Անխոչընդոտ՝ ո՞ւմ համար. ով է լինելու «Թրամփի ուղին»՝ վերահսկողը

10.08.2025, ԱՄՆ

Վաշինգտոնում օգոստոսի 8-ին ստորագրված եռակողմ հռչակագիրը Հայաստանի իշխանությունները ներկայացնում են որպես պատմական հաջողություն՝ «շրջադարձային նշանակության պայմանավորվածություն», որով երկիրը վերջապես դուրս է գալիս երկարամյա շրջափակումից։ Վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանի խոսքով՝ այս «դարակազմիկ իրադարձության» արդյունքում Հայաստանով անցնող նոր տրանսպորտային ուղին բերելու է միլիարդավոր դոլարների ներդրումներ, տնտեսական օգուտներ և անվտանգության լրացուցիչ երաշխիքներ։ Նոր ճանապարհը, որն անվանվել է «Թրամփի երթուղի հանուն միջազգային խաղաղության և բարօրության» (Trump Route for International Peace and Prosperity – TRIPP), դիտարկվում է նաև որպես անվտանգության նոր բաղադրիչ Հայաստանի համար, իսկ ԱՄՆ նախագահի անվան կապակցումը նախագծին, ըստ իշխանության, պետք է մեծ վստահություն ներշնչի ներդրողներին։

Մինչդեռ ընդդիմությունը և անկախ վերլուծաբաններն զգուշացնում են, որ Վաշինգտոնում ձեռք բերված պայմանավորվածությունները պարունակում են լուրջ անորոշություններ և միակողմանի ռիսկեր Հայաստանի ինքնիշխանության համար։

Նրանց գնահատմամբ՝ պաշտոնական Երևանը գնացել է չափազանց մեծ զիջումների՝ ակնկալվող խաղաղության դիմաց։ Օրինակ, ընդդիմադիր պատգամավոր Քրիստինե Վարդանյանը փաստում է, որ Իլհամ Ալիևն ստացել է այն, ինչ պահանջում էր՝ Հայաստանի տարածքով անխոչընդոտ կապ Ադրբեջանի հիմնական մասի և Նախիջևանի միջև, ԱՄՆ-ն ստացել է իմիջային հաջողություն՝ ներկայանալով որպես տարածաշրջանում խաղաղություն հաստատող, մինչդեռ Հայաստանն էական ձեռքբերումներ չունի, և արդյունքը եղել են միակողմանի զիջումները։ Վարդանյանի պնդմամբ՝ «Թրամփի ուղու» պայմանավորվածությունը շարունակում է Ադրբեջանի՝ առավելագույնի հասնելու քաղաքականությունը, և Երևանի ստանալիք շահույթները մնում են անորոշ։ Նման քննադատները հիշեցնում են, որ 2020 թվականի նոյեմբերի 9-ի եռակողմ հայտարարությամբ նույնպես նախատեսվում էր հաղորդակցության ուղիների բացում, սակայն այն ժամանակ Երևանը խուսափում էր «միջանցքային» ձևակերպումներից և ռուսական միջնորդությամբ ձգտում էր ապահովել սեփական վերահսկողությունը։ Հինգ տարի անց, սակայն, իրավիճակն այլ է․ այժմ պայմանավորվածությունը ստորագրված է Վաշինգտոնում, և Պուտինի ստորագրությունը փոխարինվել է Թրամփի ստորագրությամբ, ինչը, ընդդիմության կարծիքով, նշանավորում է նաև Երևանի զիջումը Բաքվի պահանջներին՝ նոր հովանու ներքո։

