյանը ինքնակրթությամբ զբաղվել է, ավարտել է Հայ‑ռուսական (Սլավոնական) համալսարանի իրավագիտության ֆակուլտետը՝ դառնալով Հայաստանում առաջին ցմահ դատապարտյալը, ով ունի իրավաբանի դիպլոմ։ Նա բանտում գրել է հոդվածներ, զբաղվել դատապաշտպանական խորհրդատվությամբ, իսկ Քրեակատարողական և Պրոբացիոն ծառայությունները նրա մասին դրական բնութագրեր են ներկայացրել՝ ընդգծելով երկարատև կարգապահ պահվածքն ու հստակ առաջընթացը։
Չնայած դրան, 2024 թ. փետրվարի 22‑ին դատարանը մերժեց Ենոքյանի առաջին միջնորդությունը՝ մատնանշելով «զղջման բացակայությունը» և հաշվի առնելով զոհի ընտանիքի դեմ արտահայտված դիրքորոշումը։ Աղաջանովների ընտանիքը մինչ այսօր պնդում է, որ առանց մեղքի ընդունման և անկեղծ ներողության ցանկացած ազատություն կհակասի արդարադատության տրամաբանությանը։
Այս տարվա որոշումն արդեն հիմնվել է ոչ միայն դրական բնութագրերի, այլև բազմաթիվ փորձագիտական եզրակացությունների վրա, որոնք վկայում են, որ 29 տարի ազատազրկումը գերազանցում է եվրոպական պրակտիկայում ընդունված միջին շեմերը, իսկ դատապարտյալի վարքը վերջին տարիներին չի ցուցաբերել հասարակական վտանգավորություն։ Դատարանը նաև կարևորել է, որ Ենոքյանը վերջին ժամանակներս կրել է բաց ռեժիմ, ինչը թույլ է տալիս չափել նրա հարմարվողականությունը ազատ կյանքի պայմաններում։
Եթե Վերաքննիչ դատարանը ուժի մեջ թողնի որոշումը, Մհեր Ենոքյանը տասը տարի կգտնվի փորձաշրջանում․ պարտավոր է պարբերաբար ներկայանալ Պրոբացիոն ծառայություն, չի կարող լքել Հայաստանը առանց դատարանի համաձայնության, և պետք է հատուցի վնասը Աղաջանովների ընտանիքին։ Ցանկացած խախտում կարող է վերակենդանացնել պատժի մնացած մասն ամբողջական ծավալով։ Եթե Վերաքննիչ դատարանը չեղարկի առաջին ատյանի որոշումը, Ենոքյանը կրկին կվերադառնա բանտ, և գործը, հավանաբար, կհասնի մինչև Վճռաբեկ դատարան, իսկ հետո, հնարավոր է, նաև Եվրոպական դատարան։
Մհեր Ենոքյանի պատմությունը վաղուց դարձել է ոչ միայն անձնական ողբերգության, այլ նաև քրեական քաղաքականության և հասարակական արժեքների խորը քննության առարկա։ Արդյո՞ք զղջումը պետք է պարտադիր պայման լինի պայմանական ազատ արձակման համար։ Արդյո՞ք քսանինից ավելի տարիները բավարար են համարելու, որ արդարադատությունը կատարել է իր ուղղիչ առաքելությունը։ Հասարակությունն ու իրավական հանրությունը բաժանված են․ մի կողմում զոհի հիշատակի պաշտպաններն են, մյուսում՝ վերականգնողական արդարադատության կողմնակիցները, որոնք պնդում են, որ նույնիսկ ամենածանր դատավճռի դեպքում մարդը կարող է փոխվել։
Ենոքյանի գործի ճակատագիրը, որը հանդիսանում է հայաստանյան քրեական համակարգի ամենամեծ դեմքերով դեպքերից մեկը, այժմ կախված է Վերաքննիչ դատարանի սպասվող վճռից։ Որ որոշումն էլ լինի, այն նախադեպ կդառնա մնացած բոլոր ցմահ դատապարտյալների համար՝ նորից սահմանելով, թե ինչ է նշանակում արդար, մարդակենտրոն և հավասարակշռված արդարադատություն։
