Անկախության տոնը՝ ցեխամարտի օր. ինչո՞ւ են Փաշինյանն ու Տեր-Պետրոսյանն իրար մեղադրում հայ ժողովրդի գլխին պատերազմ բերելու մեջ

23.09.2025, ԱՆՆԱ ՍԱՐԳՍՅԱՆ, YEREVAN ONLINE Mag.-ի ՔԱՂԱՔԱԿԱՆ ՄԵԿՆԱԲԱՆ

Դավաճանների հուշատախտակի պատվավոր հյուրերը

Հայաստանի անկախության հերթական տարեդարձը, որ պիտի լիներ միասնական ուրախության օր, այս անգամ վերածվեց մի յուրօրինակ «ցեխապարատի» Նիկոլ Փաշինյանի և Լևոն Տեր-Պետրոսյանի մասնակցությամբ։ Երկու առաջնորդներն էլ մրցում էին, թե ով ավելի վիրտուոզ կպատվազրկի մյուսին։ Առաջին նախագահ Տեր-Պետրոսյանն իր համարձակ հրապարակմամբ հայտարարեց, թե գործող վարչապետ Փաշինյանն արդեն ապահովել է իր «պատվավոր» տեղը Հայոց տխրահռչակ դավաճանների հուշատախտակում՝ «Մերուժան Արծրունու, Վահան Մամիկոնյանի, Վասակ Սյունու, Մելիք Շահնազարի և Մելիք Ֆրանգյուլի կողքին»։ Ավելին՝ Տեր-Պետրոսյանը մեղադրեց, որ Փաշինյանը ատում է անկախությունը, որովհետև այն «ոչ թե ինքը, այլ ուրիշներն են բերել»։

Ստացվում է՝ ըստ երկրի առաջին նախագահի, Փաշինյանը դասվել է պատմական դավաճանների փնջին՝ կողք կողքի հնադարյան ապազգային գործիչների հետ։ Ինչ խոսք, նման «պատվավոր դավաճանի» կոչումը կարելի է համարել անկախության տոնի ամենօրյա շնորհավորանքներից ամենաթնդացողը։ Տեր-Պետրոսյանն արձանագրեց Փաշինյանի «մահացու մեղքերը», որոնք, իր խոսքով, հանգեցրին Արցախի կորուստին. սկսած անհեռանկար հայտարարություններից («Արցախը Հայաստան է, և վե՛րջ» աղմկահույզ ճառով պատերազմ հայտարարեց Ադրբեջանին ու ջախջախիչ պարտություն կրեց), շարունակած՝ պատերազմի ընթացքում սխալ որոշումներով (մերժեց Վլադիմիր Պուտինի առաջարկած զինադադարը) և վերջացրած Արցախը գլխովին հայաթափելով։ Ապա առաջին նախագահը եզրակացնում է՝ Փաշինյանն իր համառությամբ ոչ միայն տապալեց խաղաղության շանսերը, այլև այժմ չունի բարոյական իրավունք նշել անկախության տոնը. իբր նա ուրախանալու պատճառ չունի, քանզի այդ անկախությունը իր բերածը չէ, և առավել ևս՝ նա ուրախանալու ոչինչ չի թողել ժողովրդին։

Իհարկե, կծու հեգնանքից զերծ չմնաց նաև Տեր-Պետրոսյանի պատմական զուգահեռը. դարերի խորքից բերված դավաճանների անունները հենց այնպես չէին ընտրված. ինչպես Մերուժան Արծրունին կամ Վասակ Սյունին ժամանակին օտար թշնամուն աջակից կանգնեցին, այնպես էլ, ըստ Տեր-Պետրոսյանի, Փաշինյանն է այսօր կատարել ազգային դավաճանություն՝ կորցնելով Արցախը և հպարտանալով այդ «խաղաղությամբ»։ Թե որքանով է այս պատմական համեմատությունը արդարացի, քննարկելի է, բայց մի բան հստակ է. Հայաստանում «դավաճանների հուշատախտակը» տխուր ընդգրկուն պատկեր է ստանում, և նրա պատվավոր հյուրերի ցանկում այժմ երկուսն էլ հավակնում են իրար քծնել՝ ում անունն ավելի բարձր կգրվի տվյալ տախտակի վրա։