Վաշինգտոնյան համատեղ հռչակագրով ԱՄՆ-ի, Հայաստանի և Ադրբեջանի ղեկավարներն ամրագրել են Հարավային Կովկասում խաղաղության հաստատման ճանապարհային քարտեզը։ Հայտարարության կարևոր կետերից մեկը երկու երկրների միջև բոլոր տրանսպորտային հաղորդակցության ուղիների ապաշրջափակումն է՝ հիմք ընդունելով պետությունների ինքնիշխանության, տարածքային ամբողջականության և իրավազորության փոխադարձ հարգանքը։ Այս ջանքերի շրջանակում հատուկ ընդգծվում է Ադրբեջանի հիմնական մասի և Նախիջևանի Ինքնավար Հանրապետության միջև Հայաստանի տարածքով ուղիղ հաղորդակցության բացումը։ Թեև տեքստում «միջանցք» բառը ուղղակիորեն նշված չէ, այնտեղ օգտագործված է «անխոչընդոտ հաղորդակցություն» ձևակերպումը, որն էությամբ նույնն է, ինչ Բաքուն երկար ժամանակ պահանջում էր՝ անվանելով «Զանգեզուրի միջանցք»։ Այն պարզապես ներկայացվել է նոր փաթեթավորմամբ՝ ամերիկյան հովանու ներքո և «TRIPP» բրենդային անվանմամբ։

Հռչակագրի համաձայն՝ Հայաստանը համաձայնել է ԱՄՆ-ին տրամադրել Սյունիքի տարածքով անցնող այդ ճանապարհի նկատմամբ զարգացման բացառիկ իրավունքներ՝ մինչև 99 տարի ժամկետով։ Միացյալ Նահանգներն իր հերթին պատրաստվում է ստացած իրավունքը ենթավարձակալությամբ հանձնել մասնավոր ընկերությունների կոնսորցիումի՝ ենթակառուցվածքները կառուցելու և ղեկավարելու համար։ Նախատեսվում է, որ մոտ 43 կմ երկարությամբ այդ մայրուղով և երկաթուղով կիրականացվի ոչ միայն ուղևորափոխադրում, այլև էներգակիրների տարանցում․ կկառուցվեն գազամուղ, նավթամուղ, էլեկտրահաղորդման գծեր և օպտիկամանրաթելային կապի մալուխներ։ Դրանով «Թրամփի երթուղին» ներկայացվում է որպես տարածաշրջանային խաղաղության և բարգավաճման նախագիծ, որը, կողմերի համոզմամբ, պետք է ծառայի գործարար շահերին ու տնտեսական ինտեգրմանը, այլ ոչ թե ռազմական նպատակների։ Ի հավելումն, ինչպես նշել է վարչապետ Փաշինյանը, այս բոլոր նախագծերը պետք է իրագործվեն «Հայաստանի իրավասության, ինքնիշխանության և տարածքային ամբողջականության շրջանակներում»։ Ըստ պաշտոնական Երևանի հերքման՝ որևէ «էքստրատարածքային միջանցքային տրամաբանություն», որի մասին նախկինում քննարկումներ կային, չի լինելու։

Այսինքն՝ ճանապարհը, թեև լինելու է միջազգային նշանակության, իրավական առումով մնալու է ՀՀ տարածքի մաս և գործելու է ՀՀ օրենքներով։

Այնուամենայնիվ, ընդդիմադիրներն ուշադրություն են հրավիրում այն հանգամանքի վրա, որ փաստաթղթով Հայաստանը, փաստացի, պարտավորվել է Ադրբեջանին տրամադրել հենց այն՝ անխափան և վերահսկողությունից զերծ հաղորդակցությունը, ինչին վաղուց ձգտում էր Բաքուն և ինչից նախկինում փորձում էր խուսափել Երևանը։ Ընդ որում, նրանք ընդգծում են, որ նույն հռչակագրում հայելային սկզբունքով չեն ամրագրվել Հայաստանի համար Ադրբեջանի տարածքով անցնող հաղորդուղիների երաշխիքներ։ Թեև մինչև հանդիպումը Փաշինյանի թիմը խոսում էր «փոխադարձության սկզբունքի» պահպանման անհրաժեշտության մասին, փաստացի հռչակագրում ընդգրկվել է միայն անորոշ ձևակերպում՝ Հայաստանի համար միջազգային և ներպետական կապերի «փոխադարձ առավելությունների» մասին։ Այդ դրույթը որևէ կոնկրետ պարտավորություն չի դնում Ադրբեջանի վրա՝ հայկական բեռնափոխադրումների կամ ուղևորափոխադրումների համար իր տարածքով նմանատիպ ելքեր ապահովելու վերաբերյալ։ Իշխանությունները նշում են, որ բանակցությունների ընթացքում խորհրդակցություններ են եղել բոլոր ճանապարհների և երկաթուղիների հավասար օգտագործման շուրջ, սակայն այդ պայմանավորվածությունը հստակ կերպով գրված չէ ստորագրված տեքստում։

Այսպիսով, համաձայնագրում Ադրբեջանի համար առկա է հստակ կետ անխոչընդոտ կապի մասին, իսկ Հայաստանի համար փոխադարձ հնարավորությունների հատվածը մնում է վերացական ձևակերպումների մակարդակում։ Սա ընդդիմադիրների կողմից գնահատվում է որպես Երևանի դիրքերի թուլություն՝ նույնիսկ ամերիկյան միջնորդության պայմաններում կոշտ պահանջներ դնելու հարցում։ Նրանք նշում են, որ եթե նախքան բանակցությունները կառավարության ներկայացուցիչները երդվում էին չզիջել սկզբունքները, ապա փաստաթղթի բովանդակությունը ցույց տվեց, որ այդ հավաստիացումները հերթական անգամ չեն իրագործվել։

Ո՞վ է վերահսկելու «Թրամփի ուղին»․ հիմնական անպատասխան հարցը

Ամենաշատ հարցերն առաջացնում է ապաշրջափակվող ճանապարհի իրական վերահսկողության խնդիրը՝ մի հանգույց, որը կարող է որոշել՝ արդյոք Հայաստանի ինքնիշխանությունը լիարժեք կպահպանվի, թե ճանապարհը կվերածվի Ադրբեջանի համար փաստացի արտոնյալ միջանցքի։ Թեև հռչակագրում շեշտվում է, որ երթուղին գործելու է հայկական օրենսդրության ներքո, այդուհանդերձ, դեռ հստակ չէ, թե ով և ինչ ռեժիմով է իրականացնելու կառուցվող ուղու սահմանային վերահսկողությունը։

Վաշինգտոնում հայ լրագրողների գրավոր հարցերին պատասխանելիս Նիկոլ Փաշինյանն այս վերաբերյալ տվել է բավական ընդհանուր պարզաբանումներ։

Մասնավորապես, նա հայտարարել է, որ «ինքնիշխանության ապահովման գործիքներն ակնհայտորեն չեն կարող թուլանալ, և դրանք ներառում են անձնագրային ու մաքսային հսկողություն»։ «Մեր պետական ինստիտուտները պետք է դա իրականացնեն»,– ընդգծել է վարչապետը՝ հավելելով, որ ինքնիշխանություն նշանակում է պետության լիարժեք գործառույթներ՝ իր բոլոր ինստիտուտներով։ Այսինքն՝ պաշտոնական դիրքորոշմամբ նախատեսվում է, որ Հայաստանի սահմանապահ ծառայությունը և մաքսային մարմինները ծառայություններ են մատուցելու TRIPP երթուղով անցնող անձանց և բեռներին, ինչպես դա արվում է երկրի այլ սահմանակետերում։ Փաշինյանը, սակայն, նաև նշել է, որ հայկական կողմը պատրաստ է որոշակի պարզեցումների։ Նրա խոսքով՝ գուցե 5-10 տարի անց աշխարհում անձնագրային ու մաքսային հսկողության առկա ձևերն իրենց սպառեն, և տեխնոլոգիական նորարարությունները թույլ տան գործընթացն իրականացնել գրեթե անտեսանելի կերպով։ Վարչապետը վկայակոչել է ԱՄՆ փորձը, որտեղ սահմանային վերահսկողությունը կատարվում է առաջավոր տեխնոլոգիաների կիրառմամբ, և հայտնել է, որ Վաշինգտոնում ստորագրված փոխըմբռնման հուշագրերից մեկը հենց նպատակ ունի ԱՄՆ-ի օգնությամբ ուժեղացնել Հայաստանի սահմանապահ և մաքսային ծառայությունների կարողությունները։ «Եթե մենք հասանելիություն ստանանք այդ տեխնոլոգիաներին և սարքերին, կհաջողվի առավելագույնս պարզեցնել բոլոր ընթացակարգերը»,– նշել է նա։ Այսպիսով, իշխանությունը պնդում է, թե ճանապարհի վրա ՀՀ պետական մարմինների հսկողությունը լինելու է պարտադիր, բայց հավանաբար կիրականացվի նորարարական, «անտեսանելի» մեթոդներով, որպեսզի ապահովվի նաև Ադրբեջանի համար խոստացված «անխոչընդոտ» անցումը։