Փաշինյանի արձագանքը սպասեցնել չտվեց. երեկոյան նա սոցիալական ցանցում հաթաթա տվեց «բանավեճից փախչող հայտնի եռյակին»՝ ակնարկելով հենց Տեր-Պետրոսյանին ու մնացյալ երկու նախկին նախագահներին։ «Երբ ժողովուրդը ուրախ է, բանավեճից փախչող հայտնի եռյակը տխուր է։ Հիմա ժողովուրդը ուրախ է, որ խաղաղություն է, որ զինվոր չի զոհվում։ Իսկ բանավեճից փախչող եռյակը դրանից ընկճախտի մեջ է հայտնվել», – գրեց Փաշինյանը՝ մատնանշելով, թե իր ընդդիմախոս նախկիններն անգամ ապրում են ժողովրդի ուրախության հակադարձ ռեժիմով։ Պատկերացրեք՝ ժողովրդի համար կյանքի ու մահվան հարցերում նրանց հաշվարկները թվում են շեղված. ընկճվում են, որ այլևս զոհեր չկան, մռայլվում են, որ երկրում պատերազմ չէ։

Սակայն վարչապետն այսքանով չբավարարվեց և վերակենդանացրեց մի հին վեճ. ո՞վ իրականում Հայաստանի պատուհասը եղավ՝ «հաղթող» նախագահները, թե՞ ինքը։ Փաշինյանի խոսքով, նախկին «հաղթանակած» առաջնորդներն իր վրա են բարդում պատերազմ սկսելու մեղադրանքը, մինչդեռ իրականությունը հակառակն է. «Տեր-Պետրոսյանը, Քոչարյանը և Սարգսյանը շարունակում են պնդել, թե ես Հայաստանը ներքաշել եմ պատերազմի մեջ։ Տեր-Պետրոսյան, Քոչարյան և Սարգսյան, բա որ ես եմ Հայաստանը պատերազմի մեջ ներքաշել, բա 2018-ի դրությամբ ՀՀ 18 տարեկան զինվորն ի՞նչ գործ ուներ ՀՀ ինքնիշխան տարածքից դուրս», – սրտաճմլիկ հարցնում է Փաշինյանը։ Ապա հիշեցնում, որ այդ զոհված տղաները չէին Քոչարյանի, Սերժի կամ Լևոնի երեխաները. ինչո՞ւ իրենց զավակներին խաղաղ գոտուց դուրս չուղարկեցին, ո՞ւր էին նրանց հարազատները, երբ սահմանին հորինված հաղթանակի բեռը հասարակ ժողովրդի որդիներն էին կրում։ Հեգնական բան է՝ նախկինները Փաշինյանին մեղադրում են պատերազմ հրահրելու մեջ, իսկ վերջինս հիշեցնում է, որ հենց նրանց օրոք էին Հայաստանի երիտասարդները զոհվում Արցախի ճակատներում, մինչ նրանց ընտանիքները տաք ու ապահով վայրերում էին։