Սակայն հենց «անխոչընդոտ» ձևակերպումն է, որ մտահոգում է հայկական կողմի բազմաթիվ ներկայացուցիչների։ Հայ հասարակության և փորձագիտական շրջանակներում բարձրացվում են մի շարք կոնկրետ հարցեր, որոնց պատասխանները դեռ պաշտոնապես չկան․ «Ո՞վ է կարգավորելու ադրբեջանցի քաղաքացիների մուտքն ու ելքը ՀՀ տարածք։ Արդյոք նրանք անցնելո՞ւ են անձնագրային և մաքսային հսկողություն, և եթե այո՝ ո՞ւմ կողմից։ Արդյոք այդ ճանապարհահատվածում կլինե՞ն հայ սահմանապահներ, զինված ուժերի, ԱԱԾ-ի կամ ոստիկանության աշխատակիցներ։ Ինչպե՞ս է զննվելու Հայաստան մուտք գործող ադրբեջանական բեռը»։ Այս առանցքային հարցերը շրջանցվել են հռչակագրում, և ընդդիմադիրների կարծիքով՝ կառավարության ներկայացուցիչները դրանց պատասխանելու փոխարեն կրկին պատսպարվելու են «ինքնիշխանության, իրավազորության, տարածքային ամբողջականության» մասին ընդհանուր խոսքերի հետևում, որոնցից, ըստ ընդդիմության, փաստացի արդեն հրաժարվել են։ Բանն այն է, որ Ալիևը հրապարակավ հայտարարել էր, թե չի պատրաստվում «երես տեսնել» հայ սահմանապահներից՝ պահանջելով միջանցք՝ առանց հայկական վերահսկիչ կետերի։ Եվ հենց իր այս ձևակերպումը՝ «անխոչընդոտ կապ առանց սահմանապահի», այժմ կարծես ամրագրված է պայմանավորվածություններում։ Սա ուղղակի հակասության մեջ է Փաշինյանի հավաստիացումների հետ, թե հայկական ինստիտուտները պարտադիր հսկողություն են իրականացնելու երթուղում։ Ստացվում է մի բարդ խնդիր՝ ինչպե՞ս ապահովել ՀՀ օրենքների կիրառումն ու վերահսկողությունը, եթե ադրբեջանցիները, Ալիևի խոսքով, չպետք է նույնիսկ տեսնեն հայ սահմանապահին։

Արտաքուստ այս հակասությունը փորձ է արվում լուծել տեխնոլոգիական միջոցներով և միջազգային կառավարման ներգրավմամբ։ Քանի որ երթուղին լինելու է միջազգային կոնսորցիումի կողմից կառավարվող կոմերցիոն նախագիծ, վարկած կա, որ անձնագրային-մաքսային հսկողությունը կարող է կատարվել անհպում ռեժիմով, օրինակ՝ ուղևորների ու բեռների տվյալները նախապես փոխանցելով էլեկտրոնային համակարգերին, ավտոմատ սկանավորմամբ կամ այլ նորարարական լուծումներով, որպեսզի ֆիզիկական ստուգակետ չլինի կամ այն լինի ձևական։ Փաշինյանը հղում է արել կառավարության «Խաղաղության խաչմերուկ» ծրագրին, որտեղ հենց նշված էր, որ հայկական կողմը պատրաստ է նման պարզեցված ստուգումների։ Այնուամենայնիվ, մինչ այս պահը որևէ հստակ մոդել հանրությանը ներկայացված չէ, և ամենակարևոր հանգամանքը՝ ով և ինչպես է ունենալու վերահսկողություն երթուղու վրա, մնում է անհայտ։

Ընդդիմադիր վերլուծաբանները պնդում են, որ իրականացվողն ավելի շատ հիշեցնում է էքստրատարածքային միջանցք, որքան էլ իշխանությունը հերքի այդ բառի կիրառումը։ «Որքան էլ կողմերը փորձում են համոզել, թե սա միջանցքի մասին չէ, այն ամենը, ինչ տեղի է ունենում, ավելի շատ միջանցքային տրամաբանության մեջ է, քան սովորական ճանապարհի»,– գնահատում է ԱԺ ընդդիմադիր պատգամավոր Տիգրան Աբրահամյանը։ Իրականում, քննադատների կարծիքով, Հայաստանը ստորագրած փաստաթղթով դե յուրե պարտավորվել է օտարել իր տարածքի կարևոր հատվածի կառավարման իրավունքը՝ փոխանցելով այն այլ ուժի։ «Առավոտ» օրաթերթն այս կապակցությամբ նշում է, որ ինչ անունով էլ կոչվի այդ ճանապարհը՝ «Զանգեզուրի միջանցք», «Թրամփի երթուղի», թե «Խաղաղության խաչմերուկ», այժմ օրենսդրորեն ամրագրված է դրա օտարումը Հայաստանից․ «Հայաստանի այս կարևորագույն տարածքը վարձակալության է հանձնվում ամերիկյան ընկերության՝ 99 տարով, ևս 99 տարով երկարաձգման իրավունքով, և այդ հողն այլևս չի տնօրինվում Հայաստանի կողմից»։ Այս կոշտ գնահատականը արտացոլում է խոր թերահավատությունը, որ հայկական պետական կառույցները կկարողանան իրականում կիրառել իրենց լիազորությունները TRIPP երթուղում, եթե ողջ ենթակառուցվածքը կառավարվելու է ամերիկյան կողմի ընտրած օպերատորի կողմից։ Նման մտահոգությունները փաստացի պնդում են, որ ՀՀ ինքնիշխանությունը Սյունիքում էականորեն կնվազի, և ուղին գործնականում կվերածվի անվանապես հայկական, բայց փաստացի միջազգային կառավարմամբ միջանցքի։ Reuters-ի հաղորդմամբ՝ նախատեսվում է, որ երթուղին «կգործի ըստ հայկական օրենսդրության, իսկ Միացյալ Նահանգները կհանձնի այդ հողատարածքի շահագործումը կոնսորցիումի, որը կզբաղվի ենթակառուցվածքների կառուցմամբ և կառավարումով»։ Այս ձևակերպումը միաժամանակ ընդգծում է ինչպես ՀՀ իրավական գերակայությունը, այնպես էլ այն փաստը, որ օպերացիոն կառավարման մեջ առաջնային դեր է ստանձնելու արտասահմանյան մասնավոր հատվածը՝ թեկուզև ՀՀ համաձայնությամբ։

Ուստի հարցը բաց է մնում՝ արդյո՞ք հայ սահմանապահներն ու մաքսավորները ֆիզիկապես կգտնվեն երթուղու մուտքի-ելքի կետերում և կկատարեն ստուգումներ, թե՞ գործընթացը կվերապահվի կուլիսների հետևում՝ տեխնոլոգիական վերահսկողության ձևաչափով։ Մինչ այս պահը հստակություն չկա, և չի բացառվում, որ վերջնական պայմանավորվածությունները կհստակեցվեն մասնագիտական աշխատանքային խմբերում առաջիկա ամիսներին (CNN-ի համաձայն՝ Վաշինգտոնն ու Երևանը խմբեր են ստեղծելու ճանապարհային քարտեզի մանրամասները մշակելու համար), և հենց այդ ձևաչափում կորոշվի վերահսկողության կոնկրետ ռեժիմը։