Այստեղ ի հայտ է գալիս «հաղթող նախագահների» պարադոքսը. Փաշինյանն իր հերթական գրառմամբ սուր հարցադրում արեց. «Հաղթո՛ղ նախագահներ... պատկերացնու՞մ եք, ոչ ոք, ոչ մի անգամ ժողովրդի վստահության քվեն չի ստացել։ Լսեք, եթե դուք հաղթանակ եք բերել ժողովրդին, կարո՞ղ եք բացատրել՝ 1996-ից սկսած ընտրություններն ինչո՞ւ էիք կեղծում։ Ինչպե՞ս կարող էր ժողովուրդն իրեն հաղթանակ բերած առաջնորդներին չընտրել։ Ինչպե՞ս»։ Սրա մեջ տրամաբանություն կա՝ եթե Լևոն Տեր-Պետրոսյանն ու նրա հաջորդները իսկապես բերեցին մեծ հաղթանակներ ազգին (Արցախյան առաջին պատերազմում հաղթանակ, Արցախի անկախության պահպանում և այլն), ապա ինչո՞ւ ժողովուրդը երբեք ազատ կամքով նրանց չի նախընտրել։ Փաստ է, որ 1996-ին նույն Տեր-Պետրոսյանի իշխանությունը բռնագանձեց հաղթանակը բուն մայրաքաղաքի փողոցներում՝ ընդդեմ ժողովրդի բողոքի, իսկ 1998-ից հետո Ռոբերտ Քոչարյանն ու Սերժ Սարգսյանը տարիներ շարունակ չտեսնված «նվաճումներ» ունեցան ընտրակեղծարարության ոլորտում։ Ստացվում է՝ հաղթանակները եղել են միայն քարոզչության էջերին, իսկ իրականում ժողովուրդը խորշել է այդպես «հաղթողներից»։ Փաշինյանի բերած այս պարադոքսը լուրջ հարված է նախկիններին, և դժվար է չհամաձայնել, որ եթե արդար ընտրությունների դեպքում ոչ մեկը չէր վստահում «հաղթողներին», գուցե նրանց հաղթանակն իսկական հաղթանակ էլ չէր։

Իհարկե, Փաշինյանն այս միտքը սարքեց իրեն հաճո եզրակացության. որ իբր հին «հաղթողները» ոչ թե փառահեղ հաղթանակ, այլ անդունդ են պարգևել Հայաստանին, և ժողովուրդը դա սրտով զգացել է։ Այստեղ արդեն ծայրահեղ սարկազմն անցնում է կարմիր գծերը. վարչապետը հպարտորեն մատնանշում է, որ «այո՛, հազարավոր զոհերի գնով այդ ելքը (խաղաղությունը) գտնվել է» և նախկինները «մեռնում են դա տեսնելով, բառիս բուն իմաստով, օրը երեք անգամ»։ Մի պահ կանգ առնենք այս խոսքերի վրա. փաստորեն Փաշինյանը ընդունում է, որ իր բերած «խաղաղության ելքը» մեզ արժեցել է հազարավոր կյանքեր և Արցախի կործանում, և դա ներկայացնում է որպես անհրաժեշտ ու փառաբանելի գին։ Եվ ապա դեռ խարազանում է ընդդիմախոսներին, թե բա դուք սգում եք այդ զոհերի իզուր չլինելու հանգամանքից։ Ինչպես ասում են, մեկի հաղթանակը մյուսի ազգային ողբերգությունն է։ Ի դեպ, նույն տրամաբանությամբ էլ Տեր-Պետրոսյանն էր 1997-ին պնդում, թե պետք է ցավոտ փոխզիջումների գնալ Արցախի հարցում՝ մեծ պատերազմի ավերից խուսափելու համար. նրա առաջարկած «խաղաղության» գինը տարածքային զիջումներն էին, ինչը այդ ժամանակ շատերը դավաճանություն համարեցին։ Հիմա, տարիներ անց, Փաշինյանի իրականացրած փոխզիջումը ստացավ «դավաճանություն» պիտակը արդեն հենց Լևոն Տեր-Պետրոսյանի կողմից։ Պատմական հեգնանք չէ՞ սա։ Մեկը պատրաստ էր Արցախը զիջել սեղանին, մյուսը նույնը արեց պատերազմի դաշտում, և այժմ նրանք մրցում են, թե ո՞վ է ավելի կործանարար եղել Հայաստանի համար։

Երկու արհավիրքի դասերը

Թերևս ճշմարտությունը միջանկյալ է. Փաշինյանն ու Տեր-Պետրոսյանը միմյանց ցեխ են շպրտում, բայց իրականում երկուսն էլ իրենց հերթին արհավիրքներ են բերել Հայաստանին։ Առաջինը՝ Տեր-Պետրոսյանը, 90-ականներին ստանձնեց նորանկախ երկիրը՝ պատմական շանսերով լի, բայց իշխանության տարիները նշանավորվեցին վայրէջքներով. պատերազմ, շրջափակում, էներգետիկ ճգնաժամ, արտագաղթ, և ի վերջո՝ իշխանության պահպանում հանրային բողոքի ու բռնի ուժի գնով (հիշենք 1996-ի ոտնձգությունները ընդդիմության նկատմամբ)։ Նրա տարիների կառավարումը, ինչքան էլ որ հիմնադիր նախագահն է, խաթարեց ժողովրդավարական զարգացումը՝ կեղծված ընտրություններով դրեց վատ ավանդույթի սկիզբը, իսկ Արցախյան հարցում նրա քաղաքականությունը բաժանեց ազգը հաշտության կողմնակիցների և անհանդուրժողների։