Տարածաշրջանային արձագանքները և գերտերությունների խաղը

«Թրամփի միջանցք» նախագծի ի հայտ գալը խառնել է տարածաշրջանային ուժերի խաղաքարտերը։ Նախ և առաջ կտրուկ բացասական էր Իրանի արձագանքը։ Պաշտոնական Թեհրանը նախագիծը որակեց որպես ԱՄՆ-ի և «պանթյուրքիստական շարժումների» դավադրություն՝ ուղղված Իրան-Հայաստան սահմանի նշանակության նվազեցմանը։ Իրանի գերագույն առաջնորդի գլխավոր խորհրդական Ալի Աքբար Վելայաթին հայտարարեց, թե «Թրամփը կարծես թե Կովկասը մի անշարժ գույք է համարում, որ կարող է 99 տարով վարձակալել»։ Նա ավելացրել է, որ «այդ ճանապարհը չի դառնալու Թրամփի վարձկանների դարպաս, այլ կդառնա նրանց գերեզմանը»՝ այս պլանն անվանելով «քաղաքական դավաճանություն»։ Իրանի ԱԳ նախարարությունը նույնպես հայտարարություն տարածեց՝ ընդգծելով, որ թեև ողջունում է հայ-ադրբեջանական խաղաղության գործընթացը, սակայն իր սահմանների մերձակայքում ցանկացած նախագծի իրագործում պետք է լինի «ազգային ինքնիշխանության և տարածքային ամբողջականության հարգանքի շրջանակում և առանց օտարերկրյա միջամտության»։ Հատկանշական է, որ Վելայաթին շեշտեց, թե Իրանն այս նախաձեռնությանը կդիմակայի «Ռուսաստանի հետ, թե առանց նրա», ինչը վկայում է, որ Թեհրանը պատրաստ է անգամ ինքնուրույն քայլերի դիմել՝ կանխելու իր համար անցանկալի միջանցքի ստեղծումը։

Ռուսաստանի արձագանքն ավելի զուսպ էր, բայց զգուշավոր։ Մոսկվան հայտարարեց, որ ողջունելի են բոլոր այն ջանքերը, որոնք ուղղված են տարածաշրջանում կայունության և բարգավաճման խթանմանը։ Միևնույն ժամանակ, ՌԴ ԱԳՆ-ն նախազգուշացրեց, որ «տարածաշրջանից դուրս գտնվող դերակատարների ներգրավվածությունը պետք է ծառայի խաղաղ օրակարգի ամրապնդմանը և չստեղծի լրացուցիչ բաժանարար գծեր»։ Այս գնահատականն ակնհայտորեն վերաբերում էր ԱՄՆ-ի դերակատարությանը և ակնարկում, որ Մոսկվան դժգոհ է գործընթացից դուրս մնալու հանգամանքից։ Հիշեցնենք, որ 2020 թվականի զինադադարից հետո Ռուսաստանը փորձում էր առաջ տանել տարածաշրջանում հաղորդակցությունների բացման ծրագրերը սեփական հսկողության ներքո, սակայն Ուկրաինայում պատերազմի մեջ ներքաշվելու պատճառով էապես կորցրեց իր ազդեցությունը Երևան-Բաքու գործընթացում։

Թուրքիան, ընդհակառակը, ողջունել է TRIPP նախագիծը։ Պաշտոնական Անկարան հայտարարեց, որ հույս ունի՝ պլանավորված տարանցիկ միջանցքը կուժեղացնի էներգակիրների և այլ ռեսուրսների հոսքը Հարավային Կովկասով դեպի համաշխարհային շուկաներ։ Թուրքիան մշտապես աջակցել է Ադրբեջանին այս հարցում՝ համարելով, որ այսպես կոչված «Զանգեզուրի միջանցքի» բացմամբ «թյուրքական աշխարհը» ևս մեկ քայլ առաջ կգնա՝ ուղիղ կապ ստանալով Հայաստանի հարավով։ Այսպիսով, Անկարան TRIPP-ը դիտարկում է որպես մեծ հնարավորություն, որը համահունչ է իր տարածաշրջանային նկրտումներին։

ԱՄՆ-ի համար «Թրամփի ուղին» ունի ինչպես տնտեսական, այնպես էլ կարևոր աշխարհաքաղաքական նշանակություն։ Վաշինգտոնն այս կերպ ոչ միայն ապահովում է իր ներկայությունը ռազմավարական նշանակության միջանցքում, այլև ամրապնդում է ազդեցությունը Հարավային Կովկասում։ Բացի այդ, ԱՄՆ-ն, ըստ հաղորդումների, պատրաստվում է վերացնել սահմանափակումները Ադրբեջանի հետ ռազմական համագործակցության հարցում՝ ժամանակավորապես կասեցնելով հայտնի «Ազատության աջակցման ակտի» 907-րդ ուղղումը։ Այս հեռանկարը հայկական հասարակության որոշ շերտերում ընկալվում է մտահոգությամբ, քանի որ Ադրբեջանը շարունակում է պահել հայ ռազմագերիներին և բացահայտ հավակնություններ է դրսևորում Հայաստանի ինքնիշխան տարածքների նկատմամբ։

Վաշինգտոնում հայտարարված խաղաղության «ճանապարհային քարտեզը» մի կողմից նոր հույս է արթնացնում տարածաշրջանում տևական խաղաղության և տնտեսական զարգացման համար, սակայն մյուս կողմից ծնում է բազում հարցականներ, որոնց պատասխաններից է կախված այս պլանի ճակատագիրը։ «Թրամփի ուղին» խոստանում է Հարավային Կովկասի ապաշրջափակում և Հայաստանի վերածում տրանսպորտային հանգույցի, սակայն դրա իրականացման մանրամասները դեռևս մշուշոտ են։ Ամենագլխավոր անհայտը մնում է երթուղու վերահսկողության ռեժիմը․ Հայաստանը հայտարարում է, որ չի զիջելու իր ինքնիշխան իրավասությունները, սակայն միևնույն ժամանակ, փաստացի, համաձայնում է աննախադեպ՝ 99-ամյա արտոնությամբ տարածքը տրամադրել օտարերկրյա կոնսորցիումի կառավարմանը։ Այս հակասությունը դեռ պետք է հարթվի գործնականում։

Առայժմ կարելի է արձանագրել, որ ամերիկյան միջնորդությամբ ձեռք բերված պայմանավորվածությունները միանշանակ չեն գնահատվում Հայաստանում․ իշխանությունը դրանք ներկայացնում է որպես պատմական առաջընթաց, իսկ ընդդիմությունը՝ որպես պետության շահերի համար ռիսկային հետքայլ։ Շատ բան կախված կլինի նրանից, թե կողմերն ինչպես կկատարեն իրենց պարտավորությունները։ Եթե Ադրբեջանն իսկապես սահմանափակվի միայն առևտրային տարանցմամբ և հարգի Հայաստանի ինքնիշխանությունը, ապա տարածաշրջանում կարող է սկսվել տնտեսական փոխշահավետության նոր դարաշրջան։ Սակայն եթե Բաքուն փորձի գտնել ցանկացած սողանցք՝ հայկական վերահսկողությունը շրջանցելու կամ նոր պահանջներ առաջադրելու համար, խաղաղության խոստումները կարող են մնալ թղթի վրա։

Հաշվի առնելով նաև Իրանի և Ռուսաստանի կտրուկ վերապահումները՝ կարելի է ասել, որ «Թրամփի ուղին» ոչ միայն տնտեսական ծրագիր է, այլև մեծ խաղի մաս, որտեղ բախվում են տարբեր ուժերի շահեր։ Հայաստանը հայտնվել է այս ուժային կենտրոնների խաչմերուկում, և սեփական անվտանգությունն ապահովելու հրամայականն առավել քան երբևէ պահանջում է հստակ ու թափանցիկ պայմանավորվածություններ։ Այժմ կարևորագույնը պետք է լինի պայմանագրի իրականացման մանրամասների հստակեցումը՝ պնդելով փոխադարձության և ինքնիշխանության սկզբունքների լիարժեք կիրառումը։ Համապարփակ խաղաղությունը պահանջում է փոխադարձ վստահություն, որը չի կարող կառուցվել թաքնված ռիսկերով լի պայմանների վրա։ Ուստի, «Թրամփի երթուղու» շուրջ բոլոր չպարզաբանված հարցերը պետք է ստանան հստակ պատասխաններ, նախքան դրա կյանքի կոչվելը։ Միայն այդ դեպքում հնարավոր կլինի համոզված ասել, որ Վաշինգտոնում մեկնարկած գործընթացը կհանգեցնի իրական խաղաղության, այլ ոչ թե կնախանշի նոր վտանգների սկիզբ։