Մյուս կողմից, Փաշինյանը, ով եկավ իշխանության որպես ժողովրդավարության ու արդարության դրոշակակիր, շատերի հույսը դարձավ 2018-ին։ Սակայն նրա ղեկավարման արդյունքում Հայաստանը վերապրեց նոր ավեր` 2020-ի 44-օրյա պատերազմում կորցրինք հազարավոր կյանքեր ու Արցախը փաստացի չքացավ քաղաքական քարտեզից։ Հետո էլ այս տարվա եղբայրասպան ճգնաժամը (2023 թվականի սեպտեմբերյան իրադարձությունները) վերջնական փոսին հասցրին Արցախը։ Փաշինյանն այսօր խոստովանում է, որ դա գիտակցված «ելք» էր Ադրբեջանի հետ հաշտության հասնելու համար։ Ինչպես ժողովուրդն է ասում, «չցանկացած խաղաղություն է ընդունելի, հատկապես երբ այն գերեզմանոցի լռություն է հիշեցնում»։ Արդյունքում, Հայաստանի պատմության ամենաբախտորոշ պահերին երկուսն էլ իրենց որոշումներով մեծ վերջնահաշիվ ներկայացրին ազգին. մեկի օրոք պետականությունը ծնվեց, բայց թուլացած հիմնասյուներով, մյուսի օրոք մենք տեսանք խաղաղություն, բայց՝ խարանված պարտությամբ։

Ի՞նչ է մնում ժողովրդին այս երկու իրարամերժ «ղեկավարներից»։ Նրանք Ֆեյսբուքում սուր-սուր խոսքեր են փոխանակում, մեկը մյուսին «ազգակործան պատուհաս-խաբեբա» անվանում, այնինչ շարքային քաղաքացին կրկին կանգնած է եղած-չեղածի առաջ. ո՞ւր է Արցախը, ո՞ւր են մեր տղաները, ո՞վ է պատասխան տալու այս աղետի համար։ Երեկոյի վերջին ակորդում Փաշինյանն անգամ նախընտրեց հեգնել, թե պատրաստ է բանավեճ կազմակերպել իր նախկին բանտախցում («Երևան–Կենտրոնի» բանտում), ընդ որում կարող եք Կտրիճին, Սամոյին, Գևորգին, Վազգենին էլ ձեզ հետ բերել՝ կծու ավելացրեց նա։ Այսպիսի կոպիտ տողերը գուցե հոգեկան բավարարվածություն են պարգևում երկու կողմերին էլ, բայց երկրի վրա կախված է մեկ այլ հարց. մինչև ե՞րբ պետք է անցյալն ու ներկան միմյանց բախվեն՝ մոռանալով ապագայի մասին։

Եզրափակելով՝ կարելի է ասել, որ անկախության տոնին դիտեցինք մի դժգույն ներկայացում, որտեղ գլխավոր դերերում երկու քաղաքական գործիչներ են, ովքեր փոխադարձ ցեխով փորձում էին ծածկել սեփական մեղքերի բծերը։ Ժողովուրդը, որքան էլ «ուրախ է, որ զինվոր չի զոհվում» ըստ Փաշինյանի, նույն ժողովուրդն է, որ տառապում է կորուստների ցավից և ապագայի անորոշությունից։ Իսկ երկու «արհավիրք» գործիչները կարծես մոռացել են, որ պատմության դատաստանը ավելի խիստ է լինելու, քան ֆեյսբուքյան որևէ բանավեճ. այնտեղ ոչ հուշատախտակը կփրկի, ոչ էլ «հաղթող նախագահ» տիտղոսը։ Արդյունքում, ցեխը լվացվում է, բայց պատմության չորացած արյան հետքերը՝ երբեք